Το 1955, η επαρχία της Αλμερία (πληροφορίες από την Wikipedia, the free encyclopedia (link is external)) της Ανδαλουσίας, στην νοτιοανατολική Ισπανία, ήταν μια περιοχή που είχε πληγεί από την ξηρασία, με μικρή υποδομή και με ένα κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) μικρότερο από το μισό του εθνικού μέσου όρου.
Οι περισσότεροι κάτοικοι, όσοι δεν είχαν ήδη εγκαταλείψει την επαρχία σε αναζήτηση καλύτερων ευκαιριών, ίσα που επιβίωναν.
Σήμερα, είναι η κορυφαία παραγωγός φρούτων και λαχανικών ισπανική αναπτυσσόμενη περιοχή με εισόδημα μεταξύ των τριών πλουσιότερων επαρχιών στην Ισπανία στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Economy of Spain) , η Οικονομία της Ισπανίας από την Wikipedia, the free encyclopedia).
Αυτή η μεταστροφή από τους εξαθλιωμένους αγρότες σε μια επαρχία «βιομηχανική περιοχή» ή «σύμπλεγμα» γεωργικών συνεταιριστικών είναι μια μοναδική περίπτωση, καθώς δεν προήλθε από τεράστια βιομηχανία.
Ο μέσος όρος γαιοκτησίας στην Αλμερία είναι ακόμα μόλις 1,5 εκτάρια (περίπου το μέγεθος δύο γηπέδων ποδοσφαίρου), και τα περισσότερα βρίσκονται στην κατοχή 13.500 αγροτών ή οικογένειες αγροτών της επαρχίας που τα χρησιμοποιούν για θερμοκήπια.
Η ταχεία αύξηση της Αλμερία είναι η ιστορία των δύο αλληλένδετων συνεργατικών ιδρυμάτων – της συνεταιριστικής τράπεζας και των συνεργατικά οργανωμένων αγροτών στους συναφείς οργανισμούς τους.
Το δικτατορικό καθεστώς του Φράνκο ξεκίνησε την “ανάπτυξη”, με προσπάθειες που έγιναν τη δεκαετία του ’50 και του ’60, με την εγκατάσταση ενός σχεδίου ηλεκτροδότησης και εγκατάστασης αντλιών νερού που χρησιμοποιούν τα υπόγεια ύδατα για να προσελκύσει τους αγρότες σε ένα υποτυπώδες σύστημα καλλιέργειας με στόχο να αυξηθεί η γεωργική παραγωγή της περιοχής.
Ωστόσο, ήταν ένα καθεστώς εκμετάλλευσης, περιβαλλοντικά μη βιώσιμο και σχεδιασμένο για να διασφαλίσει ότι οι αγρότες θα συνεχίσουν να είναι αγρότες και φθηνό εργατικό δυναμικό για τους άλλους. Εξωτερικοί αγοραστές προσέφεραν καταχρηστικές τιμές.
Οίκοι δημοπρασιών για τον καθορισμό τιμών ξεπήδησαν. Οι αγρότες διαπίστωσαν ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο να πάρουν δάνεια. Απογοητευμένοι από την έλλειψη διαφάνειας και την έλλειψη ευκαιριών για ανάπτυξη, αρκετοί ντόπιοι της Αλμερία ίδρυσαν τον πιστωτικό συνεργατικό οργανισμό Caja Rural Provincial de Αλμερία το 1963 (CAJAMAR, Cajas Rurales Unidas (link is external), τώρα “Cajamar”).
Παρά το γεγονός ότι η Cajamar παρέχει χρηματοδότηση, πιο σημαντικό είναι ότι λειτούργησε ως καταλύτης στη δημιουργία οργανωτικής δύναμης, παρέχοντας τα μέσα με τα οποία οι φτωχοί αγρότες θα μπορούσαν να μετατρέψουν την εργασία τους σε κάτι που είχε αξία.
Αρχικά η συνεταιριστική τράπεζα προσφέρει ακάλυπτα δάνεια και έτσι είχε σημαντικό ενδιαφέρον η διασφάλιση ότι, οι δραστηριότητες των γεωργικών συνεταιρισμών άξιζαν χρηματοδότηση.
Με απόντα τα κανάλια για άμεση εξαγωγή των προϊόντων, η COEXPHAL (link is external) (η ένωση των συνεταιρισμών και των οργανώσεων παραγωγών) ιδρύθηκε το 1977 με την υποστήριξη της Cajamar, προκειμένου να μπορέσουν οι γεωργοί να έχουν πρόσβαση στις εξωτερικές αγορές.
Ο αρχικός καταλυτικός ρόλος της Cajamar και των συνεταιρισμών εξελίχθηκε σε στρατηγικό επίπεδο καινοτομίας στον τομέα. Στη δεκαετία του 1970, πειραματικά αγροκτήματα δημιουργήθηκαν για να εξετάσουν, να αναπτύξουν και να μοιραστούν τα αποτελέσματα των νέων γεωργικών τεχνολογιών, όπως η βελτίωση του σχεδιασμού θερμοκηπίων και νέες τεχνικές άρδευσης, κατ’ ουσία, μεταφέροντας τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο της καινοτομίας από τον καλλιεργητή προς τον πιστωτικό συνεταιρισμό.
Οι συνεταιρισμοί της Αλμερία ανταποκρίθηκαν στις νέες προκλήσεις που επιφέρει η παγκοσμιοποίηση, επενδύοντας περαιτέρω στην R+D+i (Research – έρευνα, Development – ανάπτυξη, innovation – καινοτομία): τα βιώσιμα θερμοκήπια, τον βιολογικό έλεγχο των καλλιεργειών, την έρευνα του γονιδιώματος, τις άμεσες μικρότερες αλυσίδες εφοδιασμού και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Οι συνέργειες που δημιουργούνται από τα διάφορα συνεργατικά ιδρύματα δίνουν την δυνατότητα στους γεωργικούς και πιστωτικούς συνεταιρισμούς της Αλμερία να ευδοκιμήσουν: Η Cajamar είναι πλέον η μεγαλύτερη συνεταιριστική τράπεζα της Ισπανίας, και η περιοχή καλλιέργειας είναι σήμερα η μεγαλύτερη συνεταιριστική, στην καλλιέργεια λαχανικών, αναπτυσσόμενη περιοχή στην Ευρώπη, με την πλειοψηφία των συνεταιρισμών να κάνει χρήση του βιολογικού ελέγχου των επιβλαβών οργανισμών.
Παρά το γεγονός ότι η γεωργική παραγωγή των 2,5 εκατ. τόνων και ο κύκλος εργασιών ύψους 1,8 δισ. ευρώ είναι εντυπωσιακά, πιο εντυπωσιακή είναι η άμεση απασχόληση που παρέχεται σε περισσότερους από 40.000 εργαζόμενους, με μια δίκαιη κατανομή του πλούτου που παράγεται στην περιοχή.
Περισσότεροι από 250 συμπληρωματικές ή βοηθητικές επιχειρήσεις, τόσο συνεταιριστικές όσο και επιχειρήσεις επενδυτών έχουν δημιουργήσει έναν κύκλο εργασιών άνω των 1.500 εκατ. ευρώ.
Η καταγραφή αυτής της ιστορίας έγινε δυνατή μέσω της έρευνας που διεξήχθη από τους Cynthia Giagnocavo, David Uclés Aguilera και Luis Fernández-Revuelta Pérez και δημοσιεύθηκε ως: Giagnocavo, C. et al (2012, υπό έκδοση) «Η υπόθεση για την δυναμική των συνεταιριστικών τραπεζών στην τοπική ανάπτυξη: την καινοτομία, την ανάπτυξη, και την οικοδόμηση της κοινότητας στην Αλμερία της Ισπανίας”, Goglio S., Alexopoulos Y., επιμ., Οικονομίες Συνεταιρισμών και Τοπική Ανάπτυξη, (London: Routledge).
For United Nations, Division for Social Policy and Development, Department of Economic and Social Affairs, International Year of Cooperatives, Side-Event with the Commission for Social Development, “The role of cooperatives in poverty eradication”, UN Headquarters, New York, 1 February 2012, 1.15-2.45, NLB CR D
Website (link is external)Facebook (link is external) Twitter (link is external)
Περιγραφή του συνεταιρισμού: Η Cajamar Caja Rural (σύντομα άλλαξε σε Cajas Rurales Unidas), είναι μία πιστωτική συνεταιριστική τράπεζα που σχηματίστηκε από τη συγχώνευση των συνεργατικών πιστωτικών ιδρυμάτων (Cajas rurales) της Ανδαλουσίας (Αλμερία και Μάλαγα το 2000), Murcia (Campo de Cartagena το 1989), Μαδρίτη (Grumeco το 2000), Castilla y León (Caja Rural del Duero το 2007), Baleares (Caixa Rural de Balears το 2010) και της Comunidad Valenciana (CajaCampo το 2011 και Caja Rural de Castellón το 2012).
