ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Έμμεσος τρόπος έκφρασης. Του Θεοδόση Πελεγρίνη

Ο υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί κάθε Δευτέρα αποκλειστικά για το enallaktikos.gr

Θεοδόσης Ν. Πελεγρίνης

ΕΜΜΕΣΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ

Ο Ρωμαίος ύπατος Πόπλιος Βαλέριος Ποπλικόλας, πρωτοστατήσας το 510 π.Χ. στην κατάργηση της βασιλείας, διέταξε αργότερα, όταν κατέστειλε την συνομωσία που οργανώθηκε για την παλινόρθωσή της, να γκρεμίσουν το σπίτι του βασιλιά. Ήθελε έτσι να πει ότι δεν σκόπευε ποτέ να γίνει ο ίδιος βασιλιάς. Ένας έμμεσος τρόπος έκφρασης, τον οποίο δεν παραλείπομε να μεταχειριζόμεθα στην ζωή μας.

Το να αποφαίνεσαι ευθέως, να λες εκείνο που θέλεις να πεις χωρίς περιστροφές, αποσιωπήσεις ή υπονοούμενα παραπέμπει, ασφαλώς, σε ένα πλέγμα αρετών, όπως ανάληψη εκ μέρους σου της ευθύνης για ό, τι λες, θάρρος να μην κρύβεσαι για εκείνο που θέλεις να πεις, αποφασιστικότητα μπροστά στον κίνδυνο να εκτεθείς για όσα λες, γενναιότητα να λες εκείνο που θέλεις να πεις δίχως να υπολογίζεις το κόστος του, και άλλα τέτοια.  Στον αντίποδα της ευθύτητας υπάρχουν οι παραλήψεις, οι υπαινιγμοί, οι αμφισημίες, όπου καταφεύγομε, όταν επιδιώκομε να καλύψομε εκείνο που πράγματι θέλομε να πούμε. Ο έμμεσος τρόπος έκφρασης, καθώς ο  λόγος για τον οποίο μπορεί να προσφύγει κανείς σε αυτόν ενδέχεται να είναι  η αποφυγή ανάληψης ευθύνης, η δειλία, η ιδιοτέλεια ή κάτι ανάλογο, εμφανίζεται, σε αντίθεση προς τον ευθύ τρόπο έκφρασης, επιλήψιμος. Ένα καθαρό πρόσωπο είναι καλύτερο από ένα συγκαλυμμένο πρόσωπο.

Τι είναι εκείνο, παρόλα αυτά, που μας ωθεί να μεταχειριζόμαστε, αντί για τον ευθύ, τον έμμεσο τρόπο έκφρασης; Την απάντηση την έχει δώσει προ πολλών αιώνων ο Σωκράτης, ο οποίος, αντί να εκφράζει ευθέως εκείνο που ήθελε να πει, συνήθιζε συστηματικά να λέει κάτι και να εννοεί κάτι διαφορετικό από εκείνο που έλεγε. Κι αυτό δεν το έκανε, γιατί πίσω από όσα έλεγε έκρυβε κάτι που ήθελε να επιβάλει. Ποτέ δεν είπε σε κανέναν τι να πιστέψει ή τι να κάνει. Απλώς, αποφεύγοντας να εκφραστεί ευθέως, επέτρεπε στον καθένα να καταλάβει μόνος του ποιο είναι το σωστό έτσι, ώστε να δεσμευτεί στην δική του επιλογή. Όταν Ποπλικόλας γκρέμιζε το σπίτι του βασιλιά, έδινε την δυνατότητα στους Ρωμαίους να σκεφτούν αν απέβλεπε ή όχι στην βασιλεία αναλαμβάνοντας συγχρόνως ο καθένας των και την ευθύνη της γνώμης του. 

Τα πράγματα, βέβαια, δεν είναι είτε άσπρα είτε μαύρα, ώστε να μπορεί να λεχθεί ότι ο έμμεσος τρόπος έκφρασης είναι σε κάθε περίπτωση ανεπίληπτος. Το τι επιδιώκομε με τους υπαινιγμούς μας, τις αποσιωπήσεις μας ή τα μισόλογά μας, αν, ορισμένως, θέλομε να εξαπατήσομε τον άλλο ή να του επιτρέψομε να σκεφτεί μόνος του ό, τι θα θέλαμε να σκεφτεί, είναι εκείνο που δικαιώνει ή όχι την επιλογή μας να προσφύγομε στον έμμεσο τρόπο έκφρασης.