Πανδημία: η αξία της ανθρώπινης ζωής, η κοινωνία της οικονομικής μεγέθυνσης και το ψηφιακό αστυνομικό κράτος
ΝΑ ΤΡΑΒΗΞΟΥΜΕ ΤΟ ΦΡΕΝΟ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΟ ΤΡΕΛΟ ΤΡΑΙΝΟ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ
… ο Μαρξ λέει ότι οι επαναστάσεις είναι η ατμομηχανή της παγκόσμιας ιστορίας. Ίσως όμως τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Ίσως οι επαναστάσεις είναι η κίνηση του ανθρώπινου γένους που ταξιδεύοντας σ’ αυτό το τραίνο, τραβάει το φρένο κινδύνου1.
Walter Bemjamin
ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΦΗ pdf ΤΟ ΚΑΤΕΒΑΖΕΤΕ ΑΠΟ ΤΟ SITE ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ
ekdoseisynadelfwn.wordpress.com
(…….)Η ειρωνεία είναι ότι στη σημερινή πανδημία, τα «μεγάλα δεδομένα ίσως σώσουν περισσότερες ζωές απ’ ό,τι οι ΜΕΘ και οι επιστήμονες των υπολογιστών ίσως συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της πανδημίας πιο αποφασιστικά απ’ ο,τι οι ιολόγοι. Στις χώρες της Άπω Ανατολής –Κίνα, Χονγκ Κονγκ, Ταϊβάν, Ν. Κορέα, Ιαπωνία– επιβλήθηκε ένα καθεστώς εφιαλτικής ψηφιακής επιτήρησης.
Τα ύποπτα κρούσματα εντοπίζονται με τον συνδυασμό στοιχείων από τις διαδρομές τους που έχουν καταγραφεί στα κινητά τους, τις κάμερες ασφαλείας και τις πιστωτικές τους κάρτες. Χρησιμοποιούνται κάμερες με εξελιγμένα συστήματα αναγνώρισης προσώπου ή κάμερες που σαρώνουν το πλήθος εντοπίζοντας όποιον έχει ανεβάσει πυρετό.
Γίνεται απεριόριστη ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των παρόχων υπηρεσιών του διαδικτύου, της κινητής τηλεφωνίας και των αρχών. Η επιτυχία που είχαν αυτές οι πολιτικές στην Άπω Ανατολή, το γεωπολιτικό πλεονέκτημα που δίνουν σ’ αυτούς που τις εφάρμοσαν πρώτοι, αναπόφευκτα θα οδηγήσει στην υιοθέτησή τους από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπου οι σχετικές τεχνολογίες είναι διαθέσιμες, εφαρμόζονται ήδη μερικά και δεν έλειπε παρά η ευκαιρία για να γίνει το αποφασιστικό βήμα. Εννοείται ότι οι μηχανισμοί ψηφιακής επιτήρησης δεν πρόκειται να αποσυναρμολογηθούν μετά την παρέλευση της πανδημίας. Στην πραγματικότητα έχει ανοίξει ο δρόμος για τη συνεχή καταγραφή βιολογικών δεικτών που αντιστοιχούν στη σωματική και την ψυχική κατάσταση του καθένα, στις συναισθηματικές του αντιδράσεις απέναντι σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, κάτι που δίνει εκπληκτικές δυνατότητες χειραγώγησης της συμπεριφοράς των ανθρώπων.
