Πώς η κλιματική αλλαγή θα αλλάξει τη σοκολάτα όπως την ξέρουμε…
Αν υπάρχει μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια, είναι πως οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αγαπούν τη σοκολάτα. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με πολλά από τα τρόφιμα που καταναλώνουμε καθημερινά, η σοκολάτα, έτσι όπως την ξέρουμε, απειλείται από την κλιματική αλλαγή. Αυτό μπορεί να σημαίνει αυξήσεις στις τιμές βραχυπρόθεσμα ή τη δημιουργία εντελώς νέων περιοχών παραγωγής σοκολάτας μακροπρόθεσμα. Αν και δεν είναι ακόμη απολύτως σαφές τι ακριβώς επιφυλάσσει το μέλλον, ένα είναι σίγουρο: η σοκολάτα που καταναλώνουμε σε καραμέλες, κέικ και γλυκίσματα — και, κυρίως, οι άνθρωποι που την παράγουν — θα βρεθούν σύντομα αντιμέτωποι με μια σειρά από προκλήσεις που σχετίζονται με το κλίμα.
Η σοκολάτα παράγεται από κακάο, δηλαδή τους αποξηραμένους και ζυμωμένους σπόρους του κακαόδεντρου. Πρόκειται για ευαίσθητα δέντρα που ευδοκιμούν κυρίως σε μια υγρή, ισημερινή ζώνη 20 μοιρών βόρεια και νότια του ισημερινού. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν όλοι οι καρποί του κακάο προέρχονται από έναν σχετικά μικρό αριθμό χωρών. Αγρότες στη Γκάνα, την Ακτή Ελεφαντοστού και άλλες χώρες της Δυτικής Αφρικής καλλιεργούν περίπου το 70% της παγκόσμιας παραγωγής κακάο. Η Κεντρική και Νότια Αμερική, όπου κατάγεται το φυτό του κακάο, φιλοξενούν σημαντικές περιοχές παραγωγής στη Βραζιλία, το Εκουαδόρ, το Μεξικό και το Περού. Το κακάο καλλιεργείται επίσης στην Ινδονησία.
Όλες αυτές οι περιοχές είναι ευάλωτες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι, αν και η κλιματική αλλαγή έχει παγκόσμιο αντίκτυπο, οι τροπικές ισημερινές περιοχές με μικρές ετήσιες μεταβολές θερμοκρασίας θα πληγούν πρώτες και σκληρότερα. Μια έκθεση του 2011 από το Διεθνές Κέντρο Τροπικής Γεωργίας προέβλεψε ότι η καταλληλότητα του κλίματος για καλλιέργεια κακάο στη Δυτική Αφρική θα αρχίσει να φθίνει ήδη από το 2030. Οι επιστήμονες εξακολουθούν να ερευνούν τι σημαίνει αυτό για το πού θα ευδοκιμούν τα εμπορικά κακαόδεντρα όσο αυξάνεται η θερμοκρασία.
Η ClimateAi, μια εταιρεία που επικεντρώνεται στη βελτίωση της ανθεκτικότητας της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή, χρησιμοποιεί σύνολα δεδομένων και τεχνολογία πρόβλεψης βασισμένη στην τεχνητή νοημοσύνη για να βοηθήσει τις αγροτικές επιχειρήσεις να σχεδιάσουν το μέλλον. Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της και γεωργικές έρευνες του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας, χαρτογράφησε το τρέχον και μελλοντικό κλίμα στις περιοχές παραγωγής κακάο για το Matador Network.
