ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΤΩΝ ΕΘΙΜΩΝ ΤΟΥ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ
(ΜΕΡΟΣ Α)
Η επιβίωση των αρχαίων εορτολόγιων
Της Διονυσίας Ποταμίτου
Πολλά αρχαία θρησκευτικά έθιμα επιβιώνουν περίτρανα και πανηγυρικά στο εορταστικό “χριστιανικό” μας Δεκέμβρη κι Ιανουάρη, παρά το γεγονός ότι έχουν κατακριθεί ως παγανιστικά και ειδωλολατρικά……
…είναι χαρακτηριστικό πάντως ότι το εορταστικό στίγμα δεν δίνει βέβαια η γέννηση του Θεανθρώπου σε μια μικρή αρχαία ιουδαική πόλη, την Βηθλεέμ ( οι νέες γενιές ούτε που ξέρουν τι είναι αυτό ), το στίγμα δίνει ο ρωμαϊκός σατουρνάλιος εορταστικός πανζουρλισμός ..
..η φάτνη με το θείο βρέφος έχει αρχίσει πλέον να μπαίνει στην γωνία των αζήτητων εορταστικών συμβόλων και το λαμπυριδίζον χριστουγεννιάτικο δέντρο το πλουμιστό ψεύτικο και άναρχα στολισμένο καταλαμβάνει ηγεμονικά τον εορταστικό μας διάκοσμο, συμπληρωμένο βέβαια με τους δεκάδες <<κλώνους>> του Αη Βασίλη..
..δεν έχουμε πια το γεράκο με τη στρογγυλή κοιλίτσα τον γλυκούλη ασπρογένη στην άκρη της πλατείας που μοιράζει τα δώρα,, αλλά μια μαζική επέλαση «λιμοκοντόρων», νεαρούληδων που υποδύονται τους φορτωτές παιχνιδιών, που φωτογραφίζονται επί χρήμασι και που κάτω από τη κόκκινη συνθετική κάπα τους χτυπά το κινητό τους …
…βρισκόμαστε σε μια εποχή μετάλλαξης αθόρυβης των εορταστικών εθίμων …
…οι ευχές μας οι χριστουγεννιάτικες δεν είναι όπως παλιά «χριστός εγεννήθη – αληθώς εγεννήθη» αλλά « χρόνια πολλά, καλές γιορτές», «καλά να περάσετε» ,,,αυτή η αργή μετάλλαξη οδηγεί συνεχώς στην απομάκρυνση από το θρησκευτικό γεγονός της γέννησης ενός κοσμοσωτήρα, ο οποίος σιγά-σιγά μπαίνει στο εορταστικό περιθώριο και την καθιέρωση ενός γενικευμένου αόριστου εορταστικού μοντέλου χωρίς θρησκευτική ταυτότητα, εστιασμένου στην καλοπέραση και στον υπερκαταναλωτισμό.
Βέβαια πίσω από το γενικευμένο αυτό μοντέλο διακρίνουμε φανερά κατάλοιπα αρχαίων εθίμων συνδεδεμένων με θρησκευτικές γιορτές προς τιμήν θεοτήτων ..
…αλλα ας δούμε ποια αρχαία έθιμα συνθέτουν το σύγχρονο εορταστικό λαμπυρίζοντα μας «ορυμαγδό» ….
Τα σύγχρονα χριστουγεννιάτικα έθιμα μας αποτελούν ένα υπέροχο παζλ από κατάλοιπα εθίμων αρχαίων ελληνικών, ρωμαϊκών, πέρσικων και γοτθοκέλτικων …
…καταρχήν έχουμε τα κατάλοιπα των αρχαιοελληνικών εθίμων που διασώζουν κάτι από τα ξεφαντώματα των κατ’ Αγρούς Διονυσίων και των Αλώων και Λήναιων προς τιμήν του Διονύσου, της Δήμητρας αλλά και του Ποσειδώνα,, με τις πομπές των μασκοφόρων ειρωνευτών που εξαπέλυαν αστεισμούς κάθε λογής και που γυρνοβολούσαν, με τα πόδια ή πάνω σε άρματα φαλλόσχημα , στους δρόμους των δήμων και χωριών και εξορμούσαν μεθοκοπώντας στα χωράφια ντυμένοι με τομάρια ζώων, ή άλλοτε και γυμνοί ακόμη κρατώντας και κραδαίνοντας μέσα στα ξεκαρδίσματα και τα πειράγματα εικονικούς φαλλούς κι οργιάζοντας από το πρωί μέχρι το βράδυ, με το πρόσχημα της γονιμότητας της γης και της καλής σοδειάς …
…από την άλλη έχουμε τα εμφανέστατα κατάλοιπα των ρωμαικών Σατουρναλίων προς τιμήν του Σάτουρν ( εκρωμαισμένου Κρόνου) που αποτελούσαν την ρωμαική εκφορά των αρχαιοελληνικών Κρόνιων ( γιορτάζονταν τους καλοκαιρινούς μήνες προς τιμήν του Κρόνου)..