Ας μην βιαστούμε να χαρακτηρίσουμε αυτόν τον θαυμαστό καινούριο κόσμο ως ολοκληρωτικό. Κάθε άλλο, μπορεί να είναι πολύ χαρούμενος, πολύχρωμος, γεμάτος από ανθρώπους των δικαιωμάτων που θα διεκδικούν από το κράτος τα πιο απίθανα πράγματα, αν και ανάμεσα σ’ αυτά δεν θα περιλαμβάνεται το «δικαίωμα να μην αφήνουμε ίχνη στο πέρασμά» μας, να κρατάμε κρυφή την ιδιωτική μας ζωή και άλλα τέτοια παλαιομοδίτικα. Πολλές δεκαετίες πριν, ο Κρίστοφερ Λας μιλώντας για την «κουλτούρα του ναρκισσισμού» σε μια «δημοκρατική» κοινωνία όπως οι ΗΠΑ, αναφέρθηκε στον επιτελεστικό εαυτό [performing self], έχοντας υπόψη του τις εργασίες του Έρβινγκ Γκόφμαν: συνηθισμένοι άντρες και γυναίκες αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους στην καθημερινότητά τους σαν εκτελεστές [performers] υπό τη συνεχή ενδελεχή παρακολούθηση φίλων και ξένων∙ είναι καλά εκπαιδευμένοι να συμπεριφέρονται κάθε στιγμή σαν να δίνουν παράσταση με όλα τα βλέμματα στραμμένα πάνω τους4. Η κοινωνία του θεάματος προετοιμάζει εδώ και δεκαετίες τους ανθρώπους για την σημερινή εγκατάσταση του «καπιταλισμού της επιτήρησης». Μια ζωή που ξοδεύεται σε πλήρη δημοσιότητα, επί παρουσία άλλων, γίνεται ρηχή5, νόμιζαν κάποτε. Όμως ο άνθρωπος επιθυμητική μηχανή δεν θέλει να κρατήσει τίποτα κρυφό, εντελώς εξαρτημένος από το κράτος και τις εταιρίες, επιδεικνύει διαρκώς τη «διαχείριση του εαυτού» του, την «οικονομία των απολαύσεων» του κτλ.
Στον «βαθύ» φιλελευθερισμό, όπως τον προείδε με την μοναδική του οξυδέρκεια εδώ και τέσσερεις αιώνες ο Χομπς, το δικαίωμα της κινητικότητας είναι το θεμελιώδες και προηγείται εκείνου της ιδιωτικότητας. Σύμφωνα με τον Χομπς, ο σκοπός που έχει ενσωματωθεί στον άνθρωπο σαν αυτοκινούμενο και αυτοκατευθυνόμενο μηχάνημα, είναι η διατήρηση της κίνησης. Από αυτή τη σκοπιά, η καραντίνα –τη στιγμή που εφαρμόζεται σήμερα σε 4 δις ανθρώπους– είναι ήδη ξεπερασμένη, το μέλλον ανήκει στην ψηφιακή επιτήρηση.
Στη Δύση σήμερα αναβιώνει, έναν αιώνα μετά, η φιλολογία για την «κίτρινη απειλή» –αναπαράγεται μάλιστα και από μερικούς «αντιεξουσιαστές»– και προστίθεται στην ισλαμοφοβία. Η δυτική προπαγάνδα αντιπαραβάλλει τη Δύση των δικαιωμάτων στην απολυταρχική Ανατολή. Όμως σε Δύση και Ανατολή(παρά τις πολλές και σημαντικές διαφορές), υπάρχει ένα κοινό πολιτιστικό υπόστρωμα που σχετίζεται με τον μεταφορντικό καπιταλισμό. Παντού, το κράτος –καθώς δεν έχουν αναλάβει ακόμα όλες τις κοινωνικές λειτουργίες οι μηχανές όπως στο Matrix– εξακολουθεί να χρειάζεται τη συγκατάθεση και τη συμμετοχή των κυβερνωμένων, αναγνωρίζει την αξία της ζωής (της ζωής ως τέτοιας, τίποτα παραπάνω) κτλ. Τα δικαιώματα, άλλωστε, συντελούν στην ένταξη της κοινωνίας στην κρατική τάξη, η πραγμάτωσή τους συμπίπτει με την «πολιτικοποίηση της ζωής», όπως σωστά επισημαίνει ο Αγκάμπεν.
Η υγειονομική κρίση αποτελεί ένα γιγαντιαίο κοινωνικό πείραμα. Η ψηφιοποίηση των κοινωνιών επιταχύνεται ραγδαία. Η εργασία και η διδασκαλία, σε μια πρωτόγνωρη κλίμακα, γίνονται δια του διαδικτύου από το σπίτι. Το διαδικτυακό εμπόριο εκτοπίζει τις τοπικές αγορές, τα μικρά μαγαζιά, το διά ζώσης αλισβερίσι. Το σύνολο της κοινωνικότητας υφίσταται σοβαρούς μετασχηματισμούς με τον θρίαμβο του εικονικού έναντι του πραγματικού και τον δραστικό περιορισμό της συνάντησης με τον άλλον. Θα δρομολογηθούν, πιθανόν, σημαντικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις όχι όμως επιστροφή στην κρατική παρεμβατικότητα και το κράτος έθνος.