Στις προβλέψεις της ClimateAi, το ετήσιο επίπεδο θερμοκρασίας και βροχοπτώσεων στις περιοχές με τις μεγαλύτερες αποδόσεις αποτελεί το ιδανικό «κλιματικό σημείο» (απεικονίζεται με σκούρο μπλε στους χάρτες). Στη συνέχεια, χαρτογραφήθηκαν οι μελλοντικές θερμοκρασίες και οι βροχοπτώσεις για τα επόμενα 30 χρόνια σε χώρες όπως η Ακτή Ελεφαντοστού, η Γκάνα, το Καμερούν, η Νιγηρία, το Εκουαδόρ, η Ινδονησία και η Βραζιλία. Σε ορισμένες περιοχές, η αυξημένη βροχόπτωση τις φέρνει πιο κοντά ή τις απομακρύνει από το ιδανικό σημείο καλλιέργειας, ενώ σε άλλες η αύξηση της θερμοκρασίας έχει μεγαλύτερη επίδραση.
«Το κλίμα της Γκάνας μετατοπίζεται από το κέντρο των περιοχών υψηλής απόδοσης προς την περιφέρεια», λέει ο Anthony Atlas, επικεφαλής προϊόντων και ανάπτυξης της ClimateAi. «Και ενώ μια αύξηση δύο βαθμών στην μέση θερμοκρασία ίσως να μη φαίνεται σημαντική, στην πραγματικότητα είναι τεράστια».
Η μέση θερμοκρασία περιλαμβάνει όλους τους μήνες και όλες τις ώρες της ημέρας. Οι καλοκαιρινοί μήνες ενδέχεται να είναι σκληροί: οι ημέρες ενδέχεται να ξεπερνούν το όριο αντοχής των φυτών του κακάο, ενώ η πιθανότητα εκτεταμένων κυμάτων καύσωνα θα πολλαπλασιαστεί, όπως εξηγεί ο Atlas. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στο ξεράρισμα και την καταστροφή μεγάλων ποσοτήτων φυτών κακάο. Ενδέχεται επίσης να επηρεαστεί το περιβάλλον φύλλωμα, το οποίο δεν αντέχει σε υψηλότερες θερμοκρασίες, με συνέπεια να προκληθεί διάβρωση του εδάφους γύρω από τις ρίζες των κακαόδεντρων και να αυξηθεί η ευαλωτότητά τους σε ασθένειες και παράσιτα.
Στον αντίποδα, ορισμένες χώρες που ήδη καλλιεργούν κακάο θα μπορούσαν να δουν πιο ευνοϊκό κλίμα στο μέλλον. Η Νιγηρία και η Βραζιλία έχουν τη δυνατότητα να γίνουν οι νέες «γλυκές ζώνες» υψηλής παραγωγής. Όμως αυτό δεν είναι απαραίτητα λόγος για πανηγυρισμούς. Όταν αυξάνεται η παραγωγική βιωσιμότητα μιας καλλιέργειας, αυξάνεται και η γη που αφιερώνεται σε αυτήν. Η αποψίλωση δασών είναι μια πιθανή συνέπεια, καθώς οι αγρότες καθαρίζουν εκτάσεις για φυτείες κακάο. Επιπλέον, σε περιοχές χωρίς προηγούμενη εμπειρία στην καλλιέργεια κακάο, μπορεί να υπάρχει έλλειψη επενδύσεων και εκπαίδευσης. Η ταχεία ανάπτυξη θα μπορούσε να αναγκάσει αγρότες που καλλιεργούσαν άλλες καλλιέργειες να στραφούν στο κακάο χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να μάθουν τις βέλτιστες πρακτικές ή να δημιουργήσουν τις αναγκαίες υποδομές.
Η ClimateAi εξέτασε επίσης μια άλλη παράμετρο: περιοχές που σήμερα δεν είναι κατάλληλες για καλλιέργεια κακάο, αλλά ενδέχεται να αποκτήσουν ιδανικό κλίμα σε 40 χρόνια λόγω αύξησης της θερμοκρασίας, των βροχοπτώσεων ή και των δύο. Τέτοιες περιοχές περιλαμβάνουν τμήματα του βόρειου τμήματος της Βραζιλίας και της Γουιάνας, καθώς και περιοχές πιο απομακρυσμένες από τον ισημερινό σε σχέση με τις παραδοσιακές ζώνες καλλιέργειας.
Η μεγαλύτερη κλιματική πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι περιοχές καλλιέργειας κακάο δεν είναι η θερμότητα, αλλά η διαθέσιμη ποσότητα νερού. Η Εθνική Ωκεανογραφική και Ατμοσφαιρική Διοίκηση των ΗΠΑ (NOAA) σημειώνει ότι η αυξημένη εξατμισοδιαπνοή (δηλαδή ο συνδυασμός εξάτμισης από το έδαφος και διαπνοής από τα φυτά) είναι ο παράγοντας που θα πλήξει περισσότερο τα φυτά του κακάο. Γι’ αυτό, οι περιοχές που θα επηρεαστούν περισσότερο είναι εκείνες όπου η θερμοκρασία θα αυξηθεί χωρίς παράλληλη αύξηση των βροχοπτώσεων. Μελέτη της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος έδειξε ότι οι φάρμες κακάο της Δυτικής Αφρικής θα πρέπει να μετακινηθούν σε μεγαλύτερα υψόμετρα, προς προστατευόμενα δασικά όρη, για να διατηρηθούν συνθήκες επαρκών βροχοπτώσεων. Η ίδια μελέτη διαπίστωσε ότι το 90% των περιοχών παραγωγής κακάο θα είναι λιγότερο κατάλληλες έως το 2050. Αυτό δεν θα συμβεί σε απομόνωση. Καθώς τα εδάφη σε μεγαλύτερα υψόμετρα αποψιλώνονται, η άγρια χλωρίδα και πανίδα της περιοχής — πολλές από τις οποίες είναι ήδη ευάλωτες — θα κινδυνεύσουν περαιτέρω λόγω της διαταραχής του οικοσυστήματος.
Βροχή και άνθρωποι
Η βροχόπτωση είναι μόνο ένας τρόπος για να έχει μια περιοχή επαρκή παροχή νερού. Βελτιωμένες καλλιέργειες και αγροτικές τεχνικές θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους αγρότες.
«Δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς έχουν ενώσει δυνάμεις για να συνεργαστούν με τους αγρότες μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών στήριξης μικτών συστημάτων αγροδασοπονίας, με σκοπό τη διαφοροποίηση των εισοδημάτων και την προστασία των ευαίσθητων εδαφών», αναφέρει ο Bill Guyton, γεωργοοικονομολόγος που συνέβαλε στην ίδρυση του World Cocoa Foundation και εκτελεί χρέη διευθυντή του Fine Chocolate Industry Association. «Διεξάγεται έρευνα σε διάφορες χώρες για ποικιλίες κακάο ανθεκτικές στην ξηρασία».
Κάποιοι ερευνητές βλέπουν την άρδευση ως πιθανή λύση.
«Η καλύτερη προετοιμασία είναι η εισαγωγή άρδευσης, ειδικά στάγδην ή μικροεκτοξευτήρων κατά την ξηρή περίοδο», λέει ο Eduardo Tugendhat, ειδικός στην εφοδιαστική αλυσίδα με έμφαση στο κακάο και το φοινικέλαιο, και διευθυντής στρατηγικής σκέψης στην Palladium. «Αυτό θα διπλασίαζε τις αποδόσεις, αλλά το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότεροι αγρότες είναι εξαιρετικά φτωχοί και δεν μπορούν να αντέξουν το κόστος της τεχνολογίας. Η άλλη λύση είναι η μετακίνηση σε νέες ζούγκλες (π.χ. εθνικά πάρκα) και η δημιουργία νέων φαρμών σε περιοχές υψηλότερες και πιο υγρές (τουλάχιστον αρχικά)».
Οι άδικες αμοιβές αποτελούν διαχρονικό πρόβλημα στην αλυσίδα παραγωγής σοκολάτας — πρόβλημα που επιδεινώθηκε με την πανδημία. Δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή χωρίς να δούμε κατάματα την ανισότητα μεταξύ των μεγάλων σοκολατοβιομηχανιών και των ανθρώπων που πληρώνονται με πενιχρές αμοιβές για τις σοδειές τους. Στο χειρότερο σενάριο, αγρότες και εκατομμύρια παιδιά εξαναγκάζονται να εργάζονται σε φυτείες κακάο για λιγότερο από 1 δολάριο την ημέρα. Υπό αυτές τις συνθήκες, χωρίς αξιοπρεπές εισόδημα, δεν έχουν τα μέσα να καλλιεργούν με βιώσιμο τρόπο.