..τα Σατουρνάλια είναι αυτά που δίνουν όπως είπαμε το κυρίαρχο στίγμα των χριστουγεννιάτικων σύγχρονων εθίμων του 12 ήμερου .. τα εορταστικά τραπέζια και ξεφαντώματα, η ανταλλαγή δώρων, τα μαντέματα και τυχερά παιχνίδια, είναι όλα τους σατουρνάλια έθιμα ..
..ένα έθιμο σατουρνάλιο όμως που φαίνεται να μην έχει περάσει στην σύγχρονη εορταστική εθιμοτυπία είναι αυτό με την εξίσωση των δούλων με τους αφεντάδες, ..στα αρχαία σατουρνάλια τραπέζια οι δούλοι κάθονταν δίπλα στους αφέντες και μάλιστα ανταλλάσσοντας συχνά ρόλους .. έχουμε λοιπόν ένα από τα σπάνια έθιμα αυτό της κατάργησης των κοινωνικών ρόλων και μια εορταστική πανηγυρική ενθύμηση της Κρόνιας εξισορροπητικής ευδαιμονίας …κάτι που προφανώς παραλείπεται εντελώς από τα χριστουγεννιάτικα σύγχρονα έθιμα…
..βέβαια τα αρχαία σατουρνάλια τραπεζώματα από την στιγμή που άρχισαν να μετατρέπονται σε μαζικές λαϊκές γιορτές άρχισαν να στιγματίζονται από τη διαφθορά και την ροπή προς την κατάχρηση και την ασυδοσία ..έτσι βαθμιαία έχασαν την ιερότητα τους ως εορτές και μετατράπηκαν τα περισσότερα σε οργιώδη γλεντοκοπήματα με άγρια μεθύσια που κατέληγαν σε εκβιαστικούς ή ηθελημένους οργιασμούς, σε κλοπές , σε παράνομες οικονομικές ανταλλαγές μέσω τυχερών παιχνιδιών, με απάτες και σκάνδαλα που σε τίποτε δεν θύμιζαν την αρχική Κρόνια καταβολή και συμβολισμό τους …
…ένα άλλο κομμάτι του εορταστικού παζλ του 12ήμερου ανάγεται στα αρχαία Βουρμάλια, γιορτή προ τιμήν του Μίθρα ,, μια θεότητα ευρέως διαδεδομένη στην Μεσόγειο, από τη λατρευτική εθιμοτυπία και μυθολογία της οποίας οικειοποιήθηκε πλείστα στοιχεία ο κατεστημένος αυτοκρατορικός χριστιανισμός , όπως αυτό της γέννησης του Θεανθρώπου στις 25 του Δεκέμβρη που ήταν η μέρα που οι Μιθραιστές γιόρταζαν την γέννηση του δικού τους θεανθρώπου λυτρωτή, σωτήρα, του Μίθρα……..άλλα μιθραικά στοιχεία που ενσωματώθηκαν στην χριστιανική δογματική και λατρεία ήταν αυτά του Μυστικού Δείπνου, της πάλης κάλου και κακού της σωτηριολογικής θεικής επέμβασης και βαθμιαίας λύτρωσης από το κακό ..
..τα αρχαία Βουρμάλια ήταν εορτή πιο πνευματική και όχι οργιώδης και ήταν αυτή που καθόρισε κρίσιμα την χριστιανική λατρευτική εθιμοτυπία .. δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο αυτοκρατορικός χριστιανισμός οικειοποιήθηκε πλήρως το πνεύμα του αρχαίου μιθραϊσμού ενσωματώνοντας τον και βέβαια εξαλείφοντας τον σιγά σιγά από τον συλλογικό θρησκειαό συνειδητό …
…τέλος τα κέλτικα και αρχαία γερμανικά έθιμα επιβιώνουν στο δυτικό εορταστικό 12ημερο …με πρώτο και καλύτερο αυτό του χριστουγεννιάτικου δέντρου που είναι το στίγμα των εορταστικού διάκοσμου των πόλεων και βέβαια αυτό του Aη Bασίλη ( Sinter Klaas , Santa Claus ) τον ρόλο του οποίου στα αρχαία έθιμα είχαν και θηλυκές θεότητες όπως η Φρέιγια και η Μπέρθα, οι θηλυκές αυτές θεότητες, όργωναν με τα έλκηθρα τους τον ουρανό και πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι επιβλέποντας τις εργασίες των νοικοκυρών πάνω στον αργαλειό τους, μοιράζοντας καρπούς και άνθη …..το αρχαία αυτά πρότυπα θηλυκού διανομέα δώρων, επιβιώνουν στην Ιταλία στο σύγχρονο λαϊκό μύθο της μάγισσας Μπεφάνα , της γριούλας που πετά στο ουρανό με την σκούπα της και που μοιράζει δώρα στα παιδιά γεμίζοντας τις άδειες κάλτσες τους που έχουν κρεμασμένες στους τοίχους , το βράδυ ξημερώματα των Φώτων ..
…..Mπεφάνα η ιπτάμενη γιαγιά που μοιράζει δώρα
…η αρχαία σκανδιναυική θεότητα Frigg –Freiya, αρματοφόρος,ορμητική, πoλεμική πάνω στο άρμα της που το σέρνουν τίγρεις
