(Όλα αυτά που συμβαίνουν στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και αυτά που συμβαίνουν ή δεν συμβαίνουν – γιατί υπάρχει και η πολιτική αφασία – στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς, προτείνω σταθερά να υποψιαζόμαστε ότι σχετίζονται με κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο: οι μεγάλες και κυρίαρχες αντισυστημικές αφηγήσεις έχουν πλήρως εξαντληθεί. Αντί λοιπόν να χτυπάμε το κεφάλι μας στον τοίχο, ας επιχειρήσουμε νέες αντισυστημικές προσεγγίσεις. Από αυτή την άποψη, θα ήμουνα πραγματικά ευτυχισμένος, αν το παρακάτω κείμενο μπορούσε να θεωρηθεί κάτι τέτοιο)
Αξιοπρέπεια:
Η αίσθηση και πεποίθηση ότι έχεις αξία, αφεαυτού σαν ανθρώπινο ον, και ότι αυτή η αξία μέσα στους κοινωνικούς δεσμούς και θεσμούς δεν είναι κατώτερη από αυτή των άλλων ανθρώπων.
Αυτή η ισότητα αξιών, των ανθρώπων, προκύπτει όχι από συγκρίσεις ικανοτήτων ή από οποιαδήποτε άλλη σύγκριση, αλλά προκύπτει σαν αυθύπαρκτη και αναγκαία ανθρώπινη κατάσταση και αυτά αποδεικνύονται ως ακολούθως:
Καταρχήν, είναι αδύνατη οποιαδήποτε προσπάθεια αντικειμενικής αξιολόγησης των ανθρώπων, διότι δεν υπάρχουν κάποια αντικειμενικά κριτήρια αξιολόγησης. Κατά δεύτερον, ακόμη πιο ριζικά, οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να αρνηθεί οποιαδήποτε συζήτηση περί διαδικασίας αξιολόγησης του με το πιο ισχυρό και θεμελιώδες επιχείρημα: Όταν ήρθε στη ζωή αυθαίρετα, όταν άρχισε να υπάρχει αυθαίρετα, ΔΕΝ είχε βέβαια συμφωνήσει από πριν σε οτιδήποτε. Σε καμιά περίπτωση δεν του είχε τεθεί σαν προϋπόθεση, για την ύπαρξη του, η αποδοχή δεδομένων απόψεων, κοινωνικών διαδικασιών και θεσμίσεων, αφού η ύπαρξη του καθορίσθηκε, εντελώς αυθαίρετα, χωρίς να ρωτηθεί γι αυτό, από άλλους. Επομένως, οποιαδήποτε κοινωνική αντίληψη, κοινωνική διαδικασία και κοινωνική θέσμιση, αφού, γι’ αυτές δεν είχε συμφωνήσει ρητά από πριν, τότε δεν είναι δυνατό να τον δεσμεύουν. Ούτε, επομένως, και οποιαδήποτε διαδικασία αξιολόγησης του. Από αυτά τα δύο προκύπτει το αναμφισβήτητο συμπέρασμα: η ισότητα των αξιών των ανθρώπων, με άλλα λόγια η ισότητα των ανθρωπίνων αξιοπρεπειών, είναι η μοναδική αποδεκτή ανθρώπινη κατάσταση. Αλλά, από την σκοπιά του μεμονωμένου ατόμου μπορούμε να το διατυπώσουμε έτσι: Όταν ένα ανθρώπινο άτομο επικαλεστεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του, δηλαδή την ίση αξία του, όποιου είδους κι αν είναι αυτή, με τους άλλους ανθρώπους, αυτό είναι το μόνο αποδεκτό και η κοινωνία ΔΕΝ μπορεί να πράξει απέναντι του κάτι το διαφορετικό, παρά να δεχθεί αμέσως την απαίτηση του.