«Χωρίς έναν μισθό διαβίωσης για να θρέψουν τις οικογένειές τους, είναι πολύ πιο ευάλωτοι στην κλιματική αλλαγή επειδή δεν έχουν τη δυνατότητα μακροπρόθεσμου σχεδιασμού», λέει η Mel Bandler, διευθύντρια συνεργασιών στο Fair Trade USA. «Από τις έντονες πτώσεις τιμών του 2017 και μετά, οι αγρότες δυσκολεύονται να παραγάγουν βιώσιμα. Αν πάρουμε για παράδειγμα την Ακτή Ελεφαντοστού (τον μεγαλύτερο παραγωγό κακάο παγκοσμίως), το 80 με 90% των πρωτογενών δασών έχει χαθεί από τη δεκαετία του 1960, το 75% εκ των οποίων εξαιτίας της αγροτικής επέκτασης (καλλιέργεια κακάο). Επιπλέον, δεν υπάρχουν χρήματα για επένδυση σε νέα δέντρα ή αγροδασοπονία, οπότε το οικοσύστημα είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε απότομες κλιματικές μεταβολές».
Η επένδυση στην εκπαίδευση είναι ένας τρόπος να αυξηθούν οι αποδόσεις και να βελτιωθεί η βιωσιμότητα των καλλιεργειών τόσο για τους ανθρώπους όσο και για το περιβάλλον. Πολλές φάρμες εφαρμόζουν μονοκαλλιέργεια — δηλαδή εστιάζουν αποκλειστικά σε μία καλλιέργεια — κάτι που επιδεινώνει τα οικονομικά και οικολογικά προβλήματα. Άλλες καλλιέργειες, όπως κάσιους και καουτσουκόδεντρα, μπορούν να συνυπάρχουν με το κακάο, αλλά και αυτές είναι ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή. Ο καφές, που καλλιεργείται σε παρόμοιες περιοχές, αντιμετωπίζει εξίσου σοβαρές προκλήσεις.
«Η πραγματικότητα είναι ότι το παγκόσμιο σύστημα εφοδιασμού κακάο δεν είναι βιώσιμο, γιατί στηρίζεται σε αγρότες σε ακραία φτώχεια», τονίζει ο Tugendhat. «Αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο ως πρόβλημα κλιματικής αλλαγής. Απαιτεί συστημική μεταρρύθμιση που θα επιτρέπει στους αγρότες να έχουν πρόσβαση σε τεχνολογία και χρηματοδότηση για να αναπτύξουν κλιματικά έξυπνες φάρμες, και να είναι αρκετά κερδοφόρες ώστε να επιστρέψουν τα δάνεια».
Η ενδυνάμωση των ανθρώπων στην αρχή της εφοδιαστικής αλυσίδας βελτιώνει το τελικό προϊόν — για τους εργαζόμενους, τους καταναλωτές και το περιβάλλον. Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή απαιτεί επενδύσεις που σήμερα δεν φτάνουν στις κοινότητες που καλλιεργούν το κακάο.
«Δυστυχώς, αυτό έχει ένα κόστος που οι περισσότερες εταιρείες και καταναλωτές δεν είναι πρόθυμοι να πληρώσουν», λέει η Bandler. «Γι’ αυτό είναι σημαντικό να “ψηφίζουμε με το πορτοφόλι μας” και να στηρίζουμε εταιρείες που επενδύουν στην ευημερία των καλλιεργητών κακάο. Έτσι μπορούμε, ταυτόχρονα, να συμβάλλουμε και στη μείωση της κλιματικής αλλαγής».
Πηγή: matadornetwork.com
