23.3 C
Athens
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΟ Nicolas Berdyaev για τον Χριστιανισμό και την “αποτυχία” του μέσα στην...

Ο Nicolas Berdyaev για τον Χριστιανισμό και την “αποτυχία” του μέσα στην Ιστορία

Ο Nicolas Alexandrovich Berdyaev (1874-1948) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους και πιο πρωτότυπους Χριστιανούς/χριστιανίζοντες φιλοσόφους του εικοστού αιώνα.

Εμπνεόμενος από τον μεταφυσικό δυϊσμό του Kant και την τραγωδία της ανθρώπινης ελευθερίας, όπως αυτή απεικονίστηκε στα μυθιστορήματα του Dostoevsky, ο Berdyaev συγκρότησε μια φιλοσοφική πρόταση που αναγνώριζε την ύπαρξη δύο κόσμων: τον «φαινόμενο» και τον «νοούμενο» κόσμο, μια διάκριση όμως με φανερά χριστιανική σημασία: ο φαινόμενος κόσμος είναι ο κόσμος όπου ζούμε όλοι μας και περιλαμβάνει την αποξένωση, την αμαρτία και τον θάνατο, ενώ αντίθετα, ο νοούμενος κόσμος είναι η κυριαρχία της αλήθειας, της ελευθερίας, του πνεύματος, της αγάπης και, σε τελική ανάλυση, του ίδιου του Θεού.  Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό πλάσμα που μετέχει ταυτοχρόνως και στους δύο αυτούς κόσμους, πράγμα που φανερώνει την τραγικότητα της ύπαρξής του, αλλά και την ελευθερία του (το σημαντικότερο στοιχείο στη σκέψη του Berdyaev). Μέσα στο συγγραφικό του έργο, ο Ρώσος υπαρξιστής (ο ίδιος αυτοπροσδιοριζόταν έτσι) σκιαγράφησε λεπτομερώς τους τρόπους που ο άλλος, ο ανώτερος κόσμος «εισχωρεί» σε αυτόν εδώ, προικίζοντάς τον και παράλληλα φθειρόμενος («ψυχόμενος») ο ίδιος από τη δική του ατέλεια. Η φιλοσοφική γνώση, η καλλιτεχνική μεγαλοφυΐα και κάθε μορφή λαμπρής διάνοιας, αποτελούν τέτοια παραδείγματα. Ο δυϊσμός αυτής της μεταφυσικής αποτελεί πρόβλημα σοβαρό, ανεπίλυτο για τον άνθρωπο. Εδώ είναι όμως που εισέρχεται ένας ακόμη παράγοντας, ο οποίος είναι καθοριστικής σημασίας: πρόκειται για την εσχατολογία. Συγκεκριμένα, για τον Berdyaev, δεδομένου ότι ο ίδιος ο Χριστιανισμός είναι στον πυρήνα του εσχατολογικός, η μόνη λύτρωση της επώδυνης αντίφασης και του διχασμού των δύο κόσμων, θα έρθει στο εσχατολογικό επίπεδο. Τότε μόνον ο Ιησούς Χριστός θα αποκαταστήσει τα πάντα[1]. Αυτή όμως η ιδέα δεν είναι απλώς μια ελπίδα, αλλά και φανερώνει την οριστική «αποτυχία» της Ιστορίας. Σύμφωνα και πάλι με τον Berdyaev, η Ιστορία είναι καταδικασμένη να μην εκπληρώνει ποτέ (ενν. πριν τα έσχατα) τους βαθύτερους πόθους του ανθρώπου. Όλες οι απόπειρες επίλυσης των βαθύτερων υπαρξιακών προβλημάτων και εσωτερικών αντιφάσεων, είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Όλες οι ουτοπίες πρόκειται γρήγορα ή αργά να διαψευσθούν. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι είναι απραγματοποίητες. Αντιθέτως, πολλές από αυτές μπορούν κάλλιστα να γίνουν πράξη. Ωστόσο, η υλοποίησή τους θα είναι κάτι πολύ διαφορετικό από τους οραματισμούς των θιασωτών τους. Από τις εφαρμοσμένες ουτοπίες αναδύεται κάτι που συντρίβει το ανθρώπινο πρόσωπο, περιορίζοντας την ελευθερία του. Για τον ίδιο, ένα τέτοιο παράδειγμα στάθηκε η εξέγερση των Μπολσεβίκων στην τσαρική Ρωσία. Ο Berdyaev μάλιστα υπήρξε ένας από τους πρώτους που διέβλεψε σχεδόν αμέσως την τροπή που αυτό το καθεστώς επρόκειτο να πάρει, μια τροπή όμοια με αυτή που θα έπαιρναν αργότερα τα καθεστώτα στην Ιταλία και Γερμανία της μεσοπολεμικής περιόδου. Ας γυρίσουμε όμως στην αποτυχία της