Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινό. Διονύσιος Σολωμός
Γνωστή φράση και χρησιμοποιημένη κατά κόρον. Αναφέρομαι σε αυτήν γιατί είναι σχετική με την ιδέα της Αλήθειας και όχι γιατί θέλω να κάνω οποιαδήποτε ανάλυση στη σκέψη του Σολωμού. Υποθέτω πως ο Σολωμός λέγοντας «εθνικό» εννοούσε μεταξύ άλλων και μια σειρά από πράγματα: τους εθνικούς μύθους, το εθνικό συμφέρον, την εθνική άποψη κ.ο.κ.
Ο,τιδήποτε, όποιας σημασίας και αν είναι, κι αν είναι μεγάλης σημασίας ακόμα περισσότερο, δεν μπορεί παρά να περνάει από την κρίση και αποδοχή όλων όσους αφορά ή τουλάχιστον των περισσοτέρων, αν πρόκειται ένας ολόκληρος λαός να αλλάξει πορεία ή να μεταβάλλει άποψη επί σημαντικών ζητημάτων. Πρέπει κάποτε να συζητήσουμε τι και γιατί το προτιμάμε. Και, απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ, δεν έγινε ποτέ καμία συστηματική συζήτηση για το ζήτημα.
Παρατήρηση 2η: Ο Σολωμός είπε μεν για εμάς τους Έλληνες να προτάξουμε την αλήθεια έναντι του λεγόμενου «εθνικού συμφέροντος» ή «εθνικής άποψης» ή «εθνικού μύθου», αλλά προφανώς δεν υπενόησε (ελπίζω) ότι άλλα έθνη το έχουν ήδη πετύχει αυτό. Παίρνω ως δεδομένο ότι η αναφορά του αυτή περιέλαβε μόνο την πατρίδα μας επειδή, εύλογα, ο καθένας απευθύνεται στον κύκλο των ανθρώπων που τον αφορά και με τους οποίους συνδέεται και όχι γιατί υπάρχουν κάποια άλλα «σοφά» έθνη που έχουν ήδη διανύσει τον μακρύ και κακοτράχαλο δρόμο της αυτογνωσίας και στη χορεία των οποίων φιλοδοξούσε να μας εντάξει ο Σολωμός.
Αν υπάρχουν τέτοια έθνη, είναι προφανώς άγνωστα σε εμένα. Μια σύντομη ματιά στην ιστορία των τελευταίων αιώνων, των ευρωπαϊκών χωρών τουλάχιστον που είναι το συνηθέστατο πεδίο αναφοράς μας, με τους παγκόσμιους πολέμους, τους θρησκευτικούς πολέμους, τη δουλεία, τη λεηλασία του πλούτου των αποικιών τους κ.ο.κ. από τη μια, σε συνδυασμό με μηδενικές επανορθώσεις από την άλλη, μας παρέχουν ένα μέτρο κρίσης. Για πείτε σε ένα βρετανό ή ένα γάλλο να δίνουν κάθε χρόνο ένα μέρος του εθνικού τους εισοδήματος στις πρώην αποικίες τους για αποκατάσταση μέρους των αδικιών και θα δείτε τι σημαίνει εθνικό συμφέρον και εθνικός μύθος.
Παρατήρηση 3η: Εδώ και δεκαετίες πολλοί που διεκδίκησαν τον χαρακτηρισμό «διανοούμενοι», κυρίως όταν διαφωνούν με τις κυρίαρχες γραμμές (ή «αφηγήματα» όπως συνηθίσαμε να λέμε) σε πολιτικά, θρησκευτικά, εθνικά και οικονομικά ζητήματα, κατά κόρο χρησιμοποιούν τη φράση του Σολωμού για να αφοπλίσουν τους αντιπάλους τους.
Ακόμα πιο δεδομένο είναι κατ’ αυτούς ότι γνωρίζουν και ποια είναι η αλήθεια που πρέπει να αντικαταστήσει τα εθνικά «αφηγήματα» ή μύθους. Επίσης, ακούγοντάς τους, έχει κανείς την αίσθηση ότι η μετάβαση από τον μύθο στην αλήθεια είναι σχεδόν άμεση, αρκεί να το θελήσουμε, ενώ για εγχειρήματα τέτοιου μεγέθους, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι ομοφωνούμε και λύνουμε και τα προβλήματα που θα αναφέρω πιο κάτω, λογικά θα χρειαστούν γενιές ολόκληρες και επίπονη διαδικασία.
Ίσως το πρόβλημα με πολλούς από τους διανοούμενους είναι ότι αγαπάνε πολύ περισσότερο τη δημοσιότητα που μπορούν να αποκομίσουν παρά την ευόδωση του εγχειρήματος, για τούτο και βιάζονται πολύ.
Γιάννης Παρασκευουλάκος