Το δημοκρατικό σχολείο ίσως αποτελεί το πιο ριζοσπαστικό πείραμα στον χώρο της εκπαίδευσης τα τελευταία 100 χρόνια.
Στην ύπαιθρο της Μασαχουσέτης, όχι μακριά από τη Βοστώνη, μια ομάδα περίπου 200 μαθητών όλων των ηλικιών παίρνουν μέρος σε ένα ριζοσπαστικό πείραμα. Οι μαθητές,τριες αυτοί,ες διδάσκονται μόνο εκείνα τα μαθήματα, τα οποία έχουν επιλέξει. Μπορούν να περνούν το χρόνο τους κάνοντας ό, τι θέλουν, αρκεί να μην είναι καταστροφικό ή ποινικό αδίκημα – διαβάζουν, παίζουν video games, μαγειρεύουν, ασχολούνται με καλλιτεχνικά.
Υπάρχουν 11 ενήλικες, που ονομάζονται «μέλη του προσωπικού», κανείς δεν κατέχει τον τίτλο του «δασκάλου». Τα παιδιά θεσπίζουν μόνα τους κανόνες και απονέμουν τιμωρίες μέσα από μια δημοκρατική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία κάθε μέλος της κοινότητας έχει μία ψήφο – κάτι που σημαίνει ότι οι ενήλικες είναι «λιγότεροι» σε σχέση με τα παιδιά σε ποσοστό 20 προς ένα. Σε αντίθεση με τα περισσότερα ιδιωτικά σχολεία, οι μαθητές εισάγονται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι βαθμολογίες τους.
Το σχολείο Sudbury Valley θα βρεθεί φέτος την άνοιξη στο επίκεντρο ενός βιβλίου του ψυχολόγου και καθηγητή του Boston College, Peter Gray, ο γιος του οποίου φοίτησε στο συγκεκριμένο σχολείο τη δεκαετία του ’80.
Εκείνη την εποχή, ο καθηγητής και ερευνητής της νευροβιολογίας καταπιανόταν με τις βασικές μονάδες των θηλαστικών. Στο εργαστήριό του εργαζόταν κυρίως με αρουραίους και ποντίκια. Η εμπειρία του γιου του, όμως, ο οποίος για καιρό δυσκολευόταν να προσαρμοστεί στο παραδοσιακό εκπαιδευτικό σύστημα, τον έπεισε να κάνει μια μεγάλη στροφή στην καριέρα του.
«Ήταν σαφώς δυσαρεστημένος στο σχολείο, και πολύ άτακτος», δήλωσε ο Gray για το γιο του. Στην Δ’ Δημοτικού, ο γιος έπεισε τους γονείς του να τον στείλουν στο Sudbury. Ήταν φανερό από νωρίς ότι ταίριαζε εκεί, αλλά ο πατέρας του «είχε αμφιβολίες αν θα μπορούσε να αποφοιτήσει από ένα τόσο ριζοσπαστικό σχολείο και να πάει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.»
Ο Gray έγινε τελικά ψυχολόγος σε αναπτυξιακά και μαθησιακά θέματα με στόχο να κάνει μια μελέτη για το Sudbury. Τα αποτελέσματα τον εντυπωσίασαν. Ο καθηγητής περιέγραψε τον γιο του ως «πρόωρα ανεπτυγμένο και με ευχέρεια λόγου». Το πρόβλημά του δεν ήταν η κατανόηση του εκπαιδευτικού υλικού, αλλά το «χάσιμο χρόνου» που η παραδοσιακή εκπαίδευση, με το μέσο ρυθμό της και άκαμπτες δομές, επιβάλλει.
Αλλά δεν ίσχυαν τα ίδια για όλους τους μαθητές και απόφοιτους του Sudbury: «Κάποιοι είχαν διαγνωστεί με μαθησιακές δυσκολίες.» Και ενώ κάποιοι προέρχονταν από υποστηρικτικές οικογένειες με γονείς που είχαν σκόπιμα επιλέξει την εναλλακτική εκπαίδευση, άλλοι γονείς δεν ήταν το ίδιο. Αλλά οι περισσότεροι τα πήγαν πολύ καλά στο σχολείο και οι απόφοιτοι δήλωναν πολύ ικανοποιημένοι στη μετέπειτα πορεία της ζωής τους. Πώς εκείνοι οι μαθητές που παρακολούθησαν ένα εναλλακτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, έγιναν τελικά ισορροπημένοι ενήλικες; O Gray άρχισε να ερευνά το γιατί.
***
Τίποτα δεν εξοργίζει τους γονείς πιο πολύ όσο η ιδέα ότι τα παιδιά τους θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν για να κάνουν, να πουν ή να σκέφτονται πράγματα με τα οποία δεν συμφωνούν και από ανθρώπους που δεν εμπιστεύονται.
Ωστόσο, όσο διαφορετικοί κι αν είναι οι γονείς, οι περισσότεροι θα μπορούσαν να συμφωνήσουν σε ορισμένα πράγματα. Πολλοί θα συμφωνούσαν ότι τα σχολεία πρέπει να διδάσκουν στα παιδιά πώς να μοιράζονται, να έχουν κριτική σκέψη, να αναπτύσσουν την ενσυναίσθηση – και όχι μόνο συγκεκριμένες δεξιότητες.
Οι περισσότεροι θα ενέκριναν ένα πρόγραμμα που διδάσκει περί προσωπικής υπευθυνότητας. Ένας μεγάλος αριθμός γονέων, θα έλεγαν ίσως, επίσης, ότι είναι σημαντική η ανάπτυξη της δημιουργικότητας και των ταλέντων του κάθε παιδιού.
Υπάρχουν σχολεία που διδάσκουν αυτές τις αξίες. Ονομάζονται δημοκρατικά σχολεία και οι περισσότεροι γονείς δεν έχουν σκεφτεί να στείλουν τα παιδιά τους σε μια τέτοια εκπαιδευτική δομή.
Αν και τα δημοκρατικά σχολεία διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους, η βασική ιδέα είναι η ίδια. Αναφορικά με τις αποφάσεις που λαμβάνονται για τη λειτουργία του σχολείου – είτε πρόκειται για το ωράριο λειτουργίας ή τη διδακτέα ύλη – ο κανόνας είναι ο εξής: “ένα άτομο, μία ψήφος”. Η ψήφος ενός δασκάλου μετράει το ίδιο με την ψήφο ενός μαθητή, είτε είναι 6 είτε 16 ετών.
Και εφόσον στα περισσότερα σχολεία ο αριθμός των μαθητών είναι μεγαλύτερος από εκείνο των δασκάλων, τα παιδιά έχουν τον πρώτο λόγο όσον αφορά στις αποφάσεις.
Από τα δημοκρατικά σχολεία που υπάρχουν σήμερα, το αρχαιότερο είναι εκείνο του Summerhill, το οποίο ιδρύθηκε το 1921 από τον Βρετανό εκπαιδευτικό A.S. Neill. Το Summerhill συνεχίζει αδιάλειπτα την επιτυχημένη λειτουργία του, με περίπου 100 μαθητές. Το Sudbury Valley αποτελεί σε μεγάλο βαθμό το Summerhill της Αμερικής, αν και δεν είναι τόσο πολύ γνωστό.
Το κίνημα των “ελεύθερων σχολείων” στις ΗΠΑ υπήρξε ιδιαίτερα διαδεδομένο στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και στις αρχές του 1970.
Όταν ο καθηγητής Gray ξεκίνησε να μελετά το Sudbury, το σχολείο λειτουργούσε αρκετό διάστημα ώστε να έχει ικανό δείγμα μαθητών που είχαν αποφοιτήσει. Ο Gray επικεντρώθηκε, κατά τη διάρκεια της έρευνάς του, στις μεικτές ηλικιακές ομάδες του Sudbury, όπου παιδιά ηλικίας τεσσάρων ετών αλληλεπιδρούσαν με μαθητές ηλικίας 18 ετών.
“Τα μικρότερα παιδιά μαθαίνουν από τα μεγαλύτερα. Μαθαίνουν να διαβάζουν παίζοντας παιχνίδια με μαθητές που ξέρουν ήδη ανάγνωση. Παίζουν περίπλοκα παιχνίδια με μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά, που δεν θα μπορούσαν ποτέ να παίξουν μόνα τους. Αλλά και τα μεγαλύτερα παιδιά επωφελούνται: Μαθαίνουν να φροντίζουν, να προσέχουν τα μικρότερα. Παίρνουν μια γεύση της δικής τους ωριμότητας”.
Με κάποιο τρόπο, είναι ο δημοκρατικός χαρακτήρας που επιτρέπει τη λειτουργία του σχολείου: παίρνει ένα δυνητικά άναρχο και χαοτικό περιβάλλον και του δίνει δομή. Πρόκειται για έναν μηχανισμό αντιμετώπισης του bullying (που είναι σχεδόν ανύπαρκτο στο Sudbury) και της άτακτης συμπεριφοράς.
Ο Gray δίνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δημοκρατικής λειτουργίας του σχολείου: “Πριν μερικά χρόνια, ένας έφηβος μαθητής ερχόταν κάθε μέρα στο σχολείο φορώντας ένα μαύρο δερμάτινο μπουφάν, με μια σβάστικα πάνω του. Και φυσικά, επειδή ήταν προσβλητική η συμπεριφορά του, οδήγησε στην ανάγκη να φτιαχτεί ένας κανόνας που θα έλεγε ότι δεν επιτρέπεται να φοράς σβάστικα στο σχολείο. Ο προτεινόμενος κανόνας προκάλεσε μια συζήτηση μεταξύ των μαθητών σχετικά με τα όρια της ελευθερίας του λόγου”. Για τον Gray η συζήτηση ήταν σε επίπεδο “Ανώτατου Δικαστηρίου”.
“Πολλοί μαθητές πήραν ενεργό μέρος στη συζήτηση και όσοι δεν συμμετείχαν, είχαν την ευκαιρία να μάθουν ιστορικά γεγονότα, για τον Ναζισμό, τι σημαίνει η σβάστικα και γιατί διαφέρει από το να φοράς ένα ρούχο που δείχνει ένα σφυρί ή ένα δρεπάνι…”. Τελικά, η συνέλευση αποφάσισε να περάσει το νέο κανόνα και στη συνέχεια οδήγησε στην απαγόρευση της ρητορικής μίσους μέσα στο σχολείο.
***
Η έρευνα του Gray έδειξε ότι το 75% των αποφοίτων του Sudbury πήγαν στο πανεπιστήμιο και εκείνοι που δεν πήγαν, ανέφεραν ότι πέτυχαν τους στόχους που είχαν θέση για τη ζωή τους.
με πληροφορίες από www.theatlantic.com – Μετάφραση, επιμέλεια: Βιβή Συργκάνη, enallaktikos.gr