Ο κρατικός παρεμβατισμός δεν έφυγε ποτέ ώστε να χρειάζεται να επιστρέψει. Η (καπιταλιστική) αγορά αποτελεί ένα δημόσιο θεσμό έλεγε η Ε. Όστρομ, ένα τμήμα του ολοκληρωμένου κράτους υποστήριζε ο Γκράμσι (ολοκληρωμένο κράτος = πολιτική + ιδιωτική κοινωνία), δημιουργήθηκε από τον κεντρικά ελεγχόμενο και ρυθμισμένο παρεμβατισμό και τον χρειάζεται διαρκώς κατά τον Πολάνυι. Δεν υπάρχει, λοιπόν, καπιταλιστική αγορά έξω από το κράτος και αυτό είναι πολύ καθαρό και για τους παλαιότερους (Χομπς, Τζων Λοκ) και για τους νεότερους στοχαστές του φιλελευθερισμού.
(…………)Τα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα της παγκοσμιοποίησης συσσωματώνουν, το καθένα γύρω του, ένα σύμπαν που είναι από μόνο του μια παγκοσμιοποίηση. Δεν υπάρχει επιστροφή στο έθνος-κράτος. Ίσως η παγκοσμιοποίηση να μπορούσε να σκιστεί από πάνω μέχρι κάτω στα δύο ή στα τρία, αλλά τότε θα επαληθευόταν ακόμα πληρέστερα η φοβερή προφητεία του Ο. Σπένγκλερ:
Τα μεγάλα κοσμοπολίτικα κέντρα εξουσίας θα εξουσιάζουν τα μικρότερα κράτη, το έδαφος τους, την οικονομία τους και τους ανθρώπους τους κατά βούληση. Όλα αυτά θα είναι πια μόνο επαρχίες, αντικείμενα, μέσα που θα υπηρετούν ένα σκοπό. Η μοίρα τους δεν θα έχει καμία σημασία για τη μεγάλη πορεία των πραγμάτων.
(………..)Η σημερινή πανδημία πιθανότατα δεν θα είναι η τελευταία, οι επόμενες μάλιστα θα μπορούσαν να είναι πολύ πιο φονικές. Εδώ και 60-70 χρόνια έχει συμβεί η δεύτερη μεγάλη αλλαγή στην ιστορία της σχέσης ανθρώπων/ζώων (η πρώτη ήταν η εξημέρωση των κατοικίδιων κατά τη νεολιθική επανάσταση πριν 10.000 χρόνια). Πρόκειται για τη βιομηχανική κτηνοτροφία, η οποία καταναλώνει το 40% των δημητριακών, παράγει το 15-20% των αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και είναι υπεύθυνη για μια χωρίς προηγούμενο βάρβαρη κακομεταχείριση των ζώων.
Η βιομηχανική κτηνοτροφία προσφέρει ένα θαυμάσιο βιολογικό υπόστρωμα για τις μεταλλάξεις των ιών, την αύξηση της λοιμογόνου τους δύναμης και το πέρασμα τους από τα ζώα στους ανθρώπους. Μαζί με την εκτροφή άγριων ζώων για το κρέας τους και την καταπάτηση των φυσικών ενδιαιτημάτων της άγριας πανίδας (για την οποία είναι, επίσης, υπαίτια η αλματώδης αύξηση της ζήτησης για ζωοτροφές), η βιομηχανική κτηνοτροφία έχει προκαλέσει το άνοιγμα, από το 1975 και μετά, της λεγόμενης «εποχής των αναδυομένων επιδημιών»: την εμφάνιση δεκάδων νέων ασθενειών, οφειλόμενων κυρίως σε ιούς, με μια συχνότητα που δεν έχει ανάλογο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η βιομηχανική κτηνοτροφία πρέπει να καταργηθεί και η ανθρωπότητα να αρκεστεί στην κατανάλωση του κρέατος που παράγει η οικογενειακή και η νομαδική κτηνοτροφία. Γενικότερα, χωρίς την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, το κράτος ακόμα και αν είχε τις καλύτερες προθέσεις –που προφανώς δεν τις έχει–, θα ήταν αναγκασμένο, για να προστατέψει την ανθρώπινη ζωή σε μια σειρά αλλεπάλληλες επιδημίες, να εγκαταστήσει ένα καθεστώς αυστηρής και μόνιμης ψηφιακής επιτήρησης κινεζικού τύπου.
Γιατί η σημερινή πανδημία παίρνει διαστάσεις στο συλλογικό φαντασιακό, που ποτέ δεν είχαν ας πούμε, η «γρίπη του Χονγκ Κονγκ» (1968) ή η «ασιατική γρίπη» (1957-1958); Η δέσμευση του κυρίαρχου να προστατεύει τη ζωή των υπηκόων του είναι από παλιά συστατική της εξουσίας του. Γιατί, λοιπόν, πριν 60 χρόνια τα κράτη δεν πήραν αυστηρά περιοριστικά μέτρα, όπως αυτά που παίρνουν σήμερα, αν και εκείνες οι επιδημίες ήταν εξίσου φονικές; Δεν είναι μόνο ότι σήμερα φοβόμαστε πως θα ακολουθήσουν και άλλες πανδημίες με ακόμη περισσότερα θύματα. Πρόκειται επίσης και για την «αναβάθμιση» της ανθρώπινης ζωής σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από εκείνη που προέβλεπε το παλιό κοινωνικό συμβόλαιο. Αυτή η «αναβάθμιση» της ζωής εξηγεί την συγκρότηση του ψηφιακού αστυνομικού κράτους σαν υγειονομικό θεραπευτικό κράτος (το οποίο μπορεί και να σκοτώνει στο όνομα της προστασίας της υγείας, όπως ήδη κάνει το νιγηριανό και το ινδικό κράτος).
Σήμερα, πολύ περισσότερο απ’ ο,τι την εποχή της «ασιατικής γρίπης» και της γρίπης του Χονγκ Κονγκ, με κατεστραμμένες σε μεγαλύτερη έκταση τις οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις, η παραγωγή και η αναπαραγωγή της ζωής των ανθρώπων έχει περάσει στα χέρια του κράτους, των εταιριών, της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Όμως όλες αυτές οι αλλαγές δεν επιβλήθηκαν μόνο από τα πάνω, προέκυψαν και ως αποτέλεσμα διεκδικήσεων «από τα κάτω». Στα πλαίσια των κοινωνικών κινημάτων, εκδηλώνεται εδώ και δεκαετίες, φυσικά μαζί και με αντίρροπες τάσεις, μια ισχυρή φιλελεύθερη συνιστώσα, η οποία διεκδικεί την απελευθέρωση του ατόμου από το πλέγμα των ρόλων, δεσμεύσεων και υποχρεώσεων που ίσαμε πρόσφατα εξασφάλιζαν την κοινωνική αναπαραγωγή. Ήδη ο κλασικός φιλελευθερισμός έχει αναγνωρίσει στον εργάτη την ιδιοκτησία των εργασιακών του ικανοτήτων, ένα δικαίωμα πάνω τους (εκείνο της πλήρους κυριότητας), που κάποτε αναγνώριζαν –ως εκεί που αναγνώριζαν– μόνο πάνω σε πράγματα.
Όμως πλέον, αυτός ο κτητικός ατομικισμός, η έκφραση είναι του Μακφέρσον, ριζοσπαστικοποιείται αποφασιστικά και έρχεται να συμπεριλάβει ο,τι είχε μείνει ως τώρα έξω, από σωματικά όργανα(π.χ. μήτρα) μέχρι τις πιο ενδόμυχες ψυχικές ποιότητες. Ο άνθρωπος επιτέλους έγινε αφεντικό, ιδιοκτήτης του εαυτού του! Ναι, μόνο που τώρα είναι εξαρτημένος, για τις λειτουργίες που επιτελούσε προηγούμενα η οικογένεια, είτε από το κράτος είτε από την αγορά. Διεκδικεί δικαιώματα, π.χ. σε παιδικούς σταθμούς ή οίκους ευγηρίας, από το κράτος ή προσφεύγει στις σχετικές υπηρεσίες που προσφέρει η αγορά. Σε κάθε περίπτωση, τόσο το κράτος όσο και η αγορά αναλαμβάνουν τις οικογενειακές και κοινωνικές λειτουργίες με βάση την επιστήμη και κάνοντας εκτεταμένη χρήση τεχνολογίας. Η διευρυνόμενη αντικατάσταση της από κοινού ανάληψης υποχρεώσεων από τη διεκδίκηση δικαιωμάτων (και/ή την αγοραία συναλλαγή), της υποχρέωσης από το δικαίωμα και την συναλλαγή, εισάγει το κρατικό δίκαιο σε όλο και περισσότερες ανθρώπινες σχέσεις, καταλήγει να κάνει κρατικές (και/ή αγοραίες) υποθέσεις τις ψυχές και τα σώματα των ανθρώπων.
Οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί στην Ελλάδα έχουν λειτουργήσει κατά την πανδημία σαν φραγμοί εναντίον της ανεξέλεγκτης διάδοσης του ιού. Οι άνθρωποι τήρησαν τα μέτρα με βασικό κίνητρο να προστατέψουν τους δικούς τους, οι ηλικιωμένοι έμειναν στα σπίτια τους και είχαν την βοήθεια των συγγενών τους. Στη Λομβαρδία αντίθετα, ο μεγάλος αριθμός θανάτων αποδίδεται στον εγκλεισμό των γερόντων σε οίκους ευγηρίας, σε αυτή την περιοχή της Ιταλίας , το 20% των τροφίμων των οίκων ευγηρίας προσβλήθηκε από τον κορονοϊό. Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στην Γαλλία μέχρι τις 15 Απριλίου το 49,4% των νεκρών ήταν ένοικοι των οίκων ευγηρίας. Η κοινωνική απαξίωση της τρίτης ηλικίας ή αντίθετα ο σεβασμός στους γέροντες παράγουν υγειονομικά αποτελέσματα. Ανάμεσα στις κοινωνικές αιτίες της πανδημίας η επικράτηση μιας κουλτούρας ναρκισσισμού δεν είναι καθόλου δευτερεύουσα παράμετρος.
Στην αυξανόμενη πολιτική σημασία της (βιολογικής) ανθρώπινης ζωής αντιστοιχεί ένα υγειονομικό ή θεραπευτικό κράτος. Γιατί όμως αυτό το τελευταίο θα πρέπει να είναι ψηφιακό και αστυνομικό; Εδώ η κρίσιμη παράμετρος είναι η αποφασιστική παρεμβολή της επιστήμης, της τεχνολογίας και της οικονομίας που κάνουν τον κοινωνικό δεσμό από οργανικό τεχνολογικό (μηχανικό).
Περνάμε σε ένα όλο και πιο τεχνητό (μηχανικό) σύμπαν. Λένε ότι σύντομα τα προβλήματα από τη βιομηχανική κτηνοτροφία θα λύσει η in vitro παραγωγή κρέατος, στην οποία θα μπορούσε να προστεθεί –γιατί όχι;– και η in vitro παραγωγή παιδιών. Όμως, όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Σερζ Λατούς, «η κοινωνία της ανάπτυξης, όσο αναπτύσσει την τεχνική της δύναμη, τόσο αυξάνει την ευθραυστότητά της… Επιπλέον, όσο περισσότερο η διασύνδεση και η αλληλεξάρτηση των ανθρώπων και των εθνών αυξάνεται υπό οικονομικές και τεχνικές λογικές, τόσο περισσότερο η ανθεκτικότητα της κοινωνίας μειώνεται».
«Αύξηση της ευθραυστότητας», «μείωση της ανθεκτικότητας»: όλα αυτά δεν θα είναι πρόβλημα, όταν πλέον όλες οι κοινωνικές λειτουργίες θα έχουν περάσει στις μηχανές (η κοινωνία του matrix που λέγαμε). Ενώ, όμως, όλα δείχνουν ότι κατευθυνόμαστε προς αυτή την κατάσταση, παράδοξα, όσο περισσότερο την πλησιάζουμε –εξοβελίζοντας από τον ένα ή τον άλλο τομέα τον αστάθμητο παράγοντα, είτε προέρχεται από τον άνθρωπο είτε από την φύση– τόσο πιο εύθραυστο και λιγότερο ανθεκτικό γίνεται το σύστημα. Από τη σκοπιά του συστήματος, λοιπόν, η υιοθέτηση του ψηφιακού αστυνομικού κράτους είναι μονόδρομος, αν και πιθανότατα το αποτέλεσμα θα είναι ακόμα περισσότερη ευθραυστότητα, ακόμα λιγότερη ανθεκτικότητα.(……)
