Ανακύκλωση και Ορθοδοξία
Δήμητρα Παπουτσόγλου
Φυσικός Περιβάλλοντος ΕΜΠ, MEng
Θα το έχετε παρατηρήσει ότι του Ελληνα ο τράχηλος ανακύκλωση δεν σηκώνει.
Σηκώνει οικονομική λιτότητα, σηκώνει ανύπαρκτο κοινωνικό κράτος αλλά ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση δυσκολεύεται πολύ να υιοθετήσει. Και όταν η συζήτηση έρχεται στην ατομική ευθύνη, ελάχιστα αυτή συνδέεται με τη σωστή περιβαλλοντική συμπεριφορά, όχι άδικα αφού πέρα των άλλων η έννοια εκφυλίζεται συνεχώς και στα πρωθυπουργικά διαγγέλματα, ως συνδετική κόλλα που μπορεί να ενώσει ότι δεν δουλεύει στην ελληνική κοινωνία.
Πίσω στην ανακύκλωση, η χώρα φαίνεται να κάνει άλματα και σε αυτόν τον τομέα προσπαθώντας τα τελευταία χρόνια να κερδίσει το χαμένο της έδαφος…Τα άλματα φυσικά γίνονται από τον πάτο προς τα πάνω κι έτσι ενθαρρυντικά αποτελέσματα θα αργήσουν ακόμα πολύ να φανούν.
Για παράδειγμα,στα ποσοστά ανακύκλωσης επί του συνόλου των αστικών αποβλήτων στην Ευρωπαϊκή Ενωση των 28 για το 2019, χωρίς καμία έκπληξη βλέπουμε ότι η Ελλάδα καταλαμβάνει την τέταρτη από το τέλος θέση, με τις τρεις τελευταίες χώρες να είναι οι γνωστές μας από τη γαλαρία, Μάλτα, Κύπρος και Ρουμανία.
Τα αίτια ασφαλώς πολλά για τα οποία η χώρα δυσκολεύεται να πετύχει τους ευρωπαϊκούς στόχους στην προστασία του περιβάλλοντος. Ενα ας πούμε ίσως είναι ότι η Ελλάδα μετά βίας τώρα θα μπορούσε να πληροί τα κριτήρια για να είναι ένα υπό ένταξη μέλος της Ε.Ε. Ακόμα και στο τελευταίο καφενείο της επικράτειας, όλοι ξέρουν ότι το 1981 «στην Ε.Ε. μας έβαλε ο Καραμανλής» ή «μας έβαλετο αρχαίο μας μεγαλείο». Ή οτιδήποτε άλλο πέρα από αντικειμενικά χαρακτηριστικά.
Και από τα πρώτα που μας είχαν μάθει στο σχολείο είναι ότι συγκρίνουμε πορτοκάλια με πορτοκάλια και μανταρίνια με μανταρίνια αλλιώς το πρόβλημα δεν έχει λογική και δε λύνεται. Μέσα στη θάλασσα των αιτίων που διαμορφώνουν την κακή αυτή επίδοση- όπως στα πάντα σχεδόν, από την παιδική παχυσαρκία μέχρι τα τετραγωνικά πρασίνου ανά κάτοικο – ενδεχομένως να εντοπίζεται και η συμβολή της θρησκείας. Ή επιρροή δηλαδή που ασκεί η θρησκευτική πεποίθηση στησυμπεριφορά των πολιτών σε θέματα κοινωνικής ευθύνης όπως αυτό που είναι η μέρει και η διαχείριση των απορριμμάτων τους.
Και όχι μόνο η θρησκεία του σήμερα αλλά το θρησκευτικό τους παρελθόν.Για το 2019, η Γερμανία ήταν με διαφορά η πρώτη χώρα στην ανακύκλωση αστικών αποβλήτων της, δεύτερη ήταν η Σλοβενία και τρίτη η Αυστρία. Τη δεκάδα συμπληρώνουν η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Δανία, η Ιταλία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο και η Σουηδία. Σε παλαιότερες μελέτες επί Ήνωμένου Βασιλείου ως μέλους της Ε.Ε., συμπεριλαμβανόταν και αυτό σχεδόν πάντα στην πρώτη δεκάδα.
Ενα κοινό που έχουν οι χώρες αυτές είναι ότι διαθέτουν περισσότερο ή λιγότερο προτεσταντικό παρελθόν,με εξαίρεση την Ιταλία και τη Σλοβενία που είναι καθολικές. Η Ελλάδα από την άλλη ανήκει στην ορθόδοξη εκκλησία, όπως δηλαδή η Κύπρος και η Ρουμανία ενώ η Μάλτα θεωρείται η πλέον ενεργή καθολική χώρα της Ευρώπης.
Επιπλέον, και οι τέσσερις αυτές χώρες ανήκουν στις πρώτες θέσεις με τα υψηλότερα ποσοστά πολιτών που δηλώνουν ότι πιστεύουνστο θεό στην Ε.Ε. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα είναι έκτη στην Ε.Ε. με 80% ενώ τα πέντε περισσότερο θρησκευόμενα κράτη είναι η Μάλτα, η Πολωνία, η Κύπρος, η Ρουμανία και η Πορτογαλία.
Από τις αρχές του προηγούμενοι αιώνα, πολλοί σπουδαίοι κοινωνιολόγοι της θρησκείας έχουν συνδέσει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις ενός λαού με τους κοινωνικούς θεσμούς ως εκφράσεις μιαςκοινής ψυχολογικής στάσης των ανθρώπων – χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι η θρησκεία ενός κράτους είναι ένα κλειδί που ανοίγει όλες τις πόρτες της εξέλιξης του.
Θεωρείται για παράδειγμα σήμερα ιστορικά θεμελιωμένο ότι ο προτεσταντισμός πράγματι καλλιέργησε σε ένα βαθμό στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες τις προϋποθέσεις που έκαναν δυνατή την ανάπτυξη και την αποδοχή του καπιταλισμού και του σύγχρονου τρόπου ζωής. Στο έργο του Μαξ Βέμπερ, αναλύεται διεξοδικά ο ρόλος του προτεσταντισμού στη διαμόρφωση κουλτούρας εργασίας και ο ρόλος της ατομικής ευθύνης που αισθάνονται οι πιστοί ως πολίτες ανάλογα με το θρήσκευμα. Ή κοινωνία στον προτεσταντισμό και ειδικότερα στον Καλβινισμό παίζει σπουδαίο ρόλο.
Σε αντιπαραβολή με την ορθοδοξία, ο προτεσταντισμός θέλει τον άνθρωπο να εργάζεται μέσα στο κοινωνικό σύνολο, να προσπαθεί δηλαδή να αγιάσει δουλεύοντας και συμμετέχοντας στα κοινά και στην οργάνωση του κράτους.H ορθοδοξία από την άλλη είναι μια περισσότερο πνευματική θρησκεία. Ασπάζεται μια σειρά μυστηρίων, αποδέχεται και επικροτεί τον μοναχισμό – ενώ ο προτεσταντισμός όχι – και λίγες είναι οι συνδέσεις που αναπτύσσει σε επίπεδο πιστών με το κράτος και την κοινωνική οργάνωση. Οι ορθόδοξοι δουλεύουν για να βιοπορίζονται και προσεύχονται για να αγιάσουν.
Αντιθέτως εντός του προτεσταντισμού υπάρχουν κινήματα όπου η κοινωνική προσφορά είναι το παν, όπως είναι η ομάδα των κουάκερων η οποία υπάρχει σε σχετική ακμή και σήμερα και από την οποία ξεπήδησαν παγκόσμιες μη κυβερνητικές οργανώσεις για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος. Και μπορεί στα περισσότερα βορειοευρωπαϊκά κράτη, η αθεϊα να φαίνεται ως η μελλοντικά κυρίαρχη τάση, οι κοινωνικές συμπεριφορές όμως αλλάζουν με πολύ πιο αργούς ρυθμούς και σε ένα βαθμό είναι κληρονομημένες από παλαιότερες γενιές με εντελώς άλλη κοσμοθεωρία.
Υπάρχει λοιπόν περίπτωση να συμμετέχει αυτή η θρησκευτική πεποίθηση στο πως αντιλαμβάνεταιένας πολίτης την ατομική ευθύνη και την εφαρμογή που έχει στη διαχείριση των αποβλήτων του και την προστασία του περιβάλλοντος. Τελικά, ο κόσμος μας σε ένα βαθμό αποτελεί το σκηνικό ενός πρόσκαιρου και μάταιου βίου με τονοποίο προσπαθούμε να κερδίσουμε την αιώνια ζωή μετά θάνατον; Ή αποτελεί ένα πεδίο όπου η σωστή κοινωνική μας συμπεριφορά θα μας πάει ευκολότερα στον παράδεισο; Αδιάφορη η απάντηση στην προκειμένη και δεν την ψάχνουμε.
Αυτό όμως που θα είχε ένα νόημα να μελετηθεί είναι αν ένα συμπαγές συντηρητικό κομμάτι του κοινωνικού συνόλου δεν ασπάζεται με την ίδια θέρμη όρους περί ατομικής ευθύνης για περιβαλλοντικά ζητήματα το ίδιο όπως για άλλα θέματα «κοινού» συμφέροντοςόπως είναι π.χ. η φορολογία, η υγεία, ο πολιτισμός.
