22.7 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΚΟΣΜΟΣΑπόπειρες... ζωής

Απόπειρες… ζωής

 

Την ώρα που πολλές χώρες αναπτύσσουν αποτελεσματικά προγράμματα πρόληψης των αυτοκτονιών, η Ελλάδα της κρίσης ακόμη στερείται ενός εθνικού σχεδίου δράσης.
 
του Σπύρου Ζωνάκη
 
Ποιο κράτος παρουσιάζει τη μεγαλύτερη άνοδο των αυτοκτονιών στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια; Η Ελλάδα, όπου οι επίσημα καταγεγραμμένες αυτοχειρίες αυξήθηκαν την περίοδο της κρίσης κατά 30% – ανερχόμενες, σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ., από 377 το 2010 σε 533 το 2013, με τις μη θανατηφόρες απόπειρες να υπολογίζονται μεταξύ 8.000-10.000 ετησίως. Κι όμως, η χώρα μας, που εξακολουθεί να διατηρεί τον δεύτερο χαμηλότερο δείκτη αυτοκτονιών στην ευρωπαϊκό ήπειρο μετά τη Γεωργία (3,8 ανά 100.000 κατοίκους, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να φθάνει τις 12,3 αυτοκτονίες ανά 100.000 κατοίκους), δεν έχει επεξεργαστεί καμία οργανωμένη πολιτική για την καταπολέμηση των αυτοκτονιών. Την ίδια στιγμή, 28 χώρες σε όλο τον κόσμο (π.χ. Φινλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Γαλλία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Αγγλία, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Νότια Κορέα) διαθέτουν εθνικές στρατηγικές για την πρόληψή τους. 
 
Βασικοί άξονές τους είναι η έγκαιρη ανίχνευση και θεραπεία των ατόμων σε κίνδυνο για αυτοκτονική συμπεριφορά, η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την ψυχική υγεία και την αυτοκτονικότητα, η δημιουργία ενός εκτενούς εκπαιδευτικού προγράμματος για ανθρώπους σε θέσεις κλειδιά (π.χ. αστυνομικοί, εκπαιδευτικοί, ιερείς, επαγγελματίες ψυχικής υγείας), ο περιορισμός της πρόσβασης στα μέσα αυτοκτονίας (π.χ. περιορισμός συνταγογράφησης θανατηφόρων φαρμάκων και της κατοχής πυροβόλων όπλων, ανέγερση προστατευτικών κιγκλιδωμάτων στις γέφυρες), αλλά και η υπεύθυνη αναφορά των αυτοκτονιών από τα ΜΜΕ. Ο ρόλος των δύο τελευταίων παραγόντων δεν είναι, μάλιστα, διόλου αμελητέος. 
 
Χαρακτηριστικά, ύστερα από μια απότομη αύξηση των αυτοκτονιών στο μετρό της Βιέννης και αντίστοιχη υπερκάλυψη του φαινομένου από τα ΜΜΕ, το 1987, μια εκστρατεία της Αυστριακής Οργάνωσης για την Πρόληψη των Αυτοκτονιών με στόχο τη μείωση της παρουσίασής τους επέφερε άμεση πτώση τους κατά 80%, ενώ στην Αυστραλία νομοθετική ρύθμιση που επέβαλε κυρώσεις σε υπερσυνταγογράφηση βαρβιτουρικών στους ασθενείς οδήγησε σε μείωση των ποσοστών αυτοκτονίας. 
 
 
 
ΤΟ ΦΙΝΛΑΝΔΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ
 
Η Φινλανδία ήταν η πρώτη χώρα που εφάρμοσε μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική πρόληψης των αυτοκτονιών, το 1986, και η οποία εμπλέκει 100.000 επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κοινωνικούς λειτουργούς, ιερείς της προτεσταντικής εκκλησίας, εκπαιδευτικούς, αξιωματικούς του στρατού και της αστυνομίας. Πυλώνες της ήταν η αποασυλοποίηση και η εξωνοσοκομειακή παροχή ψυχιατρικής βοήθειας από κέντρα ψυχικής υγείας που υποχρεούνταν να έχουν όλοι οι δήμοι, αλλά και η παροχή προγραμμάτων επανατοποθέτησης/επανεκπαίδευσης ανέργων, όπως και στέγασης, από τις δημοτικές υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Ταυτόχρονα, τα σχολεία αναπτύσσουν προγράμματα ενάντια στον σχολικό εκφοβισμό και ψυχοσυναισθηματικής υποστήριξης των παιδιών που ένας από τους γονείς του πάσχει από ψυχική ασθένεια. 
 
