Η Φινλανδία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ στην οποία τα ποσοστά έλλειψης στέγης μειώνονται διαρκώς. Το μυστικό της; Προσφέρει στους ανθρώπους σπίτια μόλις τα χρειάζονται – άνευ όρων!
Ο Τatu Ainesmaa γίνεται 32 φέτος το καλοκαίρι και για πρώτη φορά την τελευταία δεκαετία έχει ένα σπίτι που μπορεί πραγματικά να πει ότι είναι δικό του: ένα ευάερο διαμέρισμα δύο δωματίων σε κάποιο μικρό, πρόσφατα ανακαινισμένο, συγκρότημα κατοικιών σε ένα καταπράσινο προάστιο του Ελσίνκι.
“Είναι ένα μεγάλο θαύμα”, λέει. “Έχω βρεθεί σε κοινότητες, αλλά όλοι έπαιρναν ναρκωτικά και έπρεπε να βγω. Έχω βρεθεί σε κακές σχέσεις. Το ίδιο πράγμα. Έχω βρεθεί στον καναπέ του αδερφού μου. Έχω κοιμηθεί δύσκολα. Δεν είχα ποτέ το δικό μου σπίτι. Αυτό είναι τεράστιο για μένα.”
Στον κάτω όροφο βρίσκεται ένα φωτεινό κοινόχρηστο καθιστικό και μία τραπεζαρία, η πεντακάθαρη κουζίνα, ένα γυμναστήριο και μια σάουνα (στη Φινλανδία, οι σάουνες είναι βασικά υποχρεωτικές). Στον επάνω όροφο ζουν οι 21 ένοικοι, άνδρες και γυναίκες, κάτω των 30 ετών.
Είναι σημαντικό να είναι μισθωτές: ο καθένας έχει συμβόλαιο, πληρώνει ενοίκιο και (αν χρειαστεί) υποβάλλει αίτηση για επίδομα στέγασης. Αυτό, εξάλλου, αποτελεί μέρος της απόκτησης ενός σπιτιού – και μέρος μιας πολιτικής στέγασης που έχει κάνει τη Φινλανδία τη μόνη χώρα της ΕΕ στην οποία μειώνεται η διαρκώς η έλλειψη στέγης.
Η συγκεκριμένη πολιτική σχεδιάστηκε μόλις πριν από μια δεκαετία. Τέσσερις άνθρωποι κατέληξαν σε αυτό που σήμερα είναι ευρέως γνωστό ως “Πρώτη Στέγη” – ένας κοινωνικός επιστήμονας, ένας γιατρός, ένας πολιτικός και ένας επίσκοπος – ονόμασαν την έκθεσή τους “Nimi Ovessa”, δηλαδή “Το όνομά σου στην πόρτα”).
“Ήταν σαφές σε όλους ότι το παλιό σύστημα δεν λειτουργούσε. Χρειαζόμασταν ριζική αλλαγή”, λέει ο Juha Kaakinen, ο γραμματέας της ομάδας εργασίας και πρώτος συντονιστής του προγράμματος, ο οποίος τώρα διευθύνει το Ίδρυμα Y, το οποίο προσφέρει υποστηριζόμενη και προσιτή στέγαση.
“Έπρεπε να απαλλαγούμε από τους δομές φιλοξενίας για τη νύχτα και τους ξενώνες βραχυπρόθεσμης διαμονής. Αποφασίσαμε να αντιστρέψουμε την κατάσταση.”
«Αποφασίσαμε να προσφέρουμε κατοικία άνευ όρων», λέει ο Kaakinen. “Είπαμε στους άστεγους: δεν χρειάζεται να λύσετε τα προβλήματά σας προτού πάρετε σπίτι. Αντ ‘αυτού, ένα σπίτι πρέπει να είναι το ασφαλές περιβάλλον που θα διευκολύνει την επίλυση των προβλημάτων σας. “
Με κρατική, δημοτική και μη κυβερνητική στήριξη, αγοράστηκαν διαμερίσματα, κατασκευάστηκαν συγκροτήματα κατοικιών και οι παλιοί ξενώνες μετατράπηκαν σε μόνιμα, άνετα σπίτια – μεταξύ των οποίων και ο ξενώνας Rukkila, όπου ζει σήμερα ο Ainesmaa.
Ο πρώτος στόχος της “Πρώτης Στέγης” ήταν να δημιουργηθούν 2.500 νέα σπίτια. Έχει δημιουργήσει 3.500. Από το ξεκίνημά της το 2008, ο αριθμός των μακροχρόνιων άστεγων στη Φινλανδία μειώθηκε περισσότερο από 35%. Στο Ελσίνκι, όπου το χειμώνα οι θερμοκρασίες φτάνουν τους -20C, παραμένει μόνο ένα νυχτερινό καταφύγιο 50 κλινών.
Η αντιδήμαρχος της πόλης, Sanna Vesikansa, λέει ότι όταν ήταν παιδί θυμάται, «εκατοντάδες σε ολόκληρη τη χώρα που κοιμούνταν στα πάρκα και τα δάση. Αυτό δεν το έχουμε ξανά. Ο ύπνος στο δρόμο είναι πολύ σπάνιος τώρα.”
