Οι Τέχνες στην Υγεία ωφελούν σώμα, πνεύμα και ψυχή
Αναμφισβήτητα, από το βιοϊατρικό μοντέλο υγείας (το οποίο εστίαζε στην άμεση αιτία της ασθένειας), μέχρι και το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο και την αναγνώριση της ψυχολογίας ως καθοριστικό παράγοντα της υγείας, σημειώθηκαν σημαντικά βήματα στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση των ασθενειών. Στο Γ’ μέρος αυτής της σειράς άρθρων, θα εξετάσουμε τις επιστημονικές διεργασίες μέσω των οποίων φθάσαμε στην σύγχρονη έρευνα για τα αποδεδειγμένα οφέλη της Τέχνης στην Υγεία.
Ας εξετάσουμε τη θετική συνεισφορά της εφαρμογής των τεχνών στην υγεία, μέσα από τα 3 επίπεδα του βιοψυχοκοινωνικού μοντέλου υγείας (βιολογικό, ψυχολογικό και κοινωνικό).
- Επίπεδο «ΒΙΟ-» (βιολογικό)
Εγκέφαλος και άλλα όργανα
Τον τελευταίο αιώνα η έρευνα στον τομέα της φυσιολογίας έδειξε ότι οι τέχνες επηρεάζουν ποικιλοτρόπως διαφορετικά όργανα. Για παράδειγμα, έχει γίνει εκτενής έρευνα για τον αντίκτυπο των τεχνών στον εγκέφαλο. Η εμπλοκή όλων των αισθήσεων κατά την επαφή μας με διάφορες μορφές τέχνης μάς δείχνει ότι ένα ευρύ φάσμα εγκεφαλικών περιοχών εμπλέκεται στην αντίληψή τους.
Επίσης, πολλές καλλιτεχνικές δραστηριότητες ενεργοποιούν την συναισθηματική ανταπόκριση, δηλαδή, περιοχές του εγκεφάλου που είναι κρίσιμες για τη μνήμη, το αίσθημα της ανταμοιβής, και την επεξεργασία των συναισθημάτων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι τέχνες όχι μόνο ενεργοποιούν τις περιοχές αυτές, αλλά συμβάλλουν και στην πλαστικότητα του εγκεφάλου. Άτομα τα οποία έρχονται σε ενασχόληση με την Τέχνη από μικρή ηλικία, έχουν ευρύτερες κινητικές, ακουστικές, και οπτικό–χωρικές περιοχές στον εγκέφαλο τους! Οι τέχνες επίσης, έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζουν τους βιολογικούς δείκτες του ενδοκρινικού και ανοσοποιητικού συστήματος.
- Επίπεδο «ΨΥΧΟ-» (ψυχολογικό)
Κατανόηση και βελτίωση
Οι τέχνες έχουν ισχυρό αντίκτυπο στη γνώση, την αντίληψη του χώρου, τη μνήμη και τη γλώσσα. Σε υγιή παιδιά και μωρά, μπορούν να οδηγήσουν σε βελτίωση κοινωνικών και μαθησιακών δεξιοτήτων. Επίσης, οι τέχνες βοηθούν στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης για ανθρώπους με νευρολογικές διαταραχές, όπως αυτές του Αλτσχάιμερ και της άνοιας. Η θεραπευτική τέχνη και η μουσικοθεραπεία έχει αποδειχθεί ότι βοηθούν στην ανάπτυξη, την προσαρμογή της συμπεριφοράς και τον συναισθηματικό έλεγχο παιδιών με αυτισμό.
Άγχος και πόνος
Πλήθος τεχνών φαίνεται ότι επηρεάζουν το ψυχολογικό άγχος και τη νευρικότητα. Τα αγχολυτικά αποτελέσματα που παρέχει η επαφή με τις τέχνες διαπιστώθηκαν τόσο σε υγιείς ανθρώπους, όσο και σε άλλους που αντιμετωπίζουν κάποιο ψυχικό τραύμα.
Ο πόνος που αντιλαμβανόμαστε έχει σχέση με το άγχος. Το άγχος όχι μόνο επηρεάζει την αντίληψη του πόνου, αλλά έχει βρεθεί ότι αυξάνει την αγωνία και τον φόβο, με συνέπειες στην πνευματική υγεία. Ωστόσο, διάφορα είδη μουσικής και τεχνών έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν τον οξύ αλλά και χρόνιο πόνο σε διαφορετικές ομάδες ασθενών.
Συναισθηματική και πνευματική υγεία
Οι τέχνες έχει αποδειχθεί ότι είναι δυνατοί ρυθμιστές των συναισθημάτων. Η συμμετοχή σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες μπορεί να συμβάλλει στη μείωση του άγχους και στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης, όσο και σε μια πιο θετική αντιμετώπιση της πραγματικότητας που συνδέεται με καλύτερη ποιότητα ζωής.
Συμπεριφορές σχετικά με την υγεία
Υπάρχουν πολλά οφέλη που σχετίζονται με τις τέχνες και έχουν να κάνουν κυρίως με το πώς αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι την υγεία. Ασφαλώς η αλλαγή δεν είναι εύκολη καθώς η συμπεριφορά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα πιστεύω των ανθρώπων για την υγεία και με παγιωμένα μοτίβα συμπεριφοράς. Αρκετές έρευνες έχουν τονίσει πως οι τέχνες μπορούν να επηρεάσουν αυτές τις πεποιθήσεις. Για παράδειγμα, ένα βασικό ζήτημα για να αλλάξει η συμπεριφορά ενός ανθρώπου είναι το αν πιστεύει ότι είναι υπεύθυνος για την υγεία του. Έρευνες που έχουν ασχοληθεί με τις τέχνες στην υγεία έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που έρχονται σε επαφή με αυτές σε αυτές, βελτιώνουν την αίσθηση ελέγχου και σε άλλους τομείς της ζωής τους.
Η έννοια του «εαυτού» και η αυτοεκτίμηση
Έχει αποδειχθεί ότι οι άνθρωποι τείνουν να προστατεύουν την ψυχολογική και σωματική ακεραιότητα τους, καθώς και να αναζητούν την ηθική επιβεβαίωση, νιώθοντας «επαρκείς». Αρκετές φορές, οι υποδείξεις από ένα συγγενικό, φιλικό πρόσωπο, ή έναν επαγγελματία υγείας, σχετικά με τις συνήθειες ενός ατόμου (π.χ. κάπνισμα), δημιουργεί συναισθήματα ανεπάρκειας, με αποτέλεσμα το άτομο να συμπεριφέρεται αμυντικά. Ωστόσο, εάν είναι σε θέση να επιβεβαιώσει ότι είναι ηθικά ικανοποιητικό σε έναν άλλον τομέα της ζωής του, τότε καθίσταται λιγότερο αμυντικό. Γίνεται, έτσι, πιο ανοιχτό στην αλλαγή προς την υιοθέτηση υγιεινών συμπεριφορών, καθώς η αλλαγή αυτή δεν εκλαμβάνεται ως επίθεση απέναντι στον «εαυτό» του. Η τέχνη λοιπόν δρα ως ο κινητήριος μοχλός για την ανάπτυξη της «αυτό–επιβεβαίωσης».
Αυτή η αίσθηση του εαυτού μας που καλλιεργείται μέσω των τεχνών, βοηθάει να καταλάβουμε τι είμαστε ικανοί να καταφέρουμε. Η ταυτότητα του εαυτού έχει μεγάλη σχέση με την αυτοεκτίμηση. Οι καλλιτεχνικές παρεμβάσεις, όπως η θεραπεία μέσα από την τέχνη εμπλουτίζουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση.
Κατανόηση της ασθένειας
Η έκθεση ενός ασθενή στην τέχνη μπορεί να προσφέρει ένα πλαίσιο κατανόησης και αντιμετώπισης της ασθένειας. Αυτό σημαίνει αλλαγή στο τρόπο που αντιλαμβάνεται την ταυτότητά του προκειμένου να συμπεριληφθεί η αρρώστια, τα φυσικά και συναισθηματικά αποτελέσματα, το αν είναι θεραπεύσιμη, και αν έχει ή όχι εκείνος τον έλεγχο. Είναι σημαντική η στήριξη σε αυτές τις συμπεριφορές καθώς μπορούν να αποτρέψουν αρνητικές αντιδράσεις, όπως η μη τήρηση της φαρμακευτικής αγωγής.
Κάποιοι άνθρωποι προσεγγίζουν την αρρώστια μέσα από τη γνωστική προσαρμογή. Ο κοινωνικός ψυχολόγος Μπέρναρντ Γουάινερ εισήγαγε τον όρο «αντιπροσωπευτική θεωρία» και εξέταζε πώς αυτή η αναζήτηση νοήματος στην ασθένεια είναι ένα σημαντικό κομμάτι της γνωστικής προσαρμογής. Οι τέχνες βοηθούν στην γνωστική προσαρμογή και κάνουν τους ασθενείς να νιώθουν ότι επιτυγχάνουν θετικά βήματα προς την ευημερία τους. Άνθρωποι που ασχολήθηκαν με τέχνες και έχουν περάσει αρρώστιες ή τραύματα αναφέρουν βελτίωση σε διάφορους τομείς της ζωής τους, όπως θετικές αλλαγές στον εαυτό τους, πιο στενές σχέσεις με συγγενείς, καλύτερη αντίληψη και πίστη για την ζωή.
Το ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ επίπεδο της συνεισφοράς των τεχνών στην υγεία, θα αναλυθεί στο Δ᾽ μέρος, το οποίο και ολοκληρώνει αυτή τη σειρά άρθρων.
* H σημαντική επίδραση της τέχνης στην ψυχική και σωματική υγεία είναι το θεμέλιο των δράσεων του μη-κερδοσκοπικού οργανισμού Eyes of Light. Με δημιουργικά προγράμματα, συμμετοχική τέχνη και θεραπευτική φωτογραφία, ο οργανισμός καλλιεργεί τις συνθήκες για περισσότερη ενδυνάμωση, ευεξία και κοινωνική σύνδεση των ασθενών με καρκίνο. Όραμα του είναι μια κοινωνία, στην οποία όλοι οι άνθρωποι με σοβαρές ασθένειες αντλούν δύναμη και χαρά μέσα από την τέχνη.
Πηγή άρθρου: https://www.eyesoflight.gr/the-arts-in-health-benefit-body-spirit-and-soul/
Αρχικό: “Arts in Health: Designing and researching interventions”, Daisy Fancourt, Oxford University Press, 2017.