Είναι η μεγαλύτερη αγροτική τράπεζα στην Ισπανία, καθώς και η μεγαλύτερη ισπανική συνεταιριστική πιστωτική τράπεζα.
Οι καταναλωτικές μας συνήθειες έχουν επιπτώσεις.
Έτσι, εάν αγοράσουμε ένα κιλό ντομάτες, μέσα στο χειμώνα, θα βρούμε :
την άνοστη γεύση, τη στυγνή εκμετάλλευση των μεταναστών στην Ισπανία,
την αντίστοιχη εκμετάλλευση των ανατολικοευρωπαίων φορτηγατζήδων που τις
μεταφέρουν, τη μόλυνση από τα φορτηγά τους, τα κέρδη των μεγάλων
εμπορικών αλυσίδων και, εν κατακλείδι, έναν προβληματισμό για την…
παγκοσμιοποίηση των εμπορικών συναλλαγών.
Κάθε χρόνο γίνεται το ίδιο. Από
τον Οκτώβριο, οι χωριάτικες ντομάτες, δηλαδή όσες έχουν παραχθεί τοπικά,
εξαφανίζονται σιγά σιγά από τους πάγκους των λαϊκών αγορών και από τα
ράφια των σουπερμάρκετ της Δυτικής Ευρώπης, για να δώσουν τη θέση τους
σε ένα και μοναδικό προϊόν : την ισπανική ντομάτα [1]
-σκληρή, τραγανή ή μαλακιά, χωρίς ιδιαίτερη γεύση, η οποία, αντί να
ωριμάσει μέσα στο πανέρι με τα φρούτα σας, παραμένει άτονη χρωματικά και
σαπίζει πολύ γρήγορα. « Οι Γάλλοι θέλουν να τρώνε ντομάτα όλον τον
χρόνο, ακόμη και μέσα στον χειμώνα » διαπιστώνει ο Ρομπέρ, [2] υπεύθυνος του τμήματος μαναβικής σε πολυκατάστημα Carrefour της Νότιας Γαλλίας. « Και έτσι, φέρνουμε ! »
Όμως, όπως και οι Γερμανοί, οι Βρετανοί, οι Ολλανδοί, οι
Πολωνοί και άλλοι, οι Γάλλοι αρνούνται να πληρώσουν την ντομάτα
περισσότερο από 2 ευρώ το κιλό, ακόμη κι όταν είναι εκτός εποχής. Το
πρόβλημα είναι γεωπονικό -πώς θα παράγονται ντομάτες τον χειμώνα- όσο
και οικονομικό -πώς θα επιτευχθεί κόστος μέχρι τα 50 λεπτά το κιλό, για
να πουληθούν με λιανική τιμή κάτω των 2 ευρώ ; Η λύση βρέθηκε σε μια
μικρή επαρχία της Ανδαλουσίας, την Αλμερία. Δεκαπέντε χιλιόμετρα
ακτογραμμή, επτά χιλιόμετρα ενδοχώρα, ανάμεσα στη Μεσόγειο και την
επιβλητική Σιέρα δε Γκάδορ. Μια περιοχή που συνδυάζει τη μεγαλύτερη
ηλιοφάνεια της Ευρώπης με το πιο κακοπληρωμένο εργατικό δυναμικό.
Ο απλός περαστικός από αυτά τα άλλοτε ερημικά τοπία, που
χρησίμευσαν ως φυσικό σκηνικό για μερικά από τα πιο γνωστά σπαγγέτι
γουέστερν, [3]
δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί από το θέαμα χιλιάδων πλαστικών
θερμοκηπίων, που πότε προβάλλουν σαν φρούρια, πότε στέκουν μισοδιαλυμένα
από τους ανέμους. Πόσα είναι στο σύνολο ; Περίπου τριάντα χιλιάδες, το
ένα δίπλα στο άλλο, σε μια έκταση τριάντα έως σαράντα χιλιάδων εκταρίων.
Εδώ δουλεύουν δεκάδες χιλιάδες μετανάστες, πολλοί από τους οποίους
είναι παράνομοι, για να τροφοδοτούν με οπωροκηπευτικά τους ευρωπαίους
καταναλωτές, ανεξαρτήτως εποχής. [4]
Σύμφωνα με τον Χουάν Κάρλος Τσέκα, ερευνητή στο
εργαστήριο κοινωνικής ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Αλμερίας,
« υπολογίζουμε τον αριθμό των εργατών γης στα θερμοκήπια σε 110.000,
μεταξύ των οποίων 80.000-90.000 είναι ξένοι. Από αυτούς, οι
20.000-40.000 είναι παράνομοι » -Μαροκινοί (50%), άλλοι Αφρικανοί,
Λατινοαμερικάνοι, Ρουμάνοι.
Στη Γαλλία, για μια εργάσιμη ημέρα οκτώ ωρών, ο εργάτης
γης αμείβεται με 55,40 ευρώ καθαρά. Με τις διάφορες επιβαρύνσεις,
κοστίζει στον εργοδότη του 104 ευρώ. Στην Αλμερία, οι εργάτες γης
παίρνουν μόνο 32 έως 37 ευρώ, μολονότι το επίσημο κατώτατο ημερομίσθιο
ανέρχεται σε 44,40 ευρώ καθαρά. [5]
Και καθώς οι εργάτες αυτοί σπάνια δηλώνονται, δεν
κοστίζουν τίποτε παραπάνω στο αφεντικό τους. Οι πιο τυχεροί ανάμεσά τους
ζουν στοιβαγμένοι ανά δεκαπέντε σε μικρά διαμερίσματα εργατικών
πολυκατοικιών. Όσοι περισσεύουν βολεύονται στις κατασκευές που,
ειρωνικά, αποκαλούνται « κορτίχος », καλύβες από τσιμεντόλιθους χωρίς
νερό και ηλεκτρικό ρεύμα, οι οποίες, κανονικά, χρησιμοποιούνται από τους
ιδιοκτήτες γης ως αποθήκες λιπασμάτων και χημικών προϊόντων. [6]
Οι πλέον κακότυχοι προσπαθούν να επιβιώσουν στις « τσαμπόλας »,
πρόχειρες παράγκες από σανίδες και πλαστικό, που στήνονται στα πιο
δυσπρόσιτα -και κρυμμένα- μέρη, μέσα στα θερμοκήπια. « Είμαι τυχερός »,
μας λέει σε σπαστά ισπανικά ο Ελ Μέχντι, 23 χρόνων, που ήρθε από το
Τετουάν του Μαρόκου. « Το αφεντικό είναι καλό, δεν με ρώτησε αν έχω
χαρτιά ». Το δωμάτιο είναι καταθλιπτικό, χωρίς παράθυρο, χωρίς πόσιμο
νερό, χωρίς ηλεκτρικό, χωρίς θέρμανση. Σάκοι με γαλαζόπετρα είναι
στοιβαγμένοι στον διπλανό χώρο.
Ο Ελ Μέχντι έχει μόνο έναν εργοδότη, τον ιδιοκτήτη των
δύο γειτονικών θερμοκηπίων. Παίρνει 33 ευρώ την ημέρα, για οκτώ με δέκα
ώρες δουλειά, « αλλά μόνο τις μέρες που έχει μεροκάματο ». Είναι
ευχαριστημένος, « γιατί, το καλοκαίρι, όταν δεν δουλεύουμε για δύο
μήνες, το αφεντικό με αφήνει να μένω εδώ ».
Για αυτούς τους « sin papeles » (μετανάστες χωρίς
χαρτιά), η Ευρώπη πρωτοάκουσε ξαφνικά, στις αρχές του Φεβρουαρίου του
2000, όταν η δολοφονία μιας νεαρής Ισπανίδας από κάποιον ψυχικά
διαταραγμένο Μαροκινό πυροδότησε τρεις ημέρες ρατσιστικής παραφοράς στην
πόλη Ελ Εχίδο. Χιλιάδες Ισπανοί καταδίωκαν με σιδερολοστούς τον
παραμικρό « Moro » (Μαυριτανό, Μαροκινό) στους δρόμους, τα μπαρ και τα
εμπορικά καταστήματα. Οι ταραχές είχαν απολογισμό πενήντα τέσσερις
τραυματίες, μεταξύ των οποίων είκοσι αστυνομικοί και άλλοι τόσοι
μετανάστες.
Από τότε ; « Η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί και,
μάλιστα, έχει χειροτερέψει » υποστηρίζει ο Σπιτού Μέντι, υπεύθυνος του
συνδικάτου εργατών γης (ΣΕΓ) για την περιοχή της Αλμερία. Κάθε χρόνο,
μετανάστες βρίσκονται δολοφονημένοι σε χαντάκια, μέσα στα θερμοκήπια. Η
αστυνομία κάνει μια τυπική έρευνα και οι ένοχοι δεν βρίσκονται ποτέ.
Μηχανολόγος-τεχνικός της Casur, του μεγαλύτερου
αγροτικού συνεταιρισμού της Αλμερία, ο Ισιδόρο Μαρτίνες μάς ξεναγεί με
περηφάνια στο συνεταιριστικό εργοστάσιο. Πελάτες του είναι τα Carrefour
στη Γαλλία, τα Netto στη Γερμανία και τη Δανία, τα Lidl σε όλη την
Ευρώπη. Κάθε ντομάτα, αμέσως μόλις φθάσει εδώ, περνάει σε ένα αυτόματο
πλυντήριο με εκτοξευτήρες νερού, απορρυπαντικό, περιστρεφόμενες βούρτσες
και στεγνωτήρα καυτού αέρα, έτσι ώστε, όπως μας εξηγεί ο ξεναγός μας,
« να αφαιρεθούν από την επιφάνειά της όλα τα υπολείμματα χαλκού και
θείου, που θα μπορούσαν να απωθήσουν τον καταναλωτή ». Για να
συμπληρώσει με χαμόγελο : « Στην πραγματικότητα, βέβαια, τα πιο
επικίνδυνα χημικά παραμένουν αόρατα ».
Φορτηγά μέσα στο χειμώνα
Μόλις ταξινομηθούν σύμφωνα με την ποιότητα και το
μέγεθός τους, οι ντομάτες τοποθετούνται σε παλέτες και αφήνονται για μία
ή δύο ημέρες σε ένα κρύο δωμάτιο, μέχρι η θερμοκρασία τους να πέσει
στους 10°C. Στη συνέχεια, φορτώνονται σε φορτηγά ψυγεία, έτοιμα να
ξεχυθούν σε όλη την Ευρώπη. Στην αιχμή της χειμερινής περιόδου, από
Δεκέμβριο μέχρι Φεβρουάριο, ο αριθμός των φορτηγών που ξεκινούν από την
περιοχή μπορεί να φθάσει και τα πεντακόσια την ημέρα !
Χίλια εννιακόσια χιλιόμετρα χωρίζουν την Αλμερία από το
Παρίσι (δυόμισι ημέρες δρόμος, υπολογίζοντας και τις υποχρεωτικές
στάσεις), δύο χιλιάδες τριακόσια χιλιόμετρα τη χωρίζουν από το Λονδίνο
(τρεισήμισι ημέρες). Δύο χιλιάδες επτακόσια χιλιόμετρα μακριά είναι το
Βερολίνο (τεσσερισήμισι ημέρες), τρεις χιλιάδες τριακόσια χιλιόμετρα η
Βαρσοβία (πέντε ημέρες). « Με δεδομένο τον αριθμό των ημερών που
μεσολαβούν ανάμεσα στη συγκομιδή και την παράδοση στο σουπερμάρκετ,
δηλαδή πέντε με οκτώ ημέρες, οι ντομάτες που στέλνουμε είναι ακόμη
πράσινες » συνεχίζει ο Μαρτίνες, παρουσιάζοντάς μας μια γκάμα από
χρώματα, από το πιο πράσινο μέχρι το πιο κόκκινο, αριθμημένα από το 1
έως το 10. « Εάν ο πελάτης στο Λονδίνο θέλει οκτώ, τότε του στέλνω
τέσσερα ». Το μόνο που αλλάζει είναι το χρώμα. Γιατί, η ντομάτα, σε
αντίθεση με την μπανάνα, το αβοκάντο ή το ακτινίδιο, σταματά να ωριμάζει
μετά τη συγκομιδή.
Το επόμενο βράδυ, αναχώρηση με ένα ημιρυμουλκούμενο
φορτηγό -είκοσι έξι παλέτες συνολικά, δηλαδή δεκαπέντε τόνοι φορτίου.
Προορισμός, η αποθήκη των Carrefour στο Μπεζιέ, ένας από εκείνους τους
αχανείς στεγασμένους χώρους που συνήθως βρίσκονται μακριά από τα
αδιάκριτα βλέμματα και όπου ξεφορτώνονται τα εμπορεύματα, πριν
επαναφορτωθούν, μερικές ώρες αργότερα, με κατεύθυνση τα σουπερμάρκετ και
τις υπεραγορές της περιοχής.
Ο οδηγός ονομάζεται Αντόνιο Πατσέκο Σάντσες. Είναι 47
χρόνων. Τα 34 τα έχει περάσει στον δρόμο. « Ξεκίνησα στα 13 μου, δίπλα
στον πατέρα μου. Του διάβαζα τον χάρτη. Στα 16 μου, έπαιρνα το τιμόνι τα
βράδια, γιατί δεν έβλεπε καλά ». Το φορτηγό, ένα πολύ ωραίο Volvo,
μοιάζει σαν να έχει μόλις βγει από το εργοστάσιο. « Ένα τέτοιο φορτηγό
κοστίζει γύρω στα 150.000 ευρώ » εξηγεί περήφανος ο Σάντσες.
Πριν από την αναχώρηση, ένας από τους προϊστάμενούς του,
ο Αντρές Βαλβέρδε, εμπορικός διευθυντής στην Carrion, τη μεγαλύτερη
μεταφορική εταιρεία της Αλμερίας (με στόλο τετρακοσίων φορτηγών) μας
εξηγεί ότι τα σαράντα πέντε λίτρα πετρελαίου στα εκατό χιλιόμετρα που
καταναλώνει το φορτηγό για τη μεταφορά (τροφοδοτώντας δύο μηχανές, μία
του τράκτορα και μία του ψυγείου) « αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ένα τρίτο
του συνολικού κόστους μεταφοράς » : πέντε λεπτά ανά κιλό ντομάτες, από
τα 15 λεπτά ανά κιλό που ζητάει η μεταφορική εταιρεία για να παραδώσει
το εμπόρευμα, για παράδειγμα, στην περιοχή του Παρισιού. « Οι μεγάλες
εμπορικές αλυσίδες, όμως, μας ασκούν αφόρητες πιέσεις. Θέλουν όλο και
χαμηλότερες τιμές. Πολλές μεταφορικές εταιρείες στην Αλμερία έχουν ήδη
κλείσει. Δεν ξέρω πού θα καταλήξει αυτή η κατάσταση ».
Ίσως στην αντικατάσταση της οδικής με τη θαλάσσια
μεταφορά, κυρίως αξιοποιώντας τη δυναμική είσοδο στο παιχνίδι του νέου
λιμανιού της Ταγγέρης, στο Μαρόκο, το οποίο θα μπορούσε να βάλει σε
κίνδυνο τη γεωργία της Ανδαλουσίας. Γι’ αυτό και εκπονείται το σχέδιο
για τη δημιουργία θαλάσσιου δρομολογίου Αλμερία-Δουνκέρκη -βρίσκεται
ακόμα στη φάση της μελέτης. « Η μετατόπιση προς τις θαλάσσιες μεταφορές
εξελίσσεται ραγδαία » υποστηρίζει ο Ζαν-Κλοντ Μοντιγκό, πρώην ερευνητής
στο Εθνικό Ινστιτούτο Αγρονομικών Ερευνών (INRA) του Μονπελιέ, ειδικός
στην επιμελητεία διακίνησης φρούτων και λαχανικών. « Τα επόμενα χρόνια,
θα έχουμε μεγάλο ανακάτεμα της τράπουλας σε ολόκληρη τη λεκάνη της
Μεσογείου. Περιοχές που θεωρούν ότι είναι καλά πλασαρισμένες, σταδιακά
θα σβήσουν από τον χάρτη ».
Προς το παρόν, τα φορτηγά οργώνουν τους
αυτοκινητόδρομους. Καθώς δέχονται πιέσεις από τους πελάτες τους,
ορισμένες μεταφορικές εταιρείες βρήκαν τη λύση : αξιοποιώντας την
απουσία εναρμόνισης σε ευρωπαϊκό επίπεδο των εθνικών νομοθεσιών για τις
οδικές μεταφορές -που είναι, εξ ορισμού, διεθνείς- καταφεύγουν σε
ανατολικοευρωπαίους οδηγούς, από χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, των
οποίων οι αμοιβές είναι δύο με τρεις φορές χαμηλότερες. Οι μηνιαίες
αποδοχές ενός ισπανού φορτηγατζή κυμαίνονται μεταξύ 2.500 και 3.000
ευρώ. Ο αντίστοιχος μισθός ενός Ουκρανού μπορεί να πέσει μέχρι τα 1.200
ευρώ.