Στην Αγγλία, εν τω μεταξύ, τα στοιχεία της κυβέρνησης δείχνουν ότι ο αριθμός των αστέγων εκτοξεύτηκε από 1.768 το 2010 σε 4.677 πέρσι (και δεδομένου ότι η επίσημη καταμέτρηση βασίζεται σε ένα μόνο βράδυ, αυτός ο αριθμός είναι πολύ υψηλότερος).
Όμως, η “Πρώτη Στέγη” δεν αφορά μόνο τη στέγαση. “Οι υπηρεσίες ήταν επίσης κρίσιμες”, λέει ο δήμαρχος του Ελσίνκι, Jan Vapaavuori, ο οποίος ήταν υπουργός στέγασης όταν ξεκίνησε το αρχικό σχέδιο. “Πολλοί μακροχρόνιοι αστέγοι έχουν εθισμούς, προβλήματα ψυχικής υγείας, ιατρικές καταστάσεις που χρειάζονται συνεχή φροντίδα. Η υποστήριξη πρέπει να είναι εκεί. “
Το 2018, έξι ενοικιαστές έφυγαν και πλέον ζουν πλήρως ανεξάρτητες ζωές. Η μία είναι τώρα καθαρίστρια και ζει στο δικό της κατάλυμα. Ένας άλλος σπούδασε μαγειρική κατά τη διάρκεια των πέντε χρόνων που έζησε στο Rukkila και τώρα εργάζεται ως σεφ.
Το πρόγραμμα “Πρώτη Στέγη” φυσικά κοστίζει χρήματα: η Φινλανδία δαπάνησε 250 εκατομμύρια ευρώ για τη δημιουργία νέων κατοικιών και την πρόσληψη 300 επιπλέον εργαζομένων στη στήριξη. Ωστόσο, πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η εξοικονόμηση σε υγειονομική περίθαλψη έκτακτης ανάγκης, σε κοινωνικές υπηρεσίες και στο δικαστικό σύστημα ανήλθε συνολικά στα €15.000 ετησίως για κάθε άστεγο άτομο που πλέον στεγάζεται.
Το Ελσίνκι διαθέτει 60.000 μονάδες κοινωνικής κατοικίας. Ένας στους επτά κατοίκους ζει σε ιδιόκτητες κατοικίες.
Σε κάθε νέα περιοχή, η πόλη διατηρεί αυστηρό συνδυασμό κατοικιών για να περιορίσει τον κοινωνικό διαχωρισμό: 25% κοινωνική στέγαση, 30% επιδοτούμενη αγορά και 45% ιδιωτικό τομέα. Το Ελσίνκι επίσης επιμένει ότι δεν υπάρχουν ορατές εξωτερικές διαφορές μεταξύ ιδιωτικών και δημόσιων ακινήτων και δεν θέτει ανώτατο όριο εισοδήματος στους μισθωτές κοινωνικής στέγασης.
Η πόλη επένδυσε επίσης σε μεγάλο βαθμό στην πρόληψη για θέματα αστεγίας, δημιουργώντας ειδικές ομάδες, οι οποίες συμβουλεύουν και βοηθούν τους ενοικιαστές που κινδυνεύουν να χάσουν τα σπίτια τους και οι οποίες κατάφεραν να μειώσουν κατά το ήμισυ τον αριθμό των εξώσεων από το 2008 έως το 2016.
Η Φινλανδία δεν έχει επιλύσει πλήρως το πρόβλημα της αστεγίας. Σε εθνικό επίπεδο, περίπου 5.500 άνθρωποι εξακολουθούν να είναι επίσημα καταγεγραμμένοι ως άστεγοι. Η συντριπτική πλειονότητα – πάνω από το 70% – ζει προσωρινά με φίλους ή συγγενείς.
Ωστόσο, το πρόγραμμα “Πρώτη Στέγη” αποδείχθηκε επιτυχημένο για τη μείωση της μακροχρόνιας έλλειψης στέγης. “Κανένα μοντέλο δεν είναι τέλειο. Εξακολουθούμε να έχουμε αποτυχίες. Αλλά είμαι υπερήφανος που είχαμε το θάρρος να το δοκιμάσουμε», λέει η Vesikansa.
Ο δήμαρχος συμφωνεί. “Έχουμε μειώσει τη μακροχρόνια αστεγία σε ένα αξιοσημείωτο ποσό”, λέει. “Πρέπει να κάνουμε περισσότερα – καλύτερη υποστήριξη, καλύτερη πρόληψη, καλύτερος διάλογος με τους κατοίκους: οι άνθρωποι υποστηρίζουν πραγματικά αυτήν την πολιτική, αλλά δεν θέλουν όλοι μια μονάδα στη γειτονιά τους … Αλλά ναι, μπορούμε να είμαστε πολύ περήφανοι”.
@pixabay