Όμως, και εδώ ξεκινά ένα τεράστιο όμως, στην πραγματικότητα των κοινωνιών, ανάμεσα στα ανθρώπινα άτομα, υπάρχουν τεράστιες ανισοκατανομές ισχύος, θεσμισμένες ή μη. Είναι προφανές, ότι αυτές οι διαφορές ισχύος, σε κατάσταση ανταγωνιστικών κοινωνικών συνθηκών, καταστρέφουν την αξιοπρέπεια των ανθρώπων: είναι στην ουσία του κοινωνικού ανταγωνισμού να δίνει διαφορετικές αξίες στα άτομα και οι ανισοκατανομές ισχύος είναι ο μοχλός για να επιτυγχάνονται οι διαφορετικές αξίες των ανθρώπων. Έτσι, η υπερβάλλουσα αξία ενός ατόμου, αντιστοιχεί στην μειωμένη αξία (αξιοπρέπεια) ενός ή περισσοτέρων άλλων ατόμων.
Απέναντι σε αυτή την κοινωνική πραγματικότητα, το άτομο μπορεί να προβάλλει την απαίτηση της αξιοπρέπειας του και να απαιτήσει, κατά συνέπεια, σύμφωνα με τα προηγούμενα, να μην βρίσκεται σε μειονεκτική θέση ισχύος με κανέναν άλλον, ώστε η αξιοπρέπεια του να μπορεί να πραγματοποιηθεί. Και αυτή η απαίτηση, περί αξιοπρέπειας, προκύπτει από την πεποίθηση ότι, μια ζωή άξια να τη ζήσει κάποιος, μπορεί να είναι μόνο μια αξιοπρεπής ζωή *1. Έτσι, η απαίτηση αυτή, στο βαθμό που αφορά θεμελιώδη υπαρξιακή ανάγκη, εντείνει αυτήν την απαιτητικότητα, καθώς και την ανάγκη η κοινωνία άμεσα να την αποδεχθεί.
H τελευταία αυτή απόφανση και προτροπή θα θεωρηθεί από πολλούς σαν μια απλή φιλοσοφική θέση που παραπέμπει σε ουτοπία: τα περισσότερα άτομα που βρίσκονται με πλεονέκτημα ισχύος, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα επιθυμούν οικειοθελώς να μοιράσουν την ισχύ τους σε άλλους. Επιπλέον, έχουν οργανώσει έτσι τους κοινωνικούς θεσμούς, ώστε να μπορούν να υπερασπίσουν οργανωμένα και αποτελεσματικά αυτήν την άρνηση τους.
Απέναντι σε αυτή τη κοινωνική κατάσταση, το άτομο που ποθεί την αξιοπρέπεια του και την αξιοπρεπή ζωή, σαν την μόνη ζωή που είναι άξια για να τη ζήσει κάποιος, έχει, κυρίως, τις τέσσερις ακόλουθες επιλογές:
– Να μην δεχθεί, σε συνθήκες μη αξιοπρέπειας, να συνεχίσει να υπάρχει, αποχωρώντας οικειοθελώς από τη ζωή. Εδώ, αξίζει η θεμελιώδης παρατήρηση: η κοινωνία, με πλήρη αυθαιρεσία, επέτρεψε και οδήγησε στο να υπάρξει ένα ανθρώπινο ον, που, επιπλέον, το οδήγησε σε πλήρες αδιέξοδο.
– Να κηρύξει πόλεμο στην κοινωνία, προκειμένου να την εκδικηθεί, για την αναξιοπρεπή κατάσταση στην οποία είναι τοποθετημένο. Για το συγκεκριμένο ανθρώπινο ον που παίρνει την απόφαση της εκδίκησης, η ένταση της εκδικητικότητας του θα εξαρτηθεί σε ευθεία αναλογία και από τον βαθμό που κατανοεί ή ασυνείδητα αισθάνεται την αυθαιρεσία που έχει υποστεί με το ίδιο το γεγονός της ύπαρξης του. Η άπειρη αυθαιρεσία που συνιστά η ύπαρξη του, η πρωταρχική, θεμελιώδης και ασύγκριτη με οτιδήποτε άλλο, αυτή αυθαιρεσία, μπορεί να γεννήσει, στο ανθρώπινο ον, ιδίως στο βαθμό που η ζωή του οδηγείται σε αδιέξοδο, την πιο σκοτεινή, τυφλή και τεράστια οργή. Ο όρος υπαρξιακή οργή, εισηγούμαστε να αναφέρεται σε αυτό ακριβώς.
– Να προσπαθήσει να διατηρήσει, μέσα σε συνθήκες διάχυτης κοινωνικής αναξιοπρέπειας, την μέγιστη δυνατή εσωτερική αξιοπρέπεια. Σημαντικές φιλοσοφίες, όπως το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, ο Νίτσε, ο υπαρξισμός, έχουν κατά καιρούς προτείνει και βοηθήσει σε αυτή την επιλογή. Εδώ, το κλειδί είναι ο όρος εσωτερική αξιοπρέπεια: σε πείσμα των εξωτερικών πιέσεων που το τοποθετούν σε αναξιοπρεπή θέση, με αυτή την επιλογή το ανθρώπινο άτομο κτίζει την εσωτερική του αξιοπρέπεια και αντίθετα, πολλές φορές, και με αυτό που μπορεί να υποκρίνεται στα κοινωνικά περιβάλλοντα του, οργανώνει μια μοναδική πολύτιμη εσωτερική αξία για την οποία είναι περήφανο, μη αποδεχόμενο οποιαδήποτε απαξία θέλουν να του επιβάλλουν τα διάφορα κοινωνικά περιβάλλοντα. Δυο παρατηρήσεις: Πρώτον, αυτή η προσπάθεια δεν είναι μια εύκολη προσπάθεια. Το αντίθετο. Διότι τα κοινωνικά περιβάλλοντα της ανισοκατανομής της κοινωνικής ισχύος, που επιβάλλουν τις άνισες αξίες των ατόμων, θέτουν ισχυρότατα εμπόδια στην ανάπτυξη της εσωτερικής αξίας και αξιοπρέπειας. Δεύτερον, καμιά ψυχολογική βοήθεια από τους αντίστοιχους ειδικούς (ψυχολόγους, ψυχαναλυτές), καθώς και από τους λεγόμενους personal life manager ή personal assistant δεν μπορεί να αντικαταστήσει την βοήθεια που μόνο η φιλοσοφία μπορεί να προσφέρει στο κτίσιμο μιας βαθιάς, με γερά θεμέλια, πραγματικής εσωτερικής αξιοπρέπειας. Πρόκειται για διαφορετικά εσωτερικά πεδία και εργαλεία. Δυστύχημα, ότι πολλοί επαγγελματίες φιλόσοφοι δεν κατανοούν την μοναδική αυτή αποστολή τους…
– Να προσπαθήσει, με την κοινωνική δράση του, να αλλάξει την άρνηση της κοινωνίας να διαμοιράσει ισότιμα την ισχύ, ώστε, με κοινωνικούς όρους, να υπάρξει ισότητα αξιών των ανθρώπων. Που σημαίνει πραγματοποίηση, σε όλες τις κοινωνικές εκφάνσεις, της παραδοχής ότι ο κάθε άνθρωπος αξίζει όσο και οποιοσδήποτε άλλος. Αλλά, επιπλέον, και δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος, ώστε ο κάθε άνθρωπος να μπορεί να αναπτύξει την αξία που είναι κατάλληλη γι’ αυτόν. Σε μια τέτοια απόφαση αγώνα, το άτομο θα συνειδητοποιήσει ότι, μάλλον, χρειάζεται μια συνεννόηση και με άλλα άτομα που έχουν ίδια αισθήματα και πεποιθήσεις και, επίσης, μια οργάνωση, από κοινού, αυτής της προσπάθειας. Τότε, αυτή η κοινωνική δράση του ατόμου, λέμε ότι είναι μια πολιτική δράση, στα πλαίσια πολιτικών πρακτικών και θεσμών.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημάνουμε ότι, για το άτομο που αγωνίζεται για την αξιοπρέπεια του, οι δυο τελευταίες επιλογές, δηλαδή αφενός το κτίσιμο της εσωτερικής αξιοπρέπειας του και αφετέρου η σχετική πολιτική δραστηριότητα, μπορούν να συνδυάζονται. Ιδιαίτερα, μπορούμε να υποθέσουμε, ότι η σχετική αποτελεσματική πολιτική δραστηριότητα, ίσως προϋποθέτει την διεργασία της κατάκτησης βαθμών εσωτερικής αξιοπρέπειας. Σε αυτό το κείμενο, όμως, εμείς θα περιορισθούμε να σχολιάσουμε αποκλειστικά την πολιτική δραστηριότητα, που σκοπό έχει να κατοχυρώσει, για όλους, την αξιοπρέπειας τους.
