Πώς η Ελλάδα και η ΕΕ παραβιάζουν συστηματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα

Πώς η Ελλάδα και η ΕΕ παραβιάζουν συστηματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα

Η Ελλάδα ενισχύει τα συστήματα ασφαλείας στα χερσαία και θαλάσσια σύνορά της με την Τουρκία. Πίσω από αυτό βρίσκεται ο φόβος εισόδου προσφύγων και μεταναστών. Πέντε μέτρα ύψος, μήκος 27 χιλιόμετρα, 63 εκατομμύρια ευρώ: Η Ελλάδα οπλίζεται με τεχνητά μπόδια (φράχτες) στον ποταμό Έβρο ενάντια σε νέες ροές προσφύγων από την Τουρκία. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επιθεώρησε τις κατασκευαστικές εργασίες και υπογράμμισε: «Η κατασκευή του νέου φράχτη στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο ήταν το ελάχιστο που μπορούσε να κάνει η κυβέρνηση για να νιώθουν ασφαλείς οι Έλληνες πολίτες οι οποίοι κρατάνε πολύ υψηλά το φρόνημα της χώρας σε μια τόσο δύσκολη συγκυρία». Το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη έδωσε στη δημοσιότητα υλικό από την παρουσίαση που έγινε στον πρωθυπουργό. Νέα υπερυψωμένα Αντιβαλλιστικά Παρατηρητήρια. Σύμφωνα με το Υπουργείο «ο φράκτης δεν είναι σύνορο. Είναι εμπόδιο σε εισβολή… που υψώνει η ΕΛΛΑΔΑ και η ΕΥΡΩΠΗ για να μη ξαναζήσει κανείς άνθρωπος τα γεγονότα του Μαρτίου 2020». Η κυβέρνηση θεωρεί ότι η κατασκευή του νέου τεχνητού εμποδίου στον Έβρο θα συμβάλει στην προάσπιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας στέλνοντας παράλληλα μήνυμα ότι η Ελλάδα προστατεύει με επάρκεια τα εξωτερικά ευρωπαϊκά σύνορα.

Η Ελλάδα και η ΕΕ προσπαθούν με κάθε δυνατό τρόπο να εμποδίσουν τους πρόσφυγες να διέλθουν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Εάν οι άνθρωποι το κάνουν ούτως ή άλλως, η Ελλάδα προφανώς δεν δεσμεύεται ούτε από ηθική ούτε νόμο και αναγκάζει τους πρόσφυγες να επιστρέψουν στα σύνορα προς την Τουρκία. Αυτό συμβαίνει τόσο στα χερσαία όσο και στα θαλάσσια σύνορα. Το γεγονός αυτό από μόνο του, δεν είναι κάτι νέο. Αναφορές για παράνομες επαναπροωθήσεις (push-back)  διεξάγονται από την Ελλάδα εδώ και χρόνια. Αυτό που είναι νέο είναι η συνεχής, αδιάλειπτη, οργανωμένη και συστηματική τακτική της παράνομης επαναπροώθησης προσφύγων στο Αιγαίο. Τους τελευταίους μήνες πραγματοποιούνται επαναπροωθήσεις σχεδόν κάθε μέρα.  Οι πρακτικές αυτές τεκμηριώνονται από όλο και περισσότερα στοιχεία βίντεο, φωτογραφίες καθώς και  από δημοσιογράφους και οργανώσεις  (δημοσίευμα του Guardian, Εφημερίδα των Συντακτών, Οργάνωση Human Rights Watch, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες). Στις αρχές Ιουλίου η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε επιτέλους να ασχολείται με το θέμα. Την ανησυχία της για τις καταγγελίες περί επαναπροωθήσεων μεταναστών και παραβιάσεων θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα ελληνοτουρκικά σύνορα, εξέφρασε η Επίτροπος, αρμόδια για θέματα μετανάστευσης, Ίλβα Γιόχανσον, μιλώντας στην επιτροπή Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες. Ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, κατά τη διάρκεια συζήτησης σε σχέση με τις μεταναστευτικές ροές, έκανε λόγο για την «απόπειρα από την πλευρά της Τουρκίας να εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος χιλιάδες άνθρωποι για λόγους που εξυπηρετούν τον Ρ. Τ. Ερντογάν και τα συμφέροντα της γειτονικής χώρας». Σε αυτό το σημείο η στάση της ΕΕ για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα εξωτερικά σύνορά της, στην Ελλάδα,  είναι απολύτως υποκριτική, γιατί μαζί με τον Frontex οι ελληνικές και τουρκικές αρχές γνωρίζουν πολύ περισσότερα.

