Διοργάνωση: Contentativa – Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Παντείου Παν/μίου
Με την υποστήριξη του Γραφείου Θεσσαλονίκης του Ιδρύματος Heinrich Böll
Την Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2022 παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της πρώτης έρευνας που έγινε σε Ελληνίδες και Έλληνες Δημάρχους για το Βασικό Εισόδημα. Το Βασικό Εισόδημα ορίζεται ως μία παροχή, μία εισοδηματική ενίσχυση, η οποία θα δίνεται μέσω του δημοσίου, σε όλους τους πολίτες ανεξαρτήτως πόρων διαβίωσης και προτύπων συμπεριφοράς, και θα είναι ατομική, επαρκής, αφορολόγητη και ακατάσχετη.
Στόχος της έρευνας ήταν η ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους για το Βασικό Εισόδημα. Τα κεντρικά ερευνητικά ερωτήματα αφορούσαν τις γνώσεις και τις στάσεις τους για το Βασικό Εισόδημα, αν θα ήταν διατεθειμένες/οι να υποστηρίξουν ένα πιλοτικό πρόγραμμα εφαρμογής του στο Δήμο τους αλλά και τις απόψεις τους για τις σημερινές επιδοματικές πολιτικές. Η έρευνα έγινε μέσω διαδικτυακού ερευνητικού εργαλείου [ερωτηματολόγιο], απευθύνθηκε στο σύνολο των Δημάρχων της επικράτειας [332], την περίοδο μεταξύ Ιουλίου – Σεπτεμβρίου 2022 και έλαβε απάντηση από το ¼ αυτών [78]. Τα δημογραφικά στοιχεία όσων απάντησαν έδειξαν ένα ηλικιακό προφίλ 50-64 ετών, παντρεμένους/ες με παιδιά, πτυχιούχους ΑΕΙ ή ΤΕΙ. Στην πλειοψηφία τους ήταν άνδρες, αλλά από τις γυναίκες Δημάρχους της χώρας που εκπροσωπούν ούτως ή άλλως μια μικρή μειοψηφία στη χώρα μας σε θέσεις ευθύνης, είχαμε μεγαλύτερο ποσοστό απάντησης σε σχέση με τους άνδρες Δημάρχους. Ως προς τα χαρακτηριστικά των δήμων που εκπροσωπούνταν, οι περισσότεροι ήταν μεγάλοι ηπειρωτικοί ή Δήμοι – πρωτεύουσας Νομού, μεσαίοι ηπειρωτικοί και μικροί ηπειρωτικοί ή ορεινοί δήμοι. Βασικότερος τομέας οικονομικής δραστηριότητάς τους ήταν ο αγροτικός τομέας και η αλιεία. Το 76% των Δημάρχων δήλωσε ότι πάνω από 500 ευρώ ένα εισόδημα θα είναι επαρκές για αξιοπρεπή διαβίωση των δημοτών τους.
Την έρευνα παρουσίασε ο Ιορδάνης Παρασκευάς, υποψήφιος διδάκτορας του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου εκ μέρους της ερευνητικής ομάδας. Τα κυριότερα ευρήματα έχουν ως εξής:
- Το βασικότερο πρόβλημα που πιστεύουν ότι αντιμετωπίζουν οι δημότες τους και προκαλεί τις οξύτερες επιπτώσεις είναι η αδυναμία κάλυψης καθημερινών αναγκών. Το αμέσως επόμενο είναι η ανεργία η υπο-απασχόληση και η εργασιακή επισφάλεια.
- Στη συντριπτική τους πλειονότητα θεωρούν λίγο επαρκή και ανεπαρκή τα υπάρχοντα επιδόματα (ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, οικογενειακά επιδόματα/επιδόματα παιδιών, επιδόματα αναπηρίας, επιδόματα αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών, εθνική σύνταξη).
- Το ποσό που παρέχεται στο πλαίσιο των προαναφερθέντων επιδομάτων είναι ανεπαρκές.
- Οι Δήμαρχοι είναι θετικές και θετικοί προς την πιλοτική εφαρμογή βασικού εισοδήματος, εφόσον βρεθεί χρηματοδότηση και υπό αυτό τον όρο θεωρούν την πιλοτική εφαρμογή εν μέρει εφικτή.
- Οι γυναίκες Δήμαρχοι είχαν θετικότερη στάση απέναντι στο βασικό εισόδημα και σε μεγαλύτερο ποσοστό από τους άνδρες έκριναν ως βασική πρόκληση την κάλυψη των καθημερινών αναγκών των δημοτών τους.
- Στους τρόπους χρηματοδότησης, η πρώτη προτίμησή τους είναι οι ευρωπαϊκοί πόροι και στη συνέχεια η εθνική φορολογία.
- Ως προς τις σημαντικότερες δυσκολίες στην πιλοτική εφαρμογή του βασικού εισοδήματος προέκριναν την έλλειψη πόρων και αμέσως μετά την ανεπάρκεια του θεσμικού πλαισίου που διέπει την τοπική αυτοδιοίκηση.
- Τέλος διαπιστώνεται μια σύγχυση μεταξύ βασικού εισοδήματος και ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, γιατί ενώ θεωρούν ότι το βασικό εισόδημα πρέπει να είναι ακατάσχετο, αφορολόγητο, ατομικό και επαρκές, χαρακτηριστικά που συνάδουν με τον ορισμό του βασικού εισοδήματος, στη συνέχεια θεωρούν ότι θα πρέπει να αξιώνεται συγκεκριμένο πρότυπο συμπεριφοράς – σε αντίθεση με το χαρακτηριστικό «άνευ όρων» – όπως και να παρέχεται σε όσους/ες δεν μπορούν να συντηρηθούν με δικούς τους πόρους – που έρχεται σε αντίθεση με την καθολικότητα του βασικού εισοδήματος.
Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο Κώστας Δημουλάς, αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, τονίζοντας τα παρακάτω:
- Αν και το μεγαλύτερο μέρος των Δημάρχων της χώρας υποστηρίζεται από τη συντηρητική παράταξη και έχει μια συντηρητική θέση, δεν διαφαίνεται να έχει συμπαγή άποψη για το θέμα. Υποστηρίζουν μεν την εκδοχή ότι δεν θα δίνονται άνευ όρων, έχουν όμως και κάποια άλλα χαρακτηριστικά γενναιοδωρίας, ίσως να λείπει και μια καλύτερη ενημέρωση για το τι σημαίνει στην ουσία Βασικό Εισόδημα και κυρίως θα υποστήριζαν την πιλοτική εφαρμογή του εφόσον βρίσκονταν πόροι και υπήρχε νομικό πλαίσιο.
- Το Βασικό Εισόδημα μπορεί να απαντήσει στις κύριες προκλήσεις που οι Δήμαρχοι ανέδειξαν: την αδυναμία κάλυψης καθημερινών εξόδων, την εργασιακή ανασφάλεια, την υπο-απασχόληση και την εργασιακή επισφάλεια.
- Δεν έχει ανοίξει μια συζήτηση στην Ελλάδα ακόμα τουλάχιστον σχετικά με τη διασαφήνιση των αναγκαίων πόρων που χρειάζεται η χρηματοδότηση του βασικού εισοδήματος, γι’ αυτό και η εντύπωση που προκαλείται είναι ότι οι πόροι δεν υπάρχουν. Αν εφαρμοστεί το βασικό εισόδημα θα πάψουν να υπάρχουν δαπάνες για άλλα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής και αυτό σημαίνει εξοικονόμηση πόρων. Εφόσον το βασικό εισόδημα θα παρέχεται άνευ όρων, γίνεται και μια δεύτερη εξοικονόμηση χρόνου και πόρων από την ατέρμονη γραφειοκρατία που χρειάζεται σήμερα και σε κεντρικό επίπεδο και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Τέλος καθώς θα είναι καθολικό, ακόμα και χωρίς αναπροσαρμογή των συντελεστών των κλιμακίων φορολόγησης, θα αυξηθούν τα φορολογικά έξοδα και έτσι ένα μέρος του ποσού θα επιστραφεί εκ των πραγμάτων στο Δημόσιο Ταμείο.
- Στην Αγγλία που έγιναν κάποιες προσομοιώσεις καθώς υπήρχαν καλύτερα στοιχεία, έδειξαν ότι η συνολική επιβάρυνση στο ΑΕΠ θα ήταν της τάξης του 2%. Δεν είναι ένα απαγορευτικό ποσοστό για την Ελλάδα, αρκεί να αναλογιστούμε ότι σήμερα στην Ελλάδα – με κυβερνητικές δηλώσεις – δόθηκαν για τη διαχείριση της ενεργειακής κρίσης περίπου 10 δις, περίπου 5% του ΑΕΠ. Επομένως περισσότερο το ζήτημα είναι αξιακό και προσανατολισμού.
Ο Σέρζι Ραβεντός, Διευθυντής του Γραφείου Πιλοτικής Εφαρμογής Βασικού Εισοδήματος της Καταλονίας, εξήγησε αμέσως μετά το σχεδιασμό με τον οποίο προσεγγίζουν αυτή την περίοδο την πιλοτική εφαρμογή βασικού εισοδήματος στην κυβέρνηση της Καταλονίας. Σε αντίθεση με άλλες πιλοτικές εφαρμογές ανά τον κόσμο, που παρείχαν βασικό εισόδημα σε άτομα μεμονωμένα, αποφάσισαν να μελετήσουν ευρύτερα την καθολικότητα αλλά και τις σχέσεις που θα δημιουργηθούν σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας και τις αλλαγές που πιθανά θα προκύψουν στις διαπροσωπικές σχέσεις εντός της οικογένειας. Με αυτά τα κριτήρια θα επιλέξουν αρχικά σε τυχαίο δείγμα 700-800 νοικοκυριά της αυτοδιοικητικής περιοχής της Καταλονίας (που θα αντιστοιχούν σε 2500 άτομα), όπου το βασικό εισόδημα θα δοθεί σε κάθε μέλος του νοικοκυριού, καθώς και δύο δήμους που καθένας θα έχει 1200-1300 περίπου μόνιμους κατοίκους και που βρίσκονται σε σχετική απόσταση μεταξύ τους. Στη δεύτερη περίπτωση θα το λάβουν όλοι οι δημότες νόμιμα διαμένοντες σε αυτούς τους Δήμους, δηλαδή 2500 άτομα επιπλέον, εκτός του 10% των πιο πλούσιων, για λόγους μεθοδολογικής προσέγγισης. Το ύψος του εισοδήματος θα είναι ίσο με το όριο φτώχειας, όπως έχει διαμορφωθεί στην Καταλονία, δηλαδή 800 ευρώ για τους ενήλικες και 300 ευρώ για το κάθε τέκνο. Το εισόδημα θα παρέχεται μηνιαία, χωρίς καμία προϋπόθεση και για δύο συναπτά έτη. Το γραφείο του σε συνεννόηση με την Αρχή Αξιολόγησης Δημόσιων Υπηρεσιών της Καταλονίας έχουν σχεδιάσει την αξιολόγηση της πιλοτικής εφαρμογής καθ’ όλη τη διάρκεια εφαρμογής και στο τέλος, με σκοπό να εξάγουν συμπεράσματα χρήσιμα και για τον ίδιο τον λαό της Καταλονίας αλλά – όπως αποδείχθηκε από την ενδιαφέρουσα συζήτηση που ακολούθησε – και για τα ευρωπαϊκά και τα ελληνικά δεδομένα.
Τη συζήτηση συντόνισε η Έφη Παυλογεωργάτου, ιδρυτικό μέλος της Contentativa, διδακτόρισσα Νεότερης Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και την παρακολούθησαν Ινστιτούτα πολιτικής σκέψης, ΜΜΕ, φοιτήτριες και φοιτητές, φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και δίκτυα, εργαζόμενοι/ες στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, άνεργες/οι, αγρότες, συνταξιούχοι, κ.α.
Προς το τέλος του έτους θα δημοσιευθεί εκτενέστερη αναφορά βασισμένη στην έρευνα. Όπως εξήγησε η Μαριανέλλα Κλώκα, επίσης ιδρυτικό μέλος της Contentativa, το 2023 η οργάνωση, σκοπεύει να ασχοληθεί περισσότερο σε βάθος με το θέμα, μέσα από μελέτη περιπτώσεων ορισμένων Δήμων της χώρας μας.
Η έρευνα και η εκδήλωση πραγματοποιήθηκαν με την υποστήριξη του Γραφείου Θεσσαλονίκης του Ιδρύματος Heinrich Böll, εκ μέρους του οποίου απηύθυνε χαιρετισμό ο Ευάγγελος Αστυρακάκης – Ασλάνης.
Φωτογραφίες: Εβίτα Παρασκευοπούλου, πρακτορείο PRESSENZA.
Λίγα λόγια για την CONTENTATIVA
Η CONTENTATIVA είναι αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία. Ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2019, από μια ομάδα επαγγελματιών με εμπειρία στην ανθρωπιστική και κοινωνική δράση, την έρευνα, την επικοινωνία και τη διεκδίκηση δικαιωμάτων. Στην CONTENTATIVA, παράγουμε συνεργατικά και δίνουμε στη δημοσιότητα ενδιαφέρον – κατά τη γνώμη μας – περιεχόμενο (content), που συνήθως δεν απασχολεί το δημόσιο διάλογο. Με video advocacy, συζητήσεις, ντοκιμαντέρ, διαδικτυακές πλατφόρμες και άλλα εργαλεία σχεδιάζουμε την επικοινωνία, όπως ταιριάζει καλύτερα στο εκάστοτε θέμα. Ενδυναμώνουμε ομάδες, οργανώσεις και φορείς της κοινωνίας των πολιτών σε θέματα διεκδίκησης δικαιωμάτων. Μέχρι στιγμής η CONTENTATIVA έχει ασχοληθεί με ζητήματα ισλαμοφοβίας και αντισημιτισμού, πρόσβασης σε προσιτά εμβόλια με αφορμή την πανδημία Covid-19, έχει τροφοδοτήσει με περιεχόμενο εργαστήρια διεκδίκησης δικαιωμάτων στο Social Dynamo και αυτή την περίοδο υλοποιεί ερευνητικό πρόγραμμα για το βασικό εισόδημα.