ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Εγώ και οι άλλοι. Του Θεοδόση Πελεγρίνη
Ο τέως υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
Ο βραβευθείς με το Nόμπελ λογοτεχνίας το 1964 και εκ των εισηγητών της διδασκαλίας του υπαρξισμού Ζαν Πωλ Σαρτρ μάς καλεί να φανταστούμε την ακόλουθη σκηνή: στον διάδρομο ξενοδοχείου κάποιος παρακολουθεί μέσα από την κλειδαρότρυπα τι γίνεται πίσω από την πόρτα του δωματίου. Όσο παρατηρεί αυτός από την κλειδαρότρυπα τι συμβαίνει, αισθάνεται να βρίσκεται σε θέση υπεροχής. Βλέπει τι κάνουν οι άλλοι, χωρίς οι άλλοι να βλέπουν τι κάνει αυτός. Αιφνιδίως εμφανίζεται στον διάδρομο κάποιος και τον βλέπει τι κάνει. Ο λαθροπαρατηρής, καθώς από παρατηρητής άλλων μετατρέπεται σε αντικείμενο παρατήρησης άλλου, αισθάνεται ντροπή.
Ποιος μας λέει, όμως, ότι ο εισβολέας στον διάδρομο του ξενοδοχείου κοιτάζοντας τον λαθροπαρατηρητή τον βλέπει κιόλας τι κάνει; Το να βλέπεις δεν είναι απλά να κοιτάζεις. «Κοιτάζω» σημαίνει αφήνω το βλέμμα μου να πλανάται αδιάφορα, χωρίς να το εστιάζω σε κάτι. Αντίθετα, το να βλέπεις είναι πράξη επιλογής, επικεντρώνεις το βλέμμα σου σε κάτι που επιλέγεις να δεις. Αν ήξερε ο λαθροπαρατηρητής ότι ο εισβολέας κοιτάζοντάς τον δεν τον βλέπει, ότι τον κοιτάζει όπως κοιτάζει το χαλί, την λάμπα, τον τοίχο, ό, τι συλλήβδην εμπίπτει στο οπτικό του πεδίο, δεν θα ένιωθε ντροπή. Όπως δεν θα ένιωθε ντροπή, αν ήξερε ότι ο εισβολέας θα ήθελε να κάνει ό, τι κάνει αυτός. Αγνοεί τι κρύβει μέσα του ο εισβολέας. Υποθέτει ότι τον βλέπει, οπότε, μεταπίπτοντας από παρατηρητής σε αντικείμενο της παρατήρησης του εισβολέα, αισθάνεται ντροπή.
Τι κρύβει ο άλλος μέσα του το αγνοούμε. Βλέπω κάποιον να μορφάζει, να γογγύζει, και πιστεύω ότι πονάει. Γιατί; Ό, τι βλέπω είναι οι αντιδράσεις του σώματός του –ίδιες προς τις αντιδράσεις που παρατηρώ στο σώμα μου όταν πονώ. Αντίθετα προς τον δικό μου πόνο, όμως, τον πόνο του άλλου ουδόλως τον νιώθω. Παρατηρώντας στο σώμα του άλλου τις αντιδράσεις που παρατηρώ στο σώμα μου όταν πονώ, το μόνο που θα μπορούσα να υποθέσω είναι ότι είναι προϊόν του δικού μου πόνου. Γογγύζοντας και μορφάζοντας ο άλλος, όμως, εγώ δεν πονώ. Είναι αδύνατον, εν τοιαύτη περιπτώσει, να ξέρω τι υπάρχει πίσω από τις αντιδράσεις του.
Συνελόντι ειπείν, οι άλλοι, ως προς ό, τι ζουν μέσα τους, είναι για μένα ο καθένας ένας ερμητικά κλεισμένος κόσμος. Όπως εγώ για τους άλλους.
1. Φιλοσοφικό ρεύμα το 20ού αιώνα, σύμφωνα με την οποίο εκείνο που προέχει δεν είναι να μάθω ποια είναι η ουσία του ανθρώπου, τι είναι ο άνθρωπος γενικά, αλλά να καταλάβω την ίδια την ύπαρξή μου, ποιος είμαι εγώ. «Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας» είναι το βασικό αξίωμα του υπαρξισμού.
