ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Ηθικός Φανατισμός. Του Θεοδόση Πελεγρίνη
Ο υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
ΗΘΙΚΟΣ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ
Δεν αρκεί, προκειμένου να θεωρηθεί ένα πρόσωπο υπόδειγμα ηθικής συμπεριφοράς, οι πράξεις του να συνάδουν προς τις ηθικές αρετές. Χρειάζεται, επιπλέον, καθόσον οι καταστάσεις της ζωής είναι σύνθετες, να συμπεριφέρεται με σχετική ευελιξία. Η αυστηρή προσήλωση στις ηθικές αρετές αποτελεί πρόσφορο έδαφος για να καλλιεργηθεί ο φανατισμός, που, όσο κι αν μπορεί να φοράει τον μανδύα της ηθικής, απάδει προς τον ανθρώπινο χαρακτήρα που πρέπει να διαθέτει η ηθική –αν η τελευταία αυτή εκληφθεί ως εφεύρημα της ανθρώπινης επινοητικότητας για να ξεφύγομε από την αγριότητα της φύσης μας. Στην καλύτερη περίπτωση ο ανυποχώρητος θεματοφύλακας της ηθικής κινδυνεύει να φανεί γραφικός, όπως ο Ρωμαίος αξιωματούχος Κάτων ο Πρεσβύτερος (234 – 149).
Άνθρωπος χαμηλής καταγωγής, σεβάστηκε απόλυτα τις παραδοσιακές αξίες της πατρίδας του, παρά τα υψηλά αξιώματα –του ταμία, του αγορανόμου, του πραίτορα, του στρατηγού, του τιμητή, του υπάτου– που ευτύχησε να αποκτήσει. Υπακούοντας στις αρχές της λιτότητας και της ταπεινοφροσύνης ουδέποτε φόρεσε ρούχο ακριβό, ούτε σταμάτησε ποτέ να πίνει το ίδιο κρασί και να τρώει το ίδιο φαγητό με τον εργάτη, και στις πόλεις περιόδευε δίχως άμαξα και κουστωδία –με έναν υπάλληλο μόνο να μεταφέρει τα απαραίτητα για τις σπονδές στις ιεροτελεστίες. Απαράμιλλη, επίσης, η τιμιότητά του, η οποία, όπως κάθε παραδοσιακή αξία των Ρωμαίων, κινδύνευε, ένεκα της εξάπλωσης της Ρώμης, από επιρροές άλλων λαών. Από το στόχαστρό του δεν ξέφυγε ούτε η φιλοσοφία, η οποία καλλιεργεί την αμφισβήτηση. Όταν ήρθαν κάποτε στην Ρώμη Αθηναίοι φιλόσοφοι ως πρεσβευτές για να υποστηρίξουν υπόθεση της πατρίδας των, έδωσε εντολή να φύγουν, όταν είδε την επίδραση που ασκούσαν οι θεωρίες των στους ακροατές των, ενώ για τον Σωκράτη, που ουδέποτε, ως γνωστόν, υπεδείκνυε στους άλλους τι να κάνουν, διακήρυσσε πως ήταν φλύαρος και ότι, εισάγοντας νέα ήθη στην Αθήνα, σκόπευε να εγκαταστήσει εκεί την τυραννία.
Τον Σωκράτη, βέβαια, η ιστορία τον κατέγραψε ως πρότυπο ηθικής συμπεριφοράς. Τον Κάτωνα, όμως; Ουδέν γνωστότερο από την φράση του «η Καρχηδόνα δεν πρέπει να υπάρχει», εξαιτίας της οποίας –επειδή έκλινε με αυτήν κάθε λόγο του, όποιο κι αν ήταν το θέμα της αγόρευσής του– είχε γίνει γραφικός. Φοβήθηκε ο Κάτων ότι οι παραδοσιακές αξίες της Ρώμης κινδύνευαν να διαβρωθούν από τον τριφηλό βίο που είδε να διάγουν οι Καρχηδόνιοι, όταν επισκέφθηκε την πόλη τους. Άλλον τρόπο να διατηρηθεί η καθαρότητα των ρωμαϊκών ηθών δεν έβλεπε παρεκτός να πειστούν οι συμπολίτες του να εξαφανιστεί η Καρχηδόνα. Και οι Ρωμαίοι, πράγματι, επιτέθηκαν στην Καρχηδόνα. Και την κατέστρεψαν ολοσχερώς. Αυτό, για οπαδούς του ηθικού φανατισμού, όπως ο Κάτων, ήταν ηθικά σωστό.
