Δήμητρα Παπουτσόγλου,
Φυσικός Περιβάλλοντος ΕΜΠ, MEng
Άραγε, μας ανήκουν τα σκουπίδια μας;
Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, απόβλητο σημαίνει οτιδήποτε ο κάτοχος του επιθυμεί ή υποχρεούται να απορρίψει. Και παρότι η έννοια του «απορρίπτω» είναι αυτή που με την πρώτη ματιά φαίνεται ότι θα αλλάξει περιεχόμενο, μιας και θα ενσωματώσει έννοιες όπως «μεταπουλώ-μεταβιβάζω», η έννοια του κατόχου είναι αυτή που κρύβει το που πρόκειται να μετατοπιστεί το ενδιαφέρον στην μετά EPR εποχή, την αρχή δηλαδή Διευρυμένης Ευθύνης Παραγωγού Προϊόντων για την ορθή διαχείριση των αποβλήτων τους.
Διαχείριση αποβλήτων
Ο έλεγχος της διαχείρισης αποβλήτων σημαίνει έλεγχος επί των δραστηριοτήτων επεξεργασίας των υλικών τους με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας και διατήρηση των φυσικών πόρων (1).
Σήμερα με αμιγώς κρατικά ή ημικρατικά σχήματα – στην ΕΕ – η πολιτεία εξασφαλίζει τα παραπάνω προσφέροντας μαζί και την υπηρεσία καθαριότητας του αστικού χώρου μέσω ενός οργανωμένου συστήματος (2).
Υποχρεωτική Ανακύκλωση
Όπως ορίζεται από τις αρχές της κυκλικής οικονομίας, τα καινούργια προϊόντα σύντομα θα κουβαλάνε το κόστος διαχείρισης τους ως απορρίμματα, που σημαίνει ότι θα ακριβαίνουν, όλο και περισσότερο μάλιστα όσο ανεβαίνει ο πήχης του τι σημαίνει τελική διαχείριση. Σε αντιδιαστολή, τα επαναχρησιμοποιούμενα αντικείμενα ή αυτά από δεύτερο χέρι θα γίνονται θελκτικότερα στον αγοραστή – του οποίου μάλιστα η δύναμη βάλλεται ταυτόχρονα από την παγκόσμια οικονομική ύφεση.
Από την άλλη, μέσα από μετά-EPR σχήματα, η παράδοση των αποβλήτων στο σύστημα (π.χ συσκευασίες, ηλεκτρικές συσκευές) θα γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Αυτό θα επιτυγχάνεται είτε μέσα από οικονομικά κίνητρα στον καταναλωτή που θα μπορεί να πάρει πίσω τα λεφτά που κατέβαλε με την αγορά του προϊόντος μόνο μέσα από την επίσημη ανακύκλωση, είτε με ασφυκτικούς στόχους προς του παραγωγούς και τους ενδιάμεσους επί του συνόλου των παραγόμενων προϊόντων, οι οποίοι με τη σειρά τους θα πιέζουν την υπόλοιπη αγορά (3).
Η ημέρα δηλαδή που η ανακύκλωση θα γίνει υποχρεωτική για όλους πιθανόν να μην είναι πολύ μακριά.
Σε ποιόν ανήκουν άραγε τα σκουπίδια μας
Αλλά θα μπορούσε πράγματι να ισχύσει μια υποχρεωτική ανακύκλωση; ‘Η θα ερχόταν σε σύγκρουση με την ελευθερία της επιλογής του ιδιοκτήτη των αποβλήτων; Εάν έχει οριστεί καλά του ποιός είναι ο ιδιοκτήτης των αποβλήτων… Και εάν εντωμεταξύ δεν υπάρχουν αντιρρήσεις ότι τα απόβλητα δεν ανήκουν στα κοινά… (Όπου κοινά οποιοσδήποτε πόρος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από πολλούς, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών πόρων (4))
Με άλλα λόγια, τα σκουπίδια μας άραγε μας ανήκουν;
Αγοράζοντας δηλαδή ένα προϊόν αγοράζουμε και την έννοια του αποβλήτου του; Η αυτή συνεχίζει να ανήκει στον παραγωγό του και με την εξάντληση του οφείλουμε να του την επιστρέψουμε ως κυριότητα;
Άτυπη ανακύκλωση
Το νομοθετικό πλαίσιο εξαντλείται στην κατανομή των ευθυνών για τη διαχείριση αποβλήτων αλλά δεν περιγράφει εξίσου αυστηρά την έννοια του δικαιώματος στη διαχείριση τους και του ποιος είναι αυτός που το κατέχει ανάλογα τη συνθήκη.
Πρακτικά, η ανακύκλωση ως έννοια προαπαιτεί μια υπολειπόμενη αξία στο «πεθαμένο» προϊόν που αρκεί τουλάχιστον για να συντηρήσει την επιχειρηματική δραστηριότητα που λέγεται ανακύκλωση. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση προδικάζει από ότι φαίνεται ότι θα ελέγχει στο σύνολο της την αλυσίδα της αξίας αυτής (5). Η παραδοχή από μόνη της οδηγεί σε μια – ακόμα – πλήρως περιορισμένη αγορά υλικών και ενέργειας, η οποία θα τροφοδοτείται από την ατομική κατανάλωση. Την ίδια στιγμή, το εγχείρημα θα υπονομεύεται εκ των έσω αφού θα συναντήσει δυσκολία εφαρμογής στο εκατό τοις εκατό και πάντα θα του διαφεύγει ένα ποσοστό ελεύθερης διακίνησης αποβλήτων, η οποία θα πραγματοποιείται στον επονομαζόμενο γκρίζο οικονομικό τομέα.
Η αποτυχία των συστημάτων EPR σε χώρες όπου επικρατεί ο άτυπος τομέας ανακύκλωσης όπως είναι η Κίνα (3) φανερώνει μεταξύ άλλων ακριβώς την απροθυμία των ανθρώπων να παραδώσουν τη διαχείριση των αποβλήτων τους σε σχήματα ΣΔΙΤ και την επιδίωξη τους να διατηρήσουν τα δίκτυα μέσα από τα οποία «ανακυκλώνουν» αντικείμενα και υλικά ήδη δεκάδες χρόνια πριν.
Και τελικά ο ρόλος της πολιτείας δεν μπορεί να είναι άλλος από το να εξασφαλίζει το κοινό συμφέρον και την προστασία του περιβάλλοντος, περιλαμβάνοντας σε κάθε νέο σύστημα, τα δίκτυα που από μόνοι τους έχουν αναπτύξει οι άνθρωποι για υλικά αγαθά που τους ανήκουν, όπως στην προκειμένη είναι τα σκουπίδια τους.
Πηγές
- Pongrácz E and Veikko J. Pohjola J.V (2004) Re-defining waste, the concept of ownership and the role of waste management. Resources Conservation and Recycling 40(2):141-153
- Stanisavljevi N and Brunner PH and (2020) The user – beneficiary or victim of modern waste management systems? Waste Management & Research 38 (6): 596–598.
- Gupt Y and Sahay S (2015) Review of extended producer responsibility: A case study approach. Waste Management & Research 33 (7):595– 611.
- Συργκάνη Β (2017) Σκέψου συλλογικά! Τι είναι τα Κοινά και πως επηρεάζουν τη ζωή μας. Enallaktikos.gr
- Scheinberg A et al (2016) From collision to collaboration – Integrating informal recyclers and re-use operators in Europe: A review. Waste Management & Research 34 (9):820-839
- Broerse JEW, van der Ham L, Tielemans BM, et al. (2014) Voices for Responsible Research and Innovation: Engaging Citizens to Shape EU Research Policy on Urban Waste. Escite – the European Network of Science Centres and Museums.
1. «απόβλητα»: κάθε ουσία ή αντικείμενο το οποίο ο κάτοχός του απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει (Οδηγία 2008/98/ΕΚ)
2. «κάτοχος αποβλήτων»: ο παραγωγός αποβλήτων ή το φυσικό ή νομικό πρόσωπο στην κατοχή του οποίου ευρίσκονται τα απόβλητα (Οδηγία 2008/98/ΕΚ)
3. EPR: Extended Producer Responsibility
4. Ενδεικτικό της γενικής κατεύθυνσης που δίνεται από την Οδηγία 2008/98/ΕΚ, στην υπ.αρ.26 Αιτιολογική σκέψη, διαβάζουμε: Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» συνιστά κατευθυντήρια αρχή σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Ο παραγωγός και ο κάτοχος των αποβλήτων θα πρέπει να διαχειρίζονται τα απόβλητα κατά τρόπον που να εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας.