Το 2002, η χρεοκοπία της λουξεμβουργοαυστριακής εταιρείας Kralowetz GmbH [7]
έφερε στο φως τις συγκεκριμένες πρακτικές. Εκείνη την εποχή, η κομπίνα
συνίστατο στη δημιουργία γραφείων στη Σόφια ή το Κίεβο, μέσω των οποίων
προσλαμβάνονταν οδηγοί με « τοπικές » συμβάσεις. Ακόμη κι αν αυτοί οι
άνθρωποι εργάζονταν, ντε φάκτο, στους αυτοκινητόδρομους της Δυτικής
Ευρώπης. Ο Φραντς Φίσιλ, εκπρόσωπος του αυστριακού συνδικάτου μεταφορών,
διαβεβαίωνε τότε ότι « το 80% των οδηγών στις αυστριακές μεταφορικές
εταιρείες εργάζεται υπό παράνομο καθεστώς ». [8]
Τι συμβαίνει σήμερα ; « Στον δρόμο βρίσκεις όλο και
περισσότερους βούλγαρους ή ουκρανούς οδηγούς » μας αποκαλύπτει ο
Σάντσες, κατά τη διάρκεια μιας στάσης « για δείπνο », στις 3 το πρωί, σε
κάποιο στέκι φορτηγατζήδων, κάπου μεταξύ Βαλένθια και Καστεγιόν δε λα
Πλάνα. Στο τραπέζι μας κάθεται ένας από τους παλιούς φίλους του Σάντσες,
φορτηγατζής κι αυτός, ο Φρανσίσκο Πάκο. Ο Πάκο δίνει περισσότερες
εξηγήσεις : « Πολλές εταιρείες διώχνουν τους παλιούς οδηγούς τους και
προσλαμβάνουν Ουκρανούς. Γνωρίζω μερικούς και μου τα λένε… Πρέπει να
τα βγάλουν πέρα και, έτσι, αρχίζουν τα κόλπα. Για παράδειγμα, πουλάνε τα
καινούρια τους λάστιχα και αγοράζουν μεταχειρισμένα, τα οποία
χρησιμοποιούν μέχρι να λιώσουν. Ή, σε ακραίες περιπτώσεις, στους
μεγάλους χώρους στάθμευσης των φορτηγατζήδων, την ώρα που κοιμάσαι, σου
αδειάζουν το ρεζερβουάρ ή σου “σηκώνουν” ένα λάστιχο ». Ορισμένοι, οι
οποίοι αμείβονται με βάση τα χιλιόμετρα που διανύουν, κάνουν όσο
περισσότερα μπορούν, ενώ δεν τηρούν και τις υποχρεωτικές στάσεις.
Λιωμένα λάστιχα, κουρασμένοι οδηγοί… Ο κίνδυνος στον δρόμο
δεκαπλασιάζεται.
Εγκαταλείπουμε τον Σάντσες λίγο πριν από τα σύνορα με τη
Γαλλία. Να τον συνοδεύσουμε μέχρι το Μπεζιέ για να παρακολουθήσουμε και
το ξεφόρτωμα του εμπορεύματος ; « Είναι απολύτως αδύνατον ! » είχε
αναφωνήσει εκ των προτέρων ο Τιερί Γκαλζέν, υπεύθυνος της αποθήκης των
Carrefour. « Απαγορεύεται ακόμη και να μιλάω στον τύπο. Οι εντολές είναι
σαφέστατες. Καταλαβαίνετε, δεν είμαι παρά ένας υπάλληλος… » Όταν
ήλθαμε σε επαφή με το γραφείο τύπου του Carrefour France, η απάντηση
ήταν : « Δυστυχώς, δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε το αίτημά σας ».
Τουλάχιστον κάποιες πληροφορίες για τον αριθμό και τα σημεία όπου
υπάρχουν αποθήκες του ομίλου στη Γαλλία ; « Όχι, είναι απόρρητο ! ».
Χρόνος μεταφοράς, πολλαπλοί χειρισμοί : η επιτυχία της
ισπανικής ντομάτας συνδέεται άμεσα με το πόσο σκληρή είναι. « Εάν μια
παλέτα έχει κάπως μαλακές ντομάτες, απορρίπτεται αμέσως » μας εξηγεί ο
Τιερί Μπ., πρώην υπεύθυνος φρέσκων προϊόντων σε μια αποθήκη των
Carrefour. [9]
Εξήγηση του Ρομπέρ Σ., υπεύθυνου φρούτων και λαχανικών στην ίδια
επιχείρηση : « Οι ντομάτες πρέπει να φθάνουν πολύ σκληρές. Οι πελάτες
τις πιάνουν πολύ και πρέπει να μπορούμε να τις κρατήσουμε δύο με τρεις
ημέρες στο ράφι ».
Η πρώτη ποικιλία της ντομάτας, με τη μεγαλύτερη δυνατή
διάρκεια και αντοχή στα διάφορα χτυπήματα, η ντομάτα Ντανιέλα,
τελειοποιήθηκε το 1989. Από τότε, αποτελεί αντικείμενο πολλών ερευνών,
κυρίως όσον αφορά την ανάπτυξη των οργανοληπτικών ικανοτήτων της -χρώμα,
γεύση, υφή, πόσο ζουμερή και τρυφερή. Στη Γαλλία, εργαστήρια όπως το
INRA του Μονπελιέ, συμμετέχουν εδώ και πολύν καιρό σε προγράμματα
σχετικά με νέες ποικιλίες ντομάτας, καθώς και σε μελέτες βελτιστοποίησης
της μεταφοράς και της αποθήκευσης φρούτων και λαχανικών. [10] Έρευνες που χρηματοδοτούνται από το κράτος και είναι χρήσιμες κυρίως στις μεγάλες εμπορικές αλυσίδες.
Στη Γαλλία, οι αλυσίδες αυτές κατέχουν το 67% του μεριδίου αγοράς στον κλάδο της διατροφής [11]
-ποσοστό χαμηλότερο απ’ ό,τι στη Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου
τα μικρά εμπορικά μαγαζιά σπανίζουν ακόμη περισσότερο. Έξι εταιρείες
μοιράζονται την πίτα στην ηπειρωτική Γαλλία : η Carrefour (23,9% μερίδιο
αγοράς), η Leclerc (16,9%), η Intermarché (13,5%), η Auchan (11,5%), η
Casino-Monoprix (10,3%) και η Système U (9%). Το 2009, το άθροισμα του
τζίρου τους έφθασε τα 245 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων 96
δισεκατομμύρια ευρώ μόνο για τα Carrefour ! [12]
Ο καταναλωτής που νομίζει ότι αποφεύγει την ντομάτα της
Αλμερίας ψωνίζοντας από τον μανάβη της γειτονιάς του αυταπατάται. Η
ντομάτα του μανάβη, που πωλείται 3 με 4 ευρώ το κιλό, προέρχεται από τα
ίδια θερμοκήπια, έχει υποστεί τις ίδιες επεξεργασίες και έχει μεταφερθεί
από τα ίδια φορτηγά. Ακόμη χειρότερα : « Όταν μία παλέτα απορρίπτεται
από μια εμπορική αλυσίδα κατά την εκφόρτωση, συμβαίνει συχνά να με
καλούν για να μου προτείνουν το εμπόρευμα » μας εκμυστηρεύεται ο Ζοέλ,
στέλεχος στη Robert Hortal, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες χονδρικής
πώλησης στην περιοχή του Μονπελιέ. « Συνήθως, παίρνω το εμπόρευμα,
γεγονός που μου επιτρέπει να προσφέρω στους πελάτες μου μια καλή τιμή ».
Οι πελάτες του ; Όλα τα καταστήματα λιανικής της πόλης, από τα πιο
λαϊκά μέχρι τα πιο ακριβά.
Το πλεόνασμα στις λαϊκές
Τα κριτήρια που θέτουν οι μεγάλες εμπορικές αλυσίδες για
να δεχθούν ή να απορρίψουν τις παλέτες είναι πολλά : σκληρές ή μαλακές
ντομάτες, παράξενο σχήμα, χρωματισμοί, θερμοκρασία κατά την εκφόρτωση…
Γι’ αυτό και μεγάλες ποσότητες ντομάτας που προορίζονταν για τα
σουπερμάρκετ καταλήγουν να πωλούνται στις λαϊκές και στα μικρά μπακάλικα
του κέντρου ή της γειτονιάς.
Οι αγορές χονδρικής αποτελούν τους τελευταίους επιζώντες
των αγορών εθνικού ενδιαφέροντος (marchés d’ intérêt national-ΜΙΝ) από
τότε που ξεκίνησε η εξάπλωση των μεγάλων εμπορικών αλυσίδων. Υπάρχουν
δεκαοκτώ σε ολόκληρη τη Γαλλία, μεταξύ των οποίων και η Rungis. « Ακόμη
και η Rungis μεταμορφώθηκε εντελώς » εξηγεί ο Μοντιγκό. « Σήμερα, μπορεί
κανείς να βρει στη Rungis αποθήκες για τις μεγάλες εμπορικές αλυσίδες,
εισαγωγείς πολύ εξειδικευμένων προϊόντων και μερικούς εναπομείναντες
χονδρέμπορους ».
Τι επιλογές απομένουν στον καταναλωτή ; Οι ντομάτες του Μαρόκου ; Καλλιεργούνται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. [