Τότε, το πιο κρίσιμο σημείο είναι αυτό: Ο πολιτικός αγώνας για την αξιοπρέπεια όλων μπορεί να είναι αποτελεσματικός, μόνο αν, ο τρόπος οργάνωσης του, καθώς και διεξαγωγής του, σέβεται και προωθεί την αξιοπρέπεια όλων. Ας το πούμε, ισοδύναμα, και έτσι: ο πολιτικός αγώνας για την αξιοπρέπεια όλων, μπορεί να είναι αποτελεσματικός, μόνο αν είναι οργανωμένος και διεξάγεται με θεσπισμένη ίση ισχύ όλων. Αν ΔΕΝ υπάρχει θεσπισμένη ίση ισχύς όλων, τότε οι ανισότητες ισχύος θα δημιουργήσουν, μοιραία, και ανισότητες αξίας μεταξύ των ανθρώπων, μέσα στην ίδια την οργάνωση του αγώνα, και επομένως και νέα εμπόδια στην ανάπτυξη της εσωτερικής αξίας που είναι κατάλληλη για το κάθε ανθρώπινο άτομο. Όλοι μας βλέπουμε τι γίνεται στην πολιτική σκηνή: οι πολιτικοί αρχηγοί των κομμάτων έχουν τεράστια διαφορά ισχύος από τα υπόλοιπα μέλη. Αυτή η τεράστια διαφορά ισχύος ισοδυναμεί και εξαργυρώνεται και με αντίστοιχη τεράστια διαφορά αξιολόγησης στο ασυνείδητο, αλλά και το συνειδητό της κοινωνίας.
Όμως, η οργάνωση ενός πολιτικού αγώνα, που να προωθεί την ίση ισχύ και επομένως και την ίση αξία των ανθρώπων, δεν μπορεί παρά να έχει συγκεκριμένο όνομα: δημοκρατική οργάνωση *2.