Ιστορίας. Σύμφωνα πάντα με τον Berdyaev, η μεγαλύτερη τραγωδία της Ιστορίας υπήρξε η ιστορική αποτυχία του Χριστιανισμού. Τι σημαίνει όμως αυτό; Γιατί ο Χριστιανισμός απέτυχε; Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά τη σκέψη του σε αυτό το σημείο. Αρχικά, όπως μας λέει, η μεγαλύτερη αντινομία στον Χριστιανισμό, είναι οι ίδιοι οι Χριστιανοί. Στη σημερινή εποχή της αδύναμης πίστης και της διαδεδομένης απιστίας, εκείνοι είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για όσους επιθυμούν να προχωρήσουν στον ασπασμό της χριστιανικής πίστης. Ακούμε μάλιστα πολλές φορές για τους εκπροσώπους άλλων θρησκειών ή ακόμη και για τους άθεους και υλιστές, ότι είναι πιο έτοιμοι να ζήσουν συνειδητά με βάση τα δικά τους πιστεύω, από ότι οι Χριστιανοί. Αυτό όμως, αν προσεχθεί περισσότερο, μπορεί να εξηγηθεί από το μεγαλείο της χριστιανικής πίστης: πράγματι, είναι τόσο υψηλά τα ιδεώδη στα οποία αυτή στηρίζεται, που είναι ίσως αναμενόμενο οι πιστοί της να αποτυγχάνουν συχνότερα. Όσο πιο ψηλά βάζει κανείς τον ηθικό πήχη, τόσο δυσκολότερο είναι να τον υπερβεί. Σύμφωνα με τον Berdyaev, η εβραϊκή θρησκεία είναι η πλέον εφαρμόσιμη στην πράξη, ακριβώς διότι τα κελεύσματά της είναι τα πιο «προσαρμοσμένα» στην ανθρώπινη φύση. Αντίθετα, ο Χριστιανισμός είναι η πλέον δύσκολη θρησκεία, για τον λόγο ότι είναι η λιγότερο προσαρμοσμένη και διότι ζητάει από τον άνθρωπο τις μέγιστες δυνατές θυσίες. Πράγματι, αν θέλει να αρθεί στο ύψος των ιδανικών του, ο Χριστιανός οφείλει να αγαπήσει τους εχθρούς του και να αντισταθεί ηρωικά στους πειρασμούς του κόσμου. Η ζωή του γνήσιου Χριστιανού οφείλει να κινείται ακριβώς εκεί όπου συναντάει τη μέγιστη δυνατή αντίσταση, οδηγώντας κατά κάποιον τρόπο σε «σταύρωση» του ίδιου του εαυτού του. Η συνήθης μομφή εναντίον του Χριστιανισμού στρέφεται και γενικότερα εναντίον της χριστιανικής εκκλησίας, η οποία πολλάκις εκλαμβάνεται ως μια ιστορική αποτυχία και μιας προδοσία των διδαγμάτων του Ιησού Χριστού. Είναι, βέβαια, αλήθεια ότι η ανάγνωση μιας εμπεριστατωμένης εκκλησιαστικής ιστορίας θα ήταν ικανή να κλονίσει ίσως τους πιο ασταθείς στην πίστη Χριστιανούς. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και κάτι που δεν εξιστορείται και δεν είναι καθόλου εύκολο να εξιστορηθεί: πρόκειται για την εσωτερική, πνευματική ζωή, με όλους τους αγώνες και τις μαρτυρικές απόπειρες για τη βίωση της χριστιανικής αλήθειας. Με λίγα λόγια, το να κρίνουμε τον Χριστιανισμό μονάχα από τις εξωτερικές του εκδηλώσεις, θα ήταν τουλάχιστον παραπλανητικό, τη στιγμή που αυτός προϋποθέτει και ενθαρρύνει μια ολόκληρη εσωτερική πάλη για τη νίκη του κακού, η οποία πολλές φορές έθεσε τους Χριστιανούς ενώπιον τιτάνιων αγώνων. Στο κάτω κάτω, η χριστιανική εκκλησία δεν επεδίωκε να νικήσει με τη βία το κακό, αλλά να φέρει μια πνευματική μεταμόρφωση του κόσμου και του ανθρώπου, κάτι που αναγκαστικά θα ήταν όχι εξωτερικό αλλά εσωτερικό. Ενοχλημένοι από αυτή την «αποτυχία» του Χριστιανισμού να νικήσει το κακό στις τόσες μορφές του, οι κομουνιστές του 19ου και 20ού αιώνα επιχείρησαν να φέρουν οι ίδιοι την πάταξη των κοινωνικών δεινών και τον θρίαμβο της δικαιοσύνης, πράγμα που επίσης απέτυχε: η ουσιαστική διαφορά μεταξύ αυτού και του Χριστιανισμού, είναι η διαφορά ανάμεσα σε εξαναγκασμό και ελευθερία, αλλά και ανάμεσα σε μνησίκακη κινητοποίηση και αγάπη. Οι κομουνιστές επιχείρησαν να νικήσουν το κακό με τη βία, ο Χριστιανισμός όμως γνωρίζει (ήδη από τον πειρασμό που έθεσε στον Χριστό ο διάβολος, με τα εγκόσμια βασίλεια)  ότι αυτό, η συντριβή του κακού, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί δίχως επίγειο αγώνα και πόνο. Σε τελική ανάλυση, η ανθρωπότητα πρώτα διέστρεψε τον Χριστιανισμό, ύστερα τον απέρριψε και τελικά, άρχισε να τον κατηγορεί για αυτό που η ίδια τον είχε καταντήσει. Η Εκκλησία, εξηγεί έπειτα ο Berdyaev, περιλαμβάνει πάντοτε δύο στοιχεία: το θείο και το ανθρώπινο, ενώ η ζωή της αποτελεί μια θεανθρώπινη προσπάθεια, μια «συνεργασία» του Θεού με τον άνθρωπο. Παράλληλα, αυτά τα δύο στοιχεία βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη: το θείο τείνει να φωτίζει το ανθρώπινο, ενώ το ανθρώπινο τείνει να εκφυλίζει το θείο. Τι συμβαίνει όμως συγκεκριμένα με την Ορθοδοξία; Γεγονός είναι ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν ανέπτυξε την Ιερά Εξέταση και τον φανατισμό που αναπτύχθηκε στη Δύση, το δικό της ιστορικό σφάλμα όμως υπήρξε η υποταγή στην κοσμική εξουσία. Γενικά μιλώντας, η χριστιανική ανθρωπότητα είχε ανέκαθεν δύο μεγάλες δοκιμασίες: τη δοκιμασία των διώξεων και τη δοκιμασία του θριάμβου. Αντίθετα με την πρώτη και σχετικά βραχύβια, την οποία οι Χριστιανοί πέρασαν επιτυχώς στους πρώτους αιώνες στη Ρώμη, καθώς και στην κομουνιστική Ρωσία, η δεύτερη, πολύ πιο μακρόβια, ξεκίνησε όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος ύψωσε χριστιανικά σύμβολα στα λάβαρά του και οι Χριστιανοί, ανυποψίαστοι, άρχισαν να μετατρέπονται από διωκόμενοι σε διώκτες, επιζητώντας την εγκόσμια κυριαρχία, σαν να μην ήταν όντως Χριστιανοί. Μήπως αυτό σημαίνει πως δεν πρέπει να τους θεωρούμε Χριστιανούς; Σύμφωνα με τον Berdyaev, είναι απαράδεκτο να θεωρούμε μέλη της Εκκλησίας μονάχα τους τέλειους και αγίους, όπως το ήθελε κάποτε η αίρεση των μοντανιστών, μιας και η Εκκλησία απευθύνεται ρητά και πρωτίστως σε όσους αισθάνονται αμαρτωλοί. Αν όμως θέλουμε να είμαστε τίμιοι, πρέπει να κρίνουμε τον Χριστιανισμό κοιτώντας τους αποστόλους και τους μάρτυρες, όχι τους μέτριους και υποκριτές. Σε κάθε περίπτωση, καταλήγει ο Berdyaev, δεν μπορούμε να πετύχουμε την πραγματική τελειότητα με εξωτερικούς καταναγκασμούς. Αν την επιδιώκουμε, πρέπει να αγωνιστούμε εσωτερικά. Δεν υπάρχει κανένας άλλος διαθέσιμος τρόπος.

 

[1] Ο Berdyaev αρνούνταν σθεναρά την ιδέα της αιώνιας κόλασης και εκδήλωσε τη συμπάθειά του για την ιδέα της «αποκατάστασης», μια ιδέα που συγκροτήθηκε από τον Ωριγένη (σύμφωνα με άλλους, υπάρχει και σε ορισμένα συγγράμματα του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης) και που η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει καταδικάσει ρητά κατά την Ε’ Οικουμενική Σύνοδο (553). Το γεγονός αυτό, μαζί με κάποια άλλα, υπήρξε αιτία που ορισμένοι (π.χ. ιερομόναχος Σεραφείμ Rose) άσκησαν αυστηρή κριτική στα έργα του Berdyaev, δηλώνοντας πως εκείνος δεν ήταν στην πραγματικότητα Χριστιανός αλλά ένα είδος ουμανιστή λογίου επηρεασμένου από ιδέες Γνωστικών.

Μύρων Ζαχαράκης

ΠΗΓΗ: www.respublica.gr

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ
Captcha verification failed!
Η βαθμολογία χρήστη captcha απέτυχε. Παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μας!
echo ‘’ ;