Διαμόρφωση εκλογικού νόμου και του πολιτικού ανταγωνισμού στη σύγχρονη Ελλάδα. Μια σύντομη διαδρομή από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 μέχρι σήμερα. Γράφει ο Κωνσταντίνος Μαγκλαβέρας

Γράφει ο Μαγκλαβέρας Κωνσταντίνος

Διαμόρφωση εκλογικού νόμου και του πολιτικού ανταγωνισμού στη σύγχρονη Ελλάδα. Μια σύντομη διαδρομή από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 μέχρι σήμερα.

Με αφορμή τη Γαλλική Επανάσταση οι έννοιες δημοκρατία, εκλογές, λαϊκή κυριαρχία, ισότητα, θα προσκρούουν σε πολλά εμπόδια από θορυβημένους θιασώτες μέλη και υποστηρικτές του παλαιού καθεστώτος οι οποίοι αντιτίθενται και επιχειρηματολογούν ενάντια σε μια νέα πραγματικότητα όπου άνεργοι, νέοι και νέες, γυναίκες, άνθρωποι χωρίς περιουσία, ένα πλήθος ανθρώπων χωρίς διακρίσεις συναθροίζονται, συνέρχονται, συνεταιρίζονται και συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση του κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Η δημιουργία κομμάτων μαζών, τα εργατικά σωματεία και οι διεθνείς συνελεύσεις θα αποτελέσουν τα ορμητήρια για απεργιακές κινητοποιήσεις, επαναστάσεις που θα οδηγήσουν σε κατακτήσεις πολιτικών δικαιωμάτων όπως αυτό της ελεύθερης μυστικής καθολικής ψηφοφορίας. 

Στη σύγχρονη ελληνική ιστορία οι εκλογές δεν είχαν πάντα τη μορφή που έχουν σήμερα. Η πρώιμη ελληνική εκλογική διαδικασία όπως θεσπίζεται συνταγματικά το 1844 έχει  καθολικό χαρακτήρα  για τους άνω των 25 άρρενες μέσω χειρόγραφων ψηφοδελτίων για έναν πληθυσμό που σε μεγάλο βαθμό είναι αναλφάβητος. Μέχρι το 1860 στις επτά εκλογικές αναμετρήσεις η πολιτική έκφραση τσακίζεται στη μέγγενη της βίας, των νόθων αποτελεσμάτων και τελικά των διορισμών κυβερνήσεων από τον Όθωνα. Μετά από περίπου είκοσι χρόνια η εκλογική διαδικασία αλλάζει. Ο Όθωνας εγκαταλείπει την Ελλάδα εν μέσω μαζικής εξέγερσης και τη θέση του στο παλάτι παίρνει ο δεκαεπτάχρονος τότε Γουλιέλμος γνωστός ως Γεώργιος ο Α’. Η ρίψη σφαιριδίου σε ένα σωλήνα αντικαθιστά τα χειρόγραφα ψηφοδέλτια μετά από πρόταση Επτανήσιων βουλευτών,  προσαρμόζοντας την εκλογική πρακτική στις επιταγές της εποχής. Στις εθνοσυνελεύσεις αυτής της περιόδους που είναι επιφορτισμένες με την κατάρτιση συνταγματικού σχεδίου, η καθολική ψηφοφορία αντιμετωπίζεται από φιλελεύθερους συνταγματολόγους ως απειλή για τη σταθερότητα της πολιτικής ζωής, μια άποψη συγχρονισμένη με τις κυρίαρχες ευρωπαϊκές νομοθετικές τάσεις. Απέναντί τους θα βρεθούν εκλεγμένοι αντιπρόσωποι που χαρακτηρίζουν την περιορισμένη ψήφο οπισθοδρομική τονίζοντας ότι αν ψηφίζουν οι λίγοι που έχουν περιουσία και πληρώνουν τους φόρους τους το αποτέλεσμα θα είναι η διατήρηση και η εξασφάλιση των συμφερόντων τους αποκλείοντας τον υπόλοιπο πληθυσμό από το πολιτικό παιχνίδι. Στο Σύνταγμα του 1864 τελικά θα καθιερωθεί η άμεση, καθολική, μυστική ψηφοφορία κάτι που αποτελεί πρωτοπορία συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη (με εξαίρεση τη Γαλλία), σε μια μικρή τότε χώρα μικροϊδιοκτητών στην οποία απουσιάζει μεγάλος αριθμός αριστοκρατών και πλούσιων αστών που θα αντιτίθονταν στην εντυπωσιακή για τα δεδομένα της εποχής εξασφάλιση του δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας αρρένων.

Η επαναφορά του έντυπου αυτή τη φορά ψηφοδελτίου στις βουλευτικές εκλογές γίνεται στις εκλογές του Νοέμβρη του 1926 και ισχύει μέχρι σήμερα. Τα επόμενα χρόνια η Δημοκρατία θα δεχτεί ισχυρά χτυπήματα με δικτατορίες να διαδέχονται η μία την άλλη εωσότου η χώρα εισέλθει στην δεκαετία του Παγκόσμιου Πολέμου και του Εμφύλιου σπαραγμού.

Αδιάκοπες αλλαγές του εκλογικού νόμου θα σημαδέψουν την Μεταπολεμική πολιτική της Ελλάδας στις εννέα εκλογικές αναμετρήσεις που θα ακολουθήσουν μέχρι τη δικτατορία. Το 1956 διενεργούνται οι εκλογές της 19ης Φλεβάρη. Η συγκεκριμένη εκλογική αναμέτρηση αποτελεί παράδειγμα εργαλειακής χρήσης εκλογικού νόμου προς όφελος του μηχανισμού εξουσίας με σκοπό την αποτροπή κατάληψης της από τους  πολιτικούς αντιπάλους της. Ο εκλογικός νόμος 3457/1955 όριζε την απλή αναλογική στις περιοχές όπου η ΕΡΕ ήταν αδύναμη εν αντιθέσει με τις περιοχές στις οποίες κυριαρχούσε όπου και ίσχυσε το πλειοψηφικό. Το αποτέλεσμα ήταν να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση 165 εδρών ενώ είχε 25.000 ψήφους λιγότερες από τη Δημοκρατική Ένωση που έλαβε 132 έδρες. Επίσης στις βουλευτικές εκλογές του 1956 διευρύνεται σημαντικά το εκλογικό σώμα καθώς ψηφίζουν κανονικά οι γυναίκες που θα περιμένουν ακόμα δύο δεκαετίες μέχρι να κατοχυρωθεί συνταγματικά  η πλήρης πολιτική ισότητά τους το 1975. Κατά την επόμενη δεκαετία ως ηλικιακό όριο των ψηφοφόρων θα οριστεί το δέκατο όγδοο έτος. 

 Στις τρείς τελευταίες βουλευτικές εκλογές παρατηρούνται τάσεις που τοποθετούν την εκλογική διαδικασία σε μια διαφορετική εποχή εξαιτίας των διεθνών ευρωπαϊκών και εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων. Η βασική τομή έγκειται στον τρόπο σχηματισμού κυβέρνησης η οποία πλέον έχει μετατραπεί από ισχυρές μονοκομματικές κυβερνήσεις πλειοψηφίας σε κυβερνήσεις συνεργασίας κάτι που χρονικά συμβαδίζει με την οικονομική κρίση χρέους και τις ολέθριες συνέπειές της στην Ελλάδα. Τα πρωτόγνωρα ποσοστά αποχής από τις κάλπες έχουν προκαλέσει ένα φαινόμενο αποκλεισμού ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων από το κοινοβούλιο.

Ο παρών κυβερνητικός σχηματισμός πρόκειται να καταθέσει νομοσχέδιο προς ψήφιση το πρώτο δεκαήμερο του Ιουλίου προωθώντας ένα σύστημα απλής αναλογικής με διεύρυνση του εκλογικού σώματος καθώς θα ψηφίζουν πλέον όσοι και όσες έχουν κλείσει το 17ο έτος της ηλικίας τους και αφαιρώντας το μπόνους των πενήντα εδρών με το οποίο πριμοδοτείται το πρώτο σε ψήφους κόμμα. Πιθανότατα θα διατηρηθεί το 3% πλαφόν που χρειάζεται ένας κομματικός σχηματισμός για να εισέλθει στη Βουλή. Εάν στη ψηφοφορία ψηφίσουν υπέρ του νομοσχεδίου τα 2/3 των βουλευτών ο εκλογικός νόμος θα ισχύσει από τις επόμενες εκλογές ενώ σε κάθε άλλη περίπτωση από τις μεθεπόμενες. Αυτά είναι τα τυπικά της υπόθεσης. 

*Η ουσία βρίσκεται στην ελληνική πραγματικότητα της μαύρης και αδήλωτης εργασίας, στην αδυναμία αποπληρωμής λογαριασμών, στις απολύσεις και στον κοινωνικό αποκλεισμό. Η ουσία βρίσκεται στην τρομακτική υποχώρηση της κοινωνικής πρόνοιας, στα χτυπήματα της δημόσιας και δωρεάν παιδείας και υγείας και στους χιλιάδες ανθρώπους που εγκαταλείπουν τη χώρα.

Οι ελεύθερες εκλογές των αφεντικών δεν καταργούν ούτε τους αφέντες ούτε τους δούλους.

Χέρμπερτ Μαρκούζε