Έτσι, ερχόμαστε σε ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στις κοινωνίες μας. Πρόκειται για πρόβλημα που αφορά μια από τις κορυφαίες σύγχρονες εξαπατήσεις: Διότι, ενώ υπάρχει ευρύτατη χρήση της έννοιας της δημοκρατίας, η διαστροφή που έχει επιβληθεί σε αυτή την έννοια είναι η μεγαλύτερη: όλοι οι θεσμοί που υπερηφάνως ονομάζονται δημοκρατικοί δεν έχουν καμιά σχέση με πραγματική δημοκρατία, διότι, σε καμιά περίπτωση, δεν είναι οργανωμένοι με βάση την αρχή της ίσης ισχύος. Αντίθετα, ξεκάθαρα, είναι οργανωμένοι με βάση μεγάλες ανισοκατανομές ισχύος. Γι’ αυτό το λόγο, σε αυτούς, τους δήθεν «δημοκρατικούς» θεσμούς, συμβαίνει σφαγή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Η κριτική και το ξεμασκάρεμα, αυτής της σύγχρονης κορυφαίας εξαπάτησης, πρέπει να κορυφωθεί με την συγκρότηση πραγματικά δημοκρατικών οργανώσεων, που σημαίνει οργανώσεων ίσης ισχύος όλων των συμμετεχόντων. Που σημαίνει αξιοπρέπεια για όλους. Τελεία και παύλα._
*1 Μια ζωή άξια να τη ζήσει κάποιος, μπορεί να είναι μόνο μια αξιοπρεπής ζωή. Αξίζει, σε αυτή την απόφανση να κάνουμε τα ακόλουθα σχόλια: Μια αναξιοπρεπής ζωή, σαν μια ζωή που, στο άτομο μέσα στη κοινωνική ζωή, δεν του αποδίδεται ίση αξία με άλλους ανθρώπους, λόγω των μεγάλων ανισοκατανομών ισχύος, καταντά να είναι μια ζωή βαστάζος στην ζωή των ισχυροτέρων άλλων. Η ζωή αυτή έχει λίγες, πολύ λίγες ή και ανύπαρκτες πιθανότητες να αναπτυχθεί, όπως, το άτομο, σε μειονεξία ισχύος, επιθυμεί. Διότι, και εδώ ανοίγει ένα ξεχωριστό σημαντικότατο κεφάλαιο, η αξία του κάθε ανθρώπου δεν είναι από κάτι ή από κάποιον άλλον φυτεμένη, αλλά αναπτύσσεται, και έτσι πραγματώνεται, μέσα από τις επιλογές του ή και από απουσία επιλογών. Επομένως, τεράστια σημασία έχει, για τον μεμονωμένο άνθρωπο, να μπορεί να αναπτύσσει το είδος της αξίας που είναι κατάλληλη γι αυτόν. Αν δεν μπορεί να αναπτύξει μια ζωή και ένα νόημα ζωής που είναι κατάλληλα γι αυτόν, τότε ΔΕΝ μπορεί να αναπτύξει και μια αξιόλογη ζωή, μια ζωή με αξία που να του αρμόζει. Σε τέτοια περίπτωση η αυθύπαρκτη αξία του, ενώ πάντα και εξ ορισμού υπάρχει, ωστόσο καταντά ένα κενό πουκάμισο. Το πρόβλημα όμως είναι (και έτσι η φιλοσοφία οδηγεί στην πολιτική) ότι σε συνθήκες κοινωνιών με μεγάλη ανισοκατανομή ισχύος, τα άτομα που βρίσκονται με μειονέκτημα ισχύος είναι σαν να ζουν προς όφελος των ατόμων που έχουν το πλεονέκτημα ισχύος. Είναι τα υποζύγια που σέρνουν τις πολυτελείς άμαξες με τις ζωές των ισχυροτέρων, καταστρέφοντας έτσι, περισσότερο ή λιγότερο, τις προοπτικές της ανάπτυξης αξίας για τις δικές τους ζωές. Σε μια τέτοια κατάσταση, πρέπει, ασφαλώς, να επισημάνουμε ότι το αναπτυσσόμενο αίσθημα της αδικίας, από τα πιο ισχυρά αισθήματα που μπορεί να αναπτύξει το ανθρώπινο ον, καταλήγει να υπονομεύει, κατά περίπτωση, εκτός από την δυνατότητα ευτυχίας των ατόμων και την ίδια την ψυχική τους ισορροπία. Και, οπωσδήποτε, τείνει, επίσης, να υπονομεύει την κοινωνική αρμονία.
*2 Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι, με αυτή τη διαδρομή της σκέψης, καταλήγουμε στη δ η μ ο κ ρ α τ ι α όχι σαν ένα απλό πολιτικό αίτημα, αλλά σαν μια θεμελιώδη υπαρξιακή απαίτηση. Η διαφορά είναι χαώδης.