Στις επαναπροωθήσεις οδηγούνται πρόσφυγες και μετανάστες στην Τουρκία και στις περισσότερες περιπτώσεις σε περιοχές που διέσχισαν λίγο πριν. Οι επαναπροωθήσεις δεν είναι απελάσεις, καθώς οι πρόσφυγες δεν έχουν καν την ευκαιρία να υποβάλουν αίτηση ασύλου και, συνεπώς, τους απαγορεύεται η πρόσβαση σε νομικές εθνικές και ευρωπαϊκές δομές. Αυτή η πρακτική είναι παράνομη. Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες: καθένας έχει το δικαίωμα να ζητά διεθνή προστασία. Βασική αρχή στη Σύμβαση είναι η μη-επαναπροώθηση (non-refoulement), σύμφωνα με την οποία ο πρόσφυγας δεν πρέπει να επιστρέφεται σε χώρα όπου απειλείται η ζωή ή η ελευθερία του. Τα κράτη δεν επιτρέπεται να αρνούνται σε οποιονδήποτε εισέρχεται την πρόθεση να υποβάλει αίτηση ασύλου. Η αρχή της μη-επαναπροώθησης αποτελεί πλέον κανόνα του εθιμικού διεθνούς δικαίου. Επίσης αυτό ορίζεται στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και, ως εκ τούτου, είναι δεσμευτικό για όλες τις χώρες της ΕΕ. Επιπλέον, οι επαναπροωθήσεις στη θάλασσα  αφορούν σχεδόν πάντα μια ομάδα ανθρώπων που συνήθως διασχίζουν μαζί τα σύνορα με μια βάρκα. Οι ομαδικές απελάσεις απαγορεύονται επίσης βάσει του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Επιπλέον, υπάρχει ο νόμος της θάλασσας, σύμφωνα με τον οποίο πρέπει να διασώζονται τα πλοία που βρίσκονται σε κίνδυνο. Στη διεθνή σύμβαση SOLAS (ασφάλεια ζωής στη θάλασσα) και την ελληνική εσωτερική νομοθεσία υπάρχει ρητή υποχρέωση για κάθε πλοίο, να παρέχει βοήθεια για τη διάσωση των ανθρώπων που κινδυνεύουν σε άλλο πλοίο.

Ωστόσο, η παράνομη πρακτική των επαναπροωθήσεων είναι μόνο ένα μέρος του προβλήματος. Κατά κανόνα, οι επαναπροωθήσεις είναι πολύ βίαιες και διακινδυνεύουν την επιβίωση των ανθρώπων. Πρόκειται για μία ανησυχητικά γενικευμένη πρακτική, συχνά συνοδευόμενη από βία, που εκθέτει ανεπανόρθωτα την πολιτεία και πλήττει το κράτος δικαίου. Οι επαναπροωθήσεις δεν στερούν μόνο από τους πρόσφυγες την ευκαιρία να ζητήσουν προστασία, αλλά μέσω αυτών εκτίθενται επίσης σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο. Το να μην σώζεις βάρκες που βρίσκονται σε κίνδυνο είναι έγκλημα, αλλά ενεργά το να τους οδηγείς σε κίνδυνο προσθέτει μια εντελώς νέα απάνθρωπη διάσταση σε αυτό το έγκλημα. Εάν οι ανθρώπινες ζωές αξίζουν λιγότερο από την προστασία των ευρωπαϊκών συνόρων, τότε δεν υπάρχουν πολλά υπολείμματα «ευρωπαϊκών αξιών».

Βασίλης Πανταζής

Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας