Brexit ή όχι; Ή μήπως μια άλλη εναλλακτική;
Ίσως λίγοι νιώθουμε οικειότητα με την έννοια της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας. Ίσως δεν έχουμε ακούσει ποτέ για αυτή ή δεν έχουμε αναλογισθεί τις εναλλακτικές μορφές και τις δυνατότητες μιας οικονομίας θετικής για τον άνθρωπο, για την κοινωνία και τον πλανήτη.
Η Fair Trade Hellas με τη συμμετοχή και υποστήριξή της στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία – Social and Solidarity Economy (SuSy), μας προβάλλει μια άλλη πραγματικότητα που είναι δυνατή και μπορεί να αποτελέσει το ερέθισμα για δημιουργία, συλλογικότητα και ανάπτυξη.
Έτσι, τον Απρίλιο, η Fair Trade Hellas, τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και στην Αθήνα πραγματοποίησε επισκέψεις στο πεδίο όπου ανθεί η κοινωνική οικονομία ανταλλάσοντας καλές και βιώσιμες πρακτικές μεταξύ φορέων και πρωτοβουλιών, διοργάνωσε ομιλίες, εκτέλεσε βιωματικά παιχνίδια και βίντεο προβολές και ξενάγησε τους δύο Ινδούς επισκέπτες της στους χώρους δράσης.
Και επειδή οι έννοιες γίνονται καλύτερα κατανοητές μέσα από τις ιστορίες, ο Ινδός προσκεκλημένος Ashish Kothari, ιδρυτικό μέλος της ινδικής περιβαλλοντικής ομάδας Kalpavriksh, που εστιάζει σε ζητήματα βιωσιμότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης, μας εξιστορεί την εμπειρία του μέσα από τη διάδραση με κοινωνικές συνεταιριστικές δομές στη χώρα μας, αποδεικνύοντας πώς αυτή η αναπτυξιακή προσέγγιση είναι δυνατή.
«Ο “σεισμός” του Brexit, κατά πάσα πιθανότητα ο μεγαλύτερος μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, παρέχει άλλη μία ευκαιρία για να αμφισβητηθούν τα θεμέλια του οικονομικού συστήματος που δημιουργούν τέτοιου είδους “σεισμούς”. Έχω ακούσει πολύ λίγες φωνές που πηγαίνουν πέραν των κυρίαρχων εθνικιστικών φωνών των οπαδών της εξόδου από την Ε.Ε. και των υπερασπιστών του ελεύθερου εμπορίου των οπαδών της παραμονής. Δεν υπάρχει τίποτα από τα δύο που μπορεί να επιλέγει κάποιος που ενδιαφέρεται για βασικές αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης και της περιβαλλοντολογικής βιωσιμότητας. Υπάρχουν άλλες επιλογές;
Βάση της περιορισμένης μου κατανόησης για την Ευρώπη, υπάρχουν. Εμπεριέχουν την έξοδο τόσο από την συγκεντρωτική, νεοφιλελεύθερη και ελιτίστικη Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και από κάθε είδους αντιευρωπαϊκό εθνο-κρατισμό που υπερασπίζεται το κλείσιμο των συνόρων στους πρόσφυγες, τις διακρίσεις απέναντι στις μειονότητες και προωθεί τεράστιες ανισότητες στον πλούτο και την δύναμη. Πραγματικά, η έξοδος από ένα μοντέλο ανάπτυξης και εκμοντερνισμού που στηρίζεται στην εγωιστική ατομικότητα και στην απρόσκοπτη οικονομική παγκοσμιοποίηση είναι αναγκαία, μία έξοδος από τον Θατσερισμό και τις διάφορες παραλλαγές του, που από την δεκαετία του 1980 έχουν αφήσει εκατομμύρια ανθρώπους με δουλειές που δεν αξίζει να λέγονται δουλειές, ανθρώπους που είναι έτοιμοι να κατηγορήσουν τους μετανάστες για αυτή τους την κατάσταση, είναι αναγκαία.
Είχα την τύχη να επισκεφθώ διάφορες πρωτοβουλίες στην Ευρώπη που δείχνουν πως μία τέτοια έξοδος θα έμοιαζε. Αυτές οι πρωτοβουλίες δεν επηρεάζουν καθοριστικά ακόμα (με εξαίρεση ίσως τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) αλλά δείχνουν τις δυνατότητες που υπάρχουν για ριζοσπαστικές εναλλακτικές. Μετά από μία επίσκεψη στην Ισπανία, έγραψα για τις δυνατότητες μίας δεύτερης Αναγέννησης (δείτε εδώ: https://indiatogether.org/second-renaissance-in-europe-op-ed).
Η τελευταία μου επίσκεψη ήταν με την Lakshmi Narayan από την οργάνωση ρακοσυλλεκτών KKPKP και SWaCH. Κατά την διάρκεια της επίσκεψης αυτής επισκεφθήκαμε πολύ ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες στην Ελλάδα και την Τσέχικη Δημοκρατία.
Η Περ.Κα. (Περιαστικοί Καλλιεργητές) είναι μία πρωτοβουλία 150 οικογενειών που έχουν οικειοποιηθεί ένα εγκαταλειμμένο στρατόπεδο. Παράγουν βιολογικό φαγητό για ιδιωτική κατανάλωση και τοπικό εμπόριο. Είχαμε την τύχη να παραβρεθούμε εκεί στην 5η επέτειο τους. Κάτω από πανό που έγραφε “Ελεύθεροι σπόροι, ελεύθεροι χώροι, ελεύθεροι άνθρωποι” λάμβανε χώρα ένα ωραίο φεστιβάλ, ενώ οι οικοδεσπότες μας Κέλλυ Γαρρυφαλή και Ειρήνη Καρέτα από την Fair Trade Hellas είχαν στήσει δικό τους χώρο. Δεδομένου ότι η Περ.Κα είναι μία παράνομη κατάληψη υπάρχει πάντοτε ο φόβος της εκκένωσης. Η περιοχή έχει προσελκύσει επιχειρηματικά ενδιαφέροντα αλλά όπως τονίζει το μέλος της Περ.Κα, Αντώνης Καράγιωργας, η ευρεία τοπική υποστήριξη που απολαμβάνουν θα κάνει πολύ δύσκολη οποιαδήποτε προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του χώρου.
Η ΒιοΜε είναι ένα εργοστάσιο που διοικείται από τους εργαζόμενούς της λίγο έξω από την Θεσσαλονίκη. Λίγα χρόνια πριν ο ιδιοκτήτης της επιχείρησης κήρυξε χρεωκοπία και ήθελε να πουλήσει τον εξοπλισμό, αλλά οι εργάτες (που παρέμεναν απλήρωτοι για μήνες) δεν τον άφησαν. Ανέλαβαν τη διοίκηση και μετέτρεψαν την παραγωγή από χημικά απορρυπαντικά σε φιλικά προς το περιβάλλον καθαριστικά και αποφάσισαν να διοικούν δημοκρατικά το εργοστάσιο παρέχοντας τον ίδιο μισθό σε όλους. Υποστηρίζονται από ένα αλληλέγγυο γκρουπ κατοίκων της Θεσσαλονίκης που παρέχουν και μία καταναλωτική βάση, δίνουν τεχνικές συμβουλές και λειτουργούν ως μέσο άσκησης πίεσης ενάντια σε εκκένωση. Τώρα στεγάζει επίσης και ένα εθελοντικό ιατρείο καθώς και παρέχει ιατρικό και φαρμακευτικό υλικό σε πρόσφυγες. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Κουματσιούλη, εργάτη της ΒιοΜε “σήμερα είναι κάτι πολύ παραπάνω από ένα εργοστάσιο”.
Οι κοινωνικές επιχειρήσεις λειτουργούν μη κερδοσκοπικά ή σαν συνεταιρισμοί όπως το Παγκάκι στην Αθήνα, το Tri Ocasci cafe Brno (Τσεχία), και το ROH (Κίνημα επαναστατικού συνδικαλισμού) Café στην Πράγα. Στο Παγκάκι, κάτω από ένα πανό που έγραφε “Μπορούμε χωρίς Αφεντικά”, το μέλος του συνεταιρισμού Ηρώ Παναγιωτοπούλου, εξήγησε την φιλοσοφία τους να δημιουργήσουν μία ευχάριστη, μη ιεραρχική επιχείρηση με τα παραπάνω έσοδα να διατίθενται σε κοινωνικούς σκοπούς όπως την χρηματοδότηση του Κουρδικού αυτονομιστικού κινήματος στην Ροχάβα.
Το Fair&Biο, ένα καφέ το οποίο χρησιμοποιεί μόνο σπόρους που είναι προϊόν δίκαιου εμπορίου το οποίο ξεκίνησε από την οικοδέσποινά μας Markéta Vinkelhoferová από την Ecumenical Academy της Πράγας, προσλαμβάνει άτομα με σωματικά και ψυχικά νοσήματα σε ένα αξιοπρεπές και ισότιμο περιβάλλον.
Το ίδιο και το MlsnaKavka Café στην Πράγα, ενώ η εταιρεία Ethnocatering αποτελείται από Αφγανούς, Ιρανούς και άλλους μετανάστες που μαγειρεύουν και σερβίρουν το παραδοσιακό τους φαγητό (ενσωμάτωση μέσω του στομαχιού το περιέγραψε ένα τηλεοπτικό κανάλι).
Συνεταιριστικά μαγαζιά τα οποία προσφέρουν προϊόντα δίκαιου εμπορίου, οικολογικά, βιολογικά και άλλα “ηθικά” παραγόμενα προϊόντα όπως το BiosCoop στην Θεσσαλονική και το Fair&Bio στην Πράγα. Επίσης, υποστηρίζουν τις απευθείας αγορές από τους αγρότες και τους παραγωγούς. Έτσι ξεκίνησε και το κίνημα “Χωρίς Μεσάζοντες” το οποίο προωθεί τις απευθείας αγορές από τους παραγωγούς.
Ο Γιώργος Βελεγράκης από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών μας μίλησε για το “κινημα της πατάτας” όπου παραγωγοί αγροτικών προϊόντων πουλούν απευθείας τα προϊόντα τους στους καταναλωτές παρακάμπτοντας τους μεσάζοντες και κερδίζουν αρκετά καλά χρήματα. Αυτό ξεκίνησε σαν αντίδραση στην εισαγωγή φθηνών πατατών από την Αίγυπτο που οδήγησε τους Έλληνες αγρότες στο να μην μπορούν να πουλήσουν τις δικές τους πατάτες. Άλλη μία συνέπεια του ελεύθερου εμπορίου.
Η Μεσοποταμία, μία τράπεζα χρόνου όπου 400 κάτοικοι της περιοχής ξεκίνησαν παρέχοντας διάφορες υπηρεσίες χωρίς χρέωση σε όποιο μέλος τις χρειαζόταν. Το δίκτυο διοικεί και ένα εθελοντικό φροντιστήριο όπου 100 μέλη της συλλογικότητας δημιουργούν μία συνέλευση. Είναι ένα από τα δέκα τέτοια φροντιστήρια που λειτουργούν στην Ελλάδα και προωθούν τις αρχές της δημοκρατίας, της συμμετοχικότητας και της πολυπολιτισμικότητας . Ο Χρήστος Κερολής, μέλος της συλλογικότητας, είπε ότι δείχνουν ποιες μπορεί να είναι οι εναλλακτικές απέναντι στην ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης.
Τέτοιου είδους συλλογικότητες εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου αν και δεν γνωρίζω προσωπικά την κατάσταση). Πολλές έχουν την απαρχή τους στο κίνημα των πλατειών που εμφανίστηκε ζητώντας τη λήξη της λιτότητας, τη ληστρική συμπεριφορά των τραπεζών και των μεγάλων επιχειρήσεων και την άμεση δημοκρατία. Πολλά σχετίζονται με την εναντίωση στις εξορύξεις, την καταστροφή του περιβάλλοντος και την εκμετάλλευση του φθηνού εργατικού δυναμικού του Νότου. Πολλά σχετίζονται με το κίνημα της αποανάπτυξης που προτάσσει την ανάγκη στην Ευρώπη για μικρότερη παραγωγή και κατανάλωση υλικών πόρων. Σε αντίθεση με την ξενοφοβία που ήταν ένας σημαντικός λόγος που επικράτησε το Brexit, και η οποία ήταν πολύ ισχυρή στους εργατικούς πληθυσμούς που ψήφισαν υπέρ της εξόδου από την Ε.Ε., τα μέλη αυτών των πρωτοβουλιών υποδέχονται τους μετανάστες και τους πρόσφυγες με ανοιχτές αγκάλες, παρά το ότι και οι ίδιοι πολλές φορές βρίσκονται σε δύσκολη οικονομική θέση. Στην Ελλάδα, η Fair Trade Hellas και το Solidarity4all παρέχουν την πλατφόρμα για τέτοιους είδους πρωτοβουλίες. Η ερεύνητρια Nadia Johanisova μας είπε ότι στην Τσεχία είναι σαν να αναβιώνει το κίνημα των συνεταιρισμών όπως πριν 150 χρόνια (η Κοινότητα Σλοβάκων Γεωργών ήταν το 1845 ο πρώτος τραπεζικός συνεταιρισμός του κόσμου). Το προτζεκτ “Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία σαν αναπτυξιακή προσέγγιση βιωσιμότητας” που ήταν ο οικοδεσπότης μας, προσπαθεί να αναπτύξει τις δυνατότητες της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στην Ευρώπη.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που συναντήσαμε ήταν απογοητευμένοι από την παράδοση του επαναστατικού κόμματος Σύριζα στην Ε.Ε. Ο αναλυτής Θεόδωρος Καρυώτης μας είπε ότι εκείνος αλλά και άλλοι έχουν πειστεί για την αναγκαιότητα οι άνθρωποι να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους.
Αυτή είναι η προοπτική εξόδου για τους λαούς της Ευρώπης και του κόσμου. Ακόμα και ενώ συνεχίζουμε να διεκδικούμε την υποχρέωση λογοδοσίας από τις κυβερνήσεις μας, ή υποστηρίζουμε τις σπάνιες περιπτώσεις που ένα κόμμα υπόσχεται “προοδευτικές” πολιτικές, εμείς σαν “απλοί” άνθρωποι πρέπει να δημιουργήσουμε τα forums άμεσης δημοκρατίας, τοπικών οικονομιών βασιζόμενα στην αυτάρκεια με έλεγχο στην παραγωγή και την κατανάλωση, χώρους ανοιχτούς σε όλες τις κουλτούρες, σχέσεις εμπιστοσύνης και forums για την επίτευξη δικαιοσύνης και ισότητας.
Είναι μία έξοδος από ένα σύστημα που καταστρέφει τον πλανήτη και το πνεύμα μας και στηρίζεται από κυβερνήσεις και πολυεθνικές και είσοδο σε μια ριζοσπαστική πολιτική οικολογία όπου οι άνθρωποι και ο πλανήτης θα έχουν τον τελευταίο λόγο».
*Άρθρο Ashish Kothari στα αγγλικά: https://www.countercurrents.org/2016/07/15/another-exit-strategy/
Δείτε εδώ όλα τα δίκτυα της Κοινωνικής, Αλληλέγγυας και Συνεργατικής Οικονομίας που υπάρχουν στην Ελλάδα, τα οποία παρουσιάζουμε στο enallaktikos.gr