Επιπλέον, το πρότζεκτ Vetoapu («Ενθάρρυνση και Στήριξη»), στοχεύοντας στην πρόληψη των αυτοκτονιών και της χρήσης ουσιών ή αλκοόλ από τους μοναχικούς ηλικιωμένους που εμφανίζουν κατάθλιψη, προβλέπει την απασχόλησή τους σε κοινωνικά κέντρα, όπου καταπιάνονται με τη ζωγραφική, το θέατρο, τη γυμναστική, το γράψιμο. Ίσως το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της φινλανδικής πολιτικής ενάντια στις αυτοκτονίες είναι ο «Νόμος για την επαγγελματική υγεία», που υποχρεώνει τους εργοδότες να παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας στους εργαζομένους τους. Μάλιστα, υπάρχουν σε όλη τη χώρα 1.025 μονάδες επαγγελματικής ψυχικής υγείας, με τις 498 να ανήκουν στις ίδιες τις επιχειρήσεις. Τα αποτελέσματα ήταν άκρως θετικά: τα ποσοστά των αυτοκτονιών στη χώρα έπεσαν μέσα σε είκοσι περίπου χρόνια κατά 35%, με τις αυτοκτονίες το 2007 να φθάνουν τις 995 έναντι 1.520 το 1990.
 
Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί πως έξι πολιτείες των ΗΠΑ (Πενσυλβάνια, Κονέκτικατ, Τζόρτζια, Μέιν, Γιούτα, Ουάσινγκτον) ακολούθησαν το φινλαδικό μοντέλο, ψηφίζοντας νόμους που υποχρεώνουν τα σχολεία να υιοθετούν εκπαιδευτικά προγράμματα πρόληψης των αυτοκτονιών των νέων. Τη φινλανδική στρατηγική θα μιμηθεί και η γειτονική Σουηδία, καταρτίζοντας, το 1993, ένα σχέδιο πρόληψης αυτοκτονιών, χάρη στο οποίο, το 2011, η χώρα κατέγραψε τις λιγότερες αυτοκτονίες από το 1980 (1.378, ενώ αυτές σταθερά υπερέβαιναν τις 1.500) και που εδράζεται σε ένα κοινοτικό σύστημα υποστήριξης των ατόμων σε κίνδυνο αυτοκτονικότητας. Το πιο εμβληματικό παράδειγμα είναι αυτό της μικρής πόλης Arjeplog, που κατάφερε να μην έχει καμία αυτοκτονία μετά το 1993. 
 
Χαρακτηριστικά, στο κέντρο ψυχικής υγείας της πόλης υπάρχουν ξεχωριστές ομάδες φροντίδας των ασθενών που καταπιάνονται με όλο το εύρος των ψυχοκοινωνικών τους προβλημάτων, π.χ. ψυχιατρική παρακολούθηση, επαγγελματική αποκατάσταση, στέγαση, προστασία θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Την ίδια ώρα, ο δήμος λειτουργεί έναν ξενώνα για ηλικιωμένους σε κίνδυνο κατάθλιψης, που περιλαμβάνει κέντρο ημέρας, νυχτερινό σχολείο, αθλητικό σωματείο και πρόγραμμα αποτοξίνωσης από το αλκοόλ, ενώ η οργάνωση «Forza Arjeplog», που συσπειρώνει κοινωνικούς λειτουργούς, ιερείς, εκπαιδευτικούς και πολιτικούς, παρέχει εκπαιδευτικά προγράμματα πρόληψης αυτοκτονιών, κατά του αλκοολισμού, όπως και του bullying.
 
Ακριβώς αυτό το συνδυασμό ψυχολογικών και κοινωνικών παρεμβάσεων προβλέπει και το αγγλικό σχέδιο για την πρόληψη των αυτοκτονιών, που υιοθετήθηκε το 2012 (κι ενώ οι αυτοχειρίες το 2013 αυξήθηκαν σε 4.727 από 4.513 το 2012): Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει προγράμματα επανένταξης στην αγορά εργασίας για άτομα με ψυχικές ασθένειες, ρυθμίσεις ελάφρυνσης χρεών, αλλά και έλεγχο της κατανάλωσης αλκοόλ. Επιπλέον, λειτουργούν σε όλη τη χώρα 50 οργανώσεις (όπως οι «Samaritans») παροχής επείγουσας τηλεφωνικής βοήθειας σε άτομα με αυτοκτονικές τάσεις, που συνδέονται με κατάλληλα εκπαιδευμένες και στελεχωμένες κινητές μονάδες και κοινοτικές δομές ψυχικής υγείας, ενώ στους γενικούς γιατρούς έχουν δοθεί κλινικές οδηγίες ως προς τον τρόπο που μπορούν να βοηθούν ανάλογους ασθενείς. Μάλιστα, στις φυλακές, οι «Samaritans» εκπαιδεύουν εγκλείστους (τους «Listeners», που φθάνουν τους 1.540) να παρέχουν ψυχοσυναισθηματική στήριξη σε συγκρατούμενούς τους που παρουσιάζουν αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.
 
Απόπειρες... ζωής
 
«ΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ»
 
Από την πλευρά της, το 2006, η Ιαπωνία θα γίνει η πρώτη χώρα στον κόσμο που θα ψηφίσει νόμο για την πρόληψη των αυτοκτονιών («Basic Act Suicide Prevention»). Οι αυτοκτονίες στην ασιατική χώρα έφθαναν ακόμα και τις 34.000 το χρόνο –με το 60% των αυτόχειρων να είναι άνεργοι– αναδεικνύοντάς τες σε μείζον κοινωνικό πρόβλημα. Η αντιμετώπισή τους βασίστηκε τόσο στην επέκταση της πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυχικής υγείας (συστήθηκαν κοινοτικές δομές σε κάθε συνοικία) όσο και στην παροχή οικονομικής στήριξης από όλο και περισσότερους δήμους στα υπερχρεωμένα άτομα που εμφανίζουν αυτοκτονικές τάσεις. Ενδεικτικά, στην πρώτη πόλη που εφαρμόστηκαν οι λεγόμενες «πιστώσεις της ελπίδας», την Kurihara, το ποσοστό αυτοκτονιών έπεσε κατά 40%. Παράλληλα, ομάδες εθελοντών, όπως οι Mazu Ha Sodan («αυτοί που ακούν και σώζουν ζωές»), περιπολούν σε δημοφιλείς τόπους αυτοκτονιών αποτρέποντας τους επίδοξους αυτόχειρες να βάλουν τέλος στη ζωή τους, παρέχοντας τρόφιμα, κατοικία και βοήθεια για εύρεση εργασίας σε όσους το έχουν ανάγκη. Δεν είναι δυσεξήγητο, λοιπόν, που το 2012 οι αυτοκτονίες μειώθηκαν σε 27.858 (για πρώτη φορά έπεσαν κάτω από τις 30.000 μετά το 1997).
 
Εξαιρετικά αποτελεσματικό θα αποδειχθεί και το σχέδιο δράσης του Κεμπέκ ενάντια στις αυτοκτονίες, με άξονα την εκπαίδευση γιατρών, φαρμακοποιών, νοσηλευτών, δικαστικών, αστυνομικών, στρατιωτικών, ιερέων, εκπαιδευτικών προκειμένου να εντοπίζουν πολίτες σε κίνδυνο αυτοκτονικότητας και να ενεργοποιούν το δίκτυο υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Οι αυτοκτονίες στην καναδική επαρχία το 2012 έπεσαν κατά 40% σε σχέση με το 1999 (από 22 ανά 100.000 κατοίκους σε 13,1).
 
ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΗ ΠΡΟΛΗΨΗ
 
Πώς σκιαγραφείται, όμως, στην Ελλάδα η αντιμετώπιση της αυτοκτονικότητας;
 
«Το μεγαλύτερο εμπόδιο για την πρόληψη των αυτοκτονιών, στη χώρα μας, είναι το στίγμα και οι προκαταλήψεις που τις συνοδεύουν, όπως και την κατάθλιψη –η οποία αποτελεί συνήθως το ψυχοπαθολογικό υπόβαθρο της αυτοκτονικότητας–, που στερεοτυπικά αποδίδεται σε αδυναμία χαρακτήρα. Ως αποτέλεσμα, μόνο ο ένας στους τρεις από τους ανθρώπους που πληρούν τα κριτήρια μείζονος κατάθλιψης απευθύνονται σε ειδικό ψυχικής υγείας. Το γεγονός αυτό οφείλεται, βέβαια, τόσο και στην ελλιπή αναγνώριση της νόσου όσο και στην ανεπάρκεια των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Και όμως, μελέτες που διενήργησε το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) καταγράφουν άνοδο της επικράτησης της μείζονος κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό από 3,3% το 2008 σε 6,8% το 2009, 8,2% το 2011 και 12,3% το 2013, του αυτοκτονικού ιδεασμού από 2,4% το 2008, σε 5,2 το 2009 και 6,7 το 2011 και προηγούμενων αποπειρών αυτοκτονίας από 0,6 το 2008, σε 1,1 το 2009 και 1,5% το 2011. 
 
Αυτή η αύξηση συνδέεται στενά με την ανεργία και την οικονομική δυσχέρεια, ανεξάρτητα μερικές φορές από την ύπαρξη κατάθλιψης. Βλέπουμε ότι, πια, η αυτοκτονικότητα δεν είναι μονάχα απόρροια ψυχιατρικής ασθένειας, αλλά και κοινωνικής οδύνης, όσων αισθάνονται αβοηθητότητα, έλλειψη ελπίδας. Συνεπώς, η πρόληψη των αυτοκτονιών πρέπει να είναι πολύπλευρη και να περιλαμβάνει βελτίωση της έγκαιρης ανίχνευσης των ατόμων με κατάθλιψη ή αυτοκτονικότητα –με την κατάλληλη εκπαίδευση π.χ. γενικών γιατρών, φαρμακοποιών ή την παρουσία επαγγελματιών της ψυχικής υγείας σε σημεία κλειδιά, όπως τράπεζες, ΟΑΕΔ, ασφαλιστικά ταμεία, εφορίες– ενίσχυση των πρωτοβάθμιων δομών ψυχικής υγείας, με εξειδικευμένες υπηρεσίες για αυτοκτονικά άτομα, καμπάνιες ενημέρωσης του κόσμου, αλλά και μέτρα κοινωνικής πολιτικής ειδικά εστιασμένων στις ομάδες του πληθυσμού που πλήττονται σφοδρά από την οικονομική κρίση και διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας (π.χ.άστεγοι, άνεργοι, άτομα χαμηλού εισοδήματος ή με χρέη)», σημειώνει η ψυχολόγος στο ΕΠΙΨΥ Λίλη Πέππου, μέλος του ερευνητικού προγράμματος για τη βελτίωση των αντιλήψεων του κοινού απέναντι στους ψυχικά ασθενείς «αντι-στίγμα» και της τηλεφωνικής γραμμής βοήθειας για την κατάθλιψη που λειτουργούσε το Ινστιτούτο έως το 2014 (η οποία και διακόπηκε ελλείψει χρηματοδότησης από το Υπουργείο Υγείας).
 
Την ανάγκη χάραξης στοχευμένων πολιτικών ανακούφισης των πιο ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων ως πυλώνα μιας στρατηγικής πρόληψης των αυτοκτονιών υπερασπίζεται και ο Κωνσταντίνος Φουντουλάκης, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής στο Τμήμα Ιατρικής του ΑΠΘ. «Με την οικονομική κρίση και την κατάρρευση του συστήματος κοινωνικής προστασίας και υγείας, ευάλωτοι πληθυσμοί, όπως οι ψυχικά ασθενείς ή άτομα με ειδικές ανάγκες σπρώχνονται στο περιθώριο, αναπτύσσοντας αυξημένη αυτοκτονικότητα. Απαιτείται να δημιουργηθούν νομικά προστατευμένες θέσεις εργασίας για αυτά τα άτομα. Χαρακτηριστικά, υπάρχουν καθηγητές ψυχικά άρρωστοι που δούλευαν άτυπα προστατευμένοι σε γραφείο και τώρα τους ζητείται να διδάξουν σε τάξη με μορφή ευέλικτης εργασίας. Η αλλαγή, όμως, των εργασιακών τους συνθηκών μπορεί να τους προκαλέσει πολύ περισσότερο στρες από αυτό που μπορούν να αντέξουν και να οδηγηθούν ακόμη και στην αυτοχειρία», καταλήγει ο κ. Φουντουλάκης.
 
Θα μπορούσαν το 95% των αυτοκτονιών να έχουν προληφθεί; Και όμως, αυτό ισχυρίζεται ο Άρης Βιόλατζης, ψυχολόγος στη ΜΚΟ «Κλίμακα», που λειτουργεί από το 2007 τη μοναδική στην Ελλάδα (24ωρη) τηλεφωνική γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία (1018), καθώς και κέντρο ημέρας για την πρόληψη της αυτοκτονίας, που παρέχει ψυχιατρική παρακολούθηση ατόμων με αυτοκτονικό ιδεασμό. «Οι περισσότεροι άνθρωποι που σκέφτονται να αυτοκτονήσουν “εκπέμπουν” προειδοποιητικά σημάδια, μιλούν για την αυτοκτονία, χαρίζουν πράγματά τους, αποσύρονται κοινωνικά – είναι ελάχιστες οι παρορμητικές αυτοκτονίες. Η αναγνώριση αυτών των σημείων από τους οικείους τους μπορεί να σώσει ζωές. Το 2014, δεχθήκαμε 11.206 κλήσεις, εκ των οποίων οι 2.144 με σαφές αίτημα παρέμβασης, ενώ στο Κέντρο Πρόληψης της Αυτοκτονίας πραγματοποιήθηκαν την ίδια χρονιά περισσότερες από 3.300 ατομικές και ομαδικές θεραπευτικές. 
 
Επιπλέον, διεξάγουμε εκπαιδευτικά προγράμματα εντοπισμού της αυτοκτονικής συμπεριφοράς π.χ. σε γιατρούς της πρωτοβάθμιας φροντίδας, ιερείς, εκπαιδευτικούς, αστυνομικούς, ενώ στο φορέα μας δραστηριοποιείται και μια ομάδα επιζώντων αυτοκτονίας (άτομα που έχουν χάσει συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο από αυτοκτονία) που προσπαθούν, αλληλοϋποστηριζόμενοι, να βγουν υγιώς από το πένθος και τις ενοχές τους. Δυστυχώς, οι αυτοκτονίες είναι θέμα ταμπού στη χώρα μας. Οι θάνατοι από αυτοκτονία υποκαταγράφονται, για να μη στιγματιστεί η οικογένεια. Κανείς δεν γνωρίζει τον πραγματικό τους αριθμό», επισημαίνει ο κ. Βιόλατζης. 
 
«ΠΟΛΙΤΕΣ ΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ» 
 
Τη δημιουργία ενός μοντέλου για την αντιμετώπιση του στίγματος και την υποστήριξη όσων πάσχουν από κατάθλιψη (αλλά και αυτοκτονικότητα) μέσα από την εκπαίδευση ατόμων με προσωπικά προβλήματα κατάθλιψης στην οργάνωση ομάδων αυτοβοήθειας επιδιώκει το καινοτόμο πρόγραμμα «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη», που άρχισε να υλοποιείται τον Αύγουστο του 2014 μέσω της συνεργασίας της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ), της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης (ΜΑΖΙ) και του Ψυχιατρικού Κέντρου Salten της Νορβηγίας. «Μέχρι σήμερα, έχουν εκπαιδευτεί 100 άτομα, εκ των οποίων 5 είχαν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας, ως συντονιστές ομάδων αυτοβοήθειας. Αυτό έγινε σε επιλεγμένες περιοχές της Αθήνας (Χαλάνδρι, Καλλιθέα, Ηράκλειο, Λαμπρινή, Μαρούσι) και των Κυκλάδων (Πάρος, Αντίπαρος, Σύρος, Τήνος, Κέα, Άνδρος). Οι πρώτες ομάδες θα ξεκινήσουν τον Οκτώβρη και είναι ανοιχτές σε όσους θέλουν να λάβουν μέρος, ανεξαρτήτως αν έχουν διαγνωσμένη κατάθλιψη. Σκοπός τους δεν είναι να υποκαταστήσουν τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, αλλά να αλλάξουν την αντίληψη για τον ασθενή, ότι πρέπει να είναι απομονωμένος στο σπίτι του. Να στείλουν το μήνυμα ότι μπορούμε να θεραπεύσουμε την κατάθλιψη (άρα να προλάβουμε και τις αυτοκτονίες) όχι μόνο με φαρμακευτική αγωγή αλλά και με τη δημιουργία σχέσεων κοινωνικής αλληλεγγύης. 
 
Όπως έχει δείξει και η διεθνής εμπειρία, μέσω της ανταλλαγής των προσωπικών εμπειριών τους, της ενημέρωσης που έχει ο καθένας, των στρατηγικών που έχουν αναπτύξει για την καταπολέμηση της κατάθλιψης, οι συμμετέχοντες αυξάνουν το αίσθημα του ανήκειν σε μια κοινότητα, κάνουν φίλους, ξαναβρίσκουν την ελπίδα, βελτιώνεται η ικανοποίηση από τη ζωή τους. Τελικός στόχος είναι να μειωθούν τα συμπτώματα της κατάθλιψης, είτε μέσω των ίδιων ομάδων είτε από αυτές να αναζητήσουν οι ασθενείς κατάλληλη ψυχιατρική φροντίδα», σημειώνει ο ψυχολόγος Παναγιώτης Χονδρός, πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ. 
 
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ
Captcha verification failed!
Η βαθμολογία χρήστη captcha απέτυχε. Παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μας!
echo ‘’ ;