Ανοχύρωτοι απέναντι στις αβάσιμες επιστημονικές ειδήσεις | Του Γιάννη Μουρατίδη
Στις 2 Απριλίου, η Los Angeles Times δημοσίευσαν ένα άρθρο με τίτλο “Coronavirus at beaches? Surfers, swimmers should stay away, scientist says”. Το άρθρο ανέφερε ως πηγή την Kim Prather, η οποία εργάζεται στο Scripps Institution of Oceanography και είναι διακεκριμένη στη χημεία της ατμόσφαιρας. Το άρθρο αναδημοσιεύτηκε από αρκετά ελληνικά μέσα με τίτλους όπως “Κορωνοϊός: Επιστήμονας εξηγεί γιατί δεν πρέπει να πηγαίνουμε στις παραλίες και να μπαίνουμε στη θάλασσα”, “Κορωνοϊός: Μπορούμε να κολλήσουμε αν πάμε βόλτα στην παραλία ή αν μπούμε στη θάλασσα;” και έτυχε κυρίως αρνητικών σχολίων από τους αναγνώστες, καθώς η θέση του αρθρογράφου δοκιμάζονταν σκληρά από την κοινή λογική.
Σε επικοινωνία που είχαμε με την Kim Prather στις 14 Απριλίου, της ζητήσαμε να μοιραστεί μαζί μας τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, στις οποίες βασίστηκε. Η απάντησή της ήταν άμεση, μόλις 20 λεπτά μετά το email που της στείλαμε και έγραφε τα εξής:
“Here are the two papers where we set up an ocean in the lab that allowed us to study ocean to atmosphere transfer of viruses and bacteria. In a project that was just funded, we are now looking to see which viruses and bacteria that are released into the ocean in raw sewage in Imperial Beach get into the atmosphere. This is a new project.
Did you see my Facebook post about how some of my quotes were taken out of context?
This article has created quite a bit of confusion–they wrote another one that was posted on Saturday. While not perfect, it is getting closer (especially the last part).
Please let me know if you have any questions that I can address directly. This situation has been a mess. Several other reporters wrote about our research and nothing close to this has ever happened!”
Κάτι διαφορετικό από fake news, αλλά εξίσου επικίνδυνο
Η επιστημονική κοινότητα είχε ανέκαθεν την εκτίμηση του κοινού, γιατί τα μέλη της οφείλουν να ακολουθούν κάποιους κανόνες πριν κάνουν μια δημοσίευση. Αυτό δε σημαίνει ότι δε γίνονται λάθη ή δεν υπάρχουν έρευνες που εξυπηρετούν συμφέροντα συγκεκριμένων λόμπι. Ωστόσο, ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα το πολυσυζητημένο θέμα της κλιματικής αλλαγής, υπάρχουν μερίδες επιστημόνων που τεκμηριωμένα διατυπώνουν διαφορετικές απόψεις. Οπότε, το ζήτημα είναι να φθάνουν όλες οι διαφορετικές απόψεις στο ευρύ κοινό και κυρίως με την ακρίβεια που έχουν διατυπωθεί στην εκάστοτε επιστημονική μελέτη. Αυτό δηλαδή που δεν έκαναν οι δημοσιογράφοι της Los Angeles Times.
Τον Ιούλιο του 2018, στην Τουλούζη της Γαλλίας και στο πλαίσιο του Euroscience Open Forum, η Mariette DiChristina, διευθύντρια σύνταξης του Scientific American, διοργάνωσε ένα woskshop με τη συμμετοχή σχεδόν 40 δημοσιογράφων επιστήμης από όλον τον κόσμο. Το workshop είχε στόχο τη διαχείριση του προβλήματος των αβάσιμων επιστημονικών ειδήσεων. Αυτό που έγινε ξεκάθαρο στο τέλος της συζήτησης ήταν ότι είναι αδύνατο ένας επιστημονικός συντάκτης να δώσει στο άρθρο του την αξιοπιστία που μπορεί να δώσει μια ομάδα ατόμων, κάθε μέλος της οποίας εστιάζει χωριστά στην εύρεση πηγών, στην επαλήθευση γεγονότων και πληροφοριών, στη σύνταξη του άρθρου και στην επίβλεψη του. Από τα μέσα που συμμετείχαν στο workshop, μερικά εκ των οποίων πολύ γνωστά στο παγκόσμιο χάρτη της ενημέρωσης, μόλις 2 είχαν τέτοιες ομάδες.
Ακόμα και ένα βασικό φίλτρο μπορεί να βελτιώσει σημαντικά το αποτέλεσμα
Η επιστημονική δημοσιογραφία στην Ελλάδα και όχι μόνο, ακολουθεί τα τελευταία χρόνια φθίνουσα πορεία ποσότητας και ποιότητας. Ελάχιστα είναι τα έντυπα μέσα που προσπαθούν με διατηρήσουν μια σταθερή επιστημονική στήλη και το κενό φαίνεται ότι προσπαθούν να καλύψουν αξιόλογοι νέοι επιστήμονες με video που δημοσιοποιούν, αλλά απευθυνόμενοι σε μικρή μερίδα κοινού. Σε αυτό το περιβάλλον είναι δύσκολο να ζητήσουμε θαύματα, όπως πενταμελείς ομάδες επιστημονικών άρθρων.
Ωστόσο, ακόμα και η βασική εφαρμογή του “fact checking” είναι δυνατό να αποτρέψει πολλά λάθη.
Αν μεταφράσουμε κυριολεκτικά το “fact checking” ως “έλεγχος γεγονότος”, ακούγεται οξύμωρο. Γιατί να χρειάζεται έλεγχο ένα γεγονός, αφού η λέξη “γεγονός” σημαίνει κάτι που έχει γίνει. Και όμως στο παγκόσμιο περιβάλλον της πληροφορίας, ένα γεγονός μπορεί να μην είναι γεγονός. Η πληροφορία του γεγονότος αλλοιώνεται από το πρώτο κιόλας βήμα της, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι γίνεται εσκεμμένα. Επομένως, κάθε φορά που η πληροφορία αναπαράγεται, χρειάζεται να ταξιδέψουμε στο σημείο που δημιουργήθηκε και να την επιβεβαιώσουμε, ειδικά αν η δημοσίευση της, μπορεί να επηρεάσει άμεσα τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.
