Τα Εξάρχεια αποτελούν χωρίς αμφιβολία μια από τις λίγες περιοχές τις Αθήνας, που εδώ και χρόνια εφαρμόζει όσο είναι εφικτό ένα μοτίβο ελεύθερης και συλλογικής διαχείρισης στα θέματα που αφορούν την περιοχή μας: αυτοδιαχειριζόμενοι ελεύθεροι κοινωνικοί χώροι και δεκάδες δράσεις κατοίκων και φίλων της περιοχής, που διαχειρίζονται ζητήματα πρωτοβάθμιας περίθαλψης, διατήρησης δημόσιων χώρων, πρωτοβουλίες ενημέρωσης για διάφορα ζητήματα, καθώς και συλλογικές αποφάσεις για θέματα της περιοχής μέσω συνελεύσεων.

Η ιδέα της συλλογικής διαχείρισης και των από κοινού δράσεων, αρχίζει εδώ και κάποια χρόνια να βρίσκει θέση και σε άλλες γειτονιές και εμφανίζονται πρωτοβουλίες ανθρώπων που συσπειρώνονται με σκοπό να αναδείξουν έναν διαφορετικό τρόπο ζωής και δράσης.
 

Την προσοχή μας τράβηξε το “Φεστιβάλ των Κοινών”.

Ο σκοπός του Φεστιβάλ είναι να λειτουργήσει ενισχυτικά για τη δημιουργία ενός χώρου ανθρώπων και συλλογικοτήτων που παλεύουν για τα κοινά. Σε μια εποχή που το χρειάζεται, οι διοργανωτές προσκαλούν ανοιχτά τον κόσμο να μετέχει σε μια προσπάθεια αυτοοργάνωσης, να γνωρίσει τρόπους διαχείρισης πέρα από τους σχετιζόμενους με καπιταλιστικό τρόπο σκέψεις και τις αγορές, και να αναδείξει την αξία των από κοινού διαχειριζόμενων αγαθών-υλικών και μη. Μια γιορτή όπου πολίτες επιστήμονες και ακτιβιστές παρουσιάζουν μια νέα προσέγγιση για τη διαχείριση πόρων. Πέρα από τη συλλογική διαχείριση μιλούν για μουσική χωρίς πνευματικά δικαιώματα, ελεύθερο hardware και software μέχρι σπόρους ως κοινό αγαθό.
 

Το πρώτο φεστιβάλ, ήταν μια διοργάνωση των κατοίκων του Ηρακλείου Κρήτης, και πιο συγκεκριμένα, ανθρώπων που ασχολούνταν με τη φυσική δόμηση και καλλιέργεια, καθώς και με ένα συλλογικό καφενείο της πόλης.
 

“Για πρώτη φορά όλοι οι κλάδοι της λογικής των κοινών, free software, open hardware, open design, οι σπόροι ως κοινό αγαθό, ανοιχτά network για φαγητό, αυτοδιαχειριζόμενες παραγωγικές μονάδες συναντήθηκαν, για να μιλήσουν, να μάθουν ο ένας από τον άλλο και ίσως αυτό ήταν ο σπόρος για ένα νέο μεγάλο παγκόσμιο κίνημα.”

 

Η πρώτη διοργάνωση έτυχε μεγάλης αποδοχής, και δε θα μπορούσε να μην πετύχει, καθώς περιελάμβανε από εργαστήρια φυσικής δόμησης, κεραμικής και κουκλοθεάτρου έως ομιλίες από επιστήμονες και ακτιβιστές, με απτά παραδείγματα σχετικά με έναν “τρίτο δρόμο, μακριά από το κράτος και την αγορά”, όπως και οι ίδιοι οι διοργανωτές ανακοινώνουν. Η συνέχεια του εγχειρήματος ήταν από εκεί και πέρα προδιαγεγραμμένη: η ανταπόκριση του κοινού οδήγησε σε μια δεύτερη διοργάνωση το 2014 στο Ηράκλειο.
 

Έρχεται λοιπόν το Τρίτο Φεστιβάλ των Κοινών, που θα διοργανωθεί 15-17 Μαΐου στην Αθήνα, καλώντας τους ενδιαφερόμενους να συμμετέχουν εκ νέου με ομιλίες, εργαστήρια και προβολές.

Εν όψει της επικείμενης λοιπόν διοργάνωσης, επικοινωνήσαμε με τους διοργανωτές, ώστε να γνωρίσουμε λίγο καλύτερα τις δικές τους σκέψεις και λογική!
 

Πόσο εύκολο πιστεύετε ότι είναι να ανατρέψουμε το status quo του σήμερα και να επιβιώσουμε σε μια κοινωνία των “κοινών;”

Τα “κοινά” δεν είναι κάτι νέο για την οργάνωση των κοινωνιών. Αν όχι εμείς οι ίδιοι, οι γονείς μας έχουν να θυμούνται παραδείγματα από τα χωριά ή ακόμα και τις γειτονιές τους μέσα στην πόλη. Το παράδειγμα (proof of concept) είναι εγγεγραμμένο στο ιστορικό σύστασης της κοινωνίας μας. Βεβαίως στη σημερινή εποχή τα “κοινά” έχουν άλλες προεκτάσεις και δυναμική, αλλά σαφώς πιστεύουμε ότι συνιστούν ένα βιώσιμο μέλλον. Διαφορετικά δε θα παλεύαμε για αυτό!
 

Θα μπορούσατε να μας δώσετε κάποια προσωπικά παραδείγματα αυτής της λογικής που εφαρμόζετε στη ζωή σας;

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν χαρεί το βράδυ με φίλους σε ένα αυτοδιαχειριζόμενο πάρκο, που έχουν φυτέψει με τα χέρια τους κάποια από τα φυτά μέσα σε αυτό. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν προσφέρει φάρμακα σε ένα κοινωνικό ιατρείο ή έχουν νοσηλευτεί ή βοηθήσει ανθρώπους που έχουν ανάγκη νοσηλείας. Ούτε είναι λίγοι όσοι πάλεψαν και παλεύουν για να διατηρηθεί το νερό, ένα κοινό αγαθό διαθέσιμο ελεύθερα σε όλους. Και βέβαια δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν κατασκευάσει ή χρησιμοποιήσει ελεύθερο λογισμικό και προτρέπουν και άλλους να κάνουν το ίδιο. Αυτά είναι κάποια από τα καθημερινά απτά παραδείγματα της λογικής των κοινών.
 

Θεωρείτε εφαρμόζεται ήδη σε κάποιο ποσοστό σε περιοχές όπως τα Εξάρχεια ή η Κριστιανία?

Στα Εξάρχεια έχετε το παρκάκι της οδού Ναυαρίνου, ανοιχτό και ελεύθερο να το χαίρονται όλοι οι κάτοικοι και οι περαστικοί. Ένα παρκάκι που έχει φτιαχτεί και συντηρείται με συμβολή των κατοίκων της γειτονιάς. Είναι θαυμάσιο παράδειγμα του πως μπορεί να αξιοποιηθεί ο μη δομημένος αστικός χώρος ως χώρος κοινός για όλους. Η Κριστιάνια ενδεχομένως ξεκίνησε σαν αυτοδιαχειριστικό εγχείρημα, αλλά έχει καταλήξει να είναι μάλλον μια -ιδιότυπη περίφραξη- αλλά πάντως περίφραξη. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα αυτοδιαχείρισης από πολύ παλιά, κάποια λειτούργησαν, και κάποια σταμάτησαν εν τη γενέσει τους, ή δεν περπάτησαν. Δεν υπάρχει ένα μοντέλο διακυβέρνησης που εφαρμόζεται σε όλα τα εγχειρήματα. Αξίζει να μελετάμε σε κάθε περίπτωση κοινής διαχείρισης πόρων τι λειτούργησε και τι όχι ως προς τα μοντέλα διακυβέρνησης, τον τρόπο διαχείρισης των πόρων, τις σχέσεις με τους εξωγενείς παράγοντες, το στόχο (βιωσιμότητα, αλληλεγγύη;), κλπ, για να μαθαίνουμε από αυτά.
 

Εκτός της ελεύθερης μουσικής που είναι χειροπιαστό σημερινό παράδειγμα, σε τι πεδία θα μπορούσε να εφαρμοστεί η λογική των κοινών;

Η λογική των κοινών θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε όλες σχεδόν τις δημιουργικές και παραγωγικές εκφάνεις της ζωής μας: από την τροφή και την ένδυση, μέχρι τον πολιτισμό, την τεχνολογία, τον αστικό χώρο, την εκπαίδευση, την υγεία. Κάποια σχετικά παραδείγματα ήδη αναφέρθηκαν προηγουμένως.
 

Ποιός είναι ο απώτερος στόχος του όλου εγχειρήματος;

Αν εννοείτε του φεστιβάλ, ο απώτερος σκοπός είναι να λειτουργήσει ενισχυτικά για τη δημιουργία ενός χώρου ανθρώπων και συλλογικοτήτων που παλεύουν για τα κοινά. Να φέρει μαζί συλλογικότητες, οι οποίες παλεύουν για το κοινό έδαφος και τους κοινούς σκοπούς καθώς και για την ανάδειξη της “γλώσσας των κοινών”.

Αν εννοείτε το κίνημα των κοινών αγαθών, ως απώτερο στόχο θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την εδραίωση ενός τρίτου δρόμου, έξω από το κράτος και την αγορά, ενός δρόμου όπου τα κοινά αγαθά αποτελούν το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύσσονται συνεργασίες και συνέργειες σχετικά με τη διαχείριση και αξιοποίηση των κοινών αγαθών από χιλιάδες διαφορετικούς ανθρώπους και συλλογικότητες που παλεύουν για μια αξιοβίωτη ζωή για όλους.
 

Το θεωρείτε και πολιτική κίνηση; Πως μπορεί να επηρεάσει την πολιτική σκηνή;

Το να αναδείξεις έναν διαφορετικό τρόπο παραγωγής και διαχείρισης των αγαθών που βασίζονται στη συλλογικότητα, τη συνεργασία και τη συμμετοχικότητα των πολιτών είναι σαφώς μία πολιτική κίνηση. Μέσα από το φεστιβάλ ελπίζουμε να αναδειχθούν εμπράγματοι τρόποι και παραδείγματα ομότιμης διαχείρισης σε διαφορετικούς τομείς, που μπορούν να προσφέρουν λύσεις σε σημαντικά ζητήματα. 
 

Πως το βλέπει ο κόσμος;

Ίσως οι περισσότεροι δε γνωρίζουν την έννοια ‘κοινά αγαθά’, ή έχουν μια πολύ στενή οπτική περί του τι αφορούν αυτά. Και εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είμαστε οι ‘γκουρού’ των κοινών αγαθών ή ότι έχουμε εξαντλήσει το θέμα. Υπάρχει εν εξελίξει σε παγκόσμια κλίμακα μια συζήτηση για το πως (προσδι)ορίζονται τα κοινά αγαθά και τι αλλαγές μπορεί να επιφέρει αυτή η προσέγγιση στο κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο. Είναι μια συζήτηση στην οποία προσκαλούμε όλους να συμμετέχουν και ένα κομμάτι της δικής μας συμβολής σε αυτό είναι και το φεστιβάλ.
 

Πως ξεκίνησε η πρωτοβουλία για τη διοργάνωση των φεστιβάλ;
      
Όλα άρχισαν τον Σεπτέμβριο του 2012 όταν κάποιοι άνθρωποι που ασχολούμασταν με την φυσική δόμηση, την φυσική καλλιέργεια και ενα συνεργατικό καφενείο την Ορτακιά που υπήρχε στο Ηράκλειο της Κρήτης, και είχαμε διαβάσει κάποια πράγματα σχετικά με εγχειρήματα που δραστηριοποιούνταν γύρω από τον ανοικτό κώδικα, την ομότιμη παραγωγή και τις άδειες creative commons, προτείναμε στα παιδιά από το hackerspace labaki και το ασύρματο μητροπολιτικό δίκτυο Ηρακλείου να κάνουμε μια κοινή γιορτή.

Σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό του Φεστιβάλ των Κοινών έπαιξε η εμπειρία από τη  συμμετοχή μας στο πρώτο φεστιβάλ αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας που έγινε στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 2012.

Μέσα από τις συζητήσεις για το πλαίσιο της γιορτής, προέκυψε η ονομασία Φεστιβάλ των Κοινών και στη συνέχεια γράφτηκε και το αρχικό κείμενο οδηγός.  Το οποίο στη συνέχεια αποτέλεσε και την ιδεολογική πλατφόρμα πάνω στην οποία κινηθήκαμε.

Τελικά το πρώτο Φεστιβάλ των Κοινών έγινε στις 13-21 Απριλίου 2013 με αυτό το πρόγραμμα.

 
Φέτος γίνεται η τρίτη διοργάνωση, η οποία θα πραγματοποιηθεί για πρώτη φορά στην Αθήνα. Στόχος της, όπως και οι προηγούμενες, είναι να αναδείξει τις κοινότητες και τις πρωτοβουλίες που προσανατολίζονται στη δημιουργία και την προστασία των Κοινών, να δημιουργήσει συνέργειες που βοηθούν στη δικτύωση και την κλιμάκωση της δράσης των ομάδων, να τις συνδέσει με την διεθνή πραγματικότητα μέσα και από την παρουσία εξέχοντων ξένων ομιλητών και διανοητών του χώρου, και να δημιουργήσει ένα κοινό ιδίωμα.

Το φεστιβάλ είναι πάνω απ’ όλα μία γιορτή όπου θα βρεθούμε, πολίτες, επιστήμονες και ακτιβιστές και θα παρουσιάσουμε μία νέα προσέγγιση για τη διαχείριση των πόρων που κινείται πέρα από τη λογική του κρατικού μονοπωλίου και της αγοραίας μεγιστοποίησης του κέρδους, η οποία βασίζεται στην ομότιμη παραγωγή και τη συλλογική διαχείριση.

Στο φεστιβάλ θα παρουσιαστούν πρωτοβουλίες που άπτονται τόσο των υλικών κοινών (νερό, σκουπίδια, σπόροι και γεωργία), όσο και των κατασκευασμένων (αστικός χώρος, τηλεπικοινωνίες και δίκτυα) αλλά και των άυλων και ψηφιακών αγαθών (πνευματική και πολιτιστική κληρονομιά και παραγωγή, hackerspaces, makers movement) μέσα από ομιλίες, εργαστήρια και μία έκθεση.
 

Είναι η λογική των κοινών η εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου; 

Όπως είπαμε και προηγουμένως, η λογική των κοινών έχει καταγραφή στο παρελθόν («ρωμαϊκή» προϊστορία) έχει διατρέξει περιόδους του ιστορικού χρόνου και συνεχίζει να υπάρχει στην εμπειρία ανθρώπων που είναι ακόμα εν ζωή. (Στην Ελλάδα και αλλού) Η λογική των κοινών είναι ένας δρόμος διαφορετικός από τη λογική της αγοράς και του κράτους, αλλά ίσως είναι προς το παρόν <τολμηρό> να πούμε ότι πρόκειται για καθοριστικό παράγοντα εξέλιξης του σύγχρονου ανθρώπου. Είναι όμως μια πολύ ελκυστική (και πιθανή θα προσθέταμε εμείς) δυνατότητα!
 

Πως σχολιάζετε τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα;

Ζούμε σε <ενδιαφέροντες καιρούς>, με την έννοια των σημαντικών αλλαγών σε πολλά επίπεδα της ζωής μας, μεταξύ αυτών και του πολιτικού. Πιστεύουμε ότι κάποιος μπορεί να αντλήσει πολλά και σημαντικά στοιχεία από τη λογική των κοινών αγαθ