ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Κίνηση. Του Θεοδόση Πελεγρίνη
Ο τέως υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
Ο Διογένης, ο Κυνικός του 4ου αίωνα π.Χ., όταν τον ρώτησαν για τον ισχυρισμό του προσωκρατικού φιλοσόφου Ζήνωνα του Ελεάτη ότι δεν υπάρχει κίνηση, αντί άλλης απαντήσεως άρχισε να περπατάει. Κάθε άλλο παρά σπάνια συμβαίνει, βέβαια, οι φιλόσοφοι, όπως ο Ζήνων εν προκειμένω, να εκφράζουν απόψεις που στον κοινό νου φαίνονται γελοίες. Και το πράγμα περιπλέκει περισσότερο, αν σκεφτούμε ότι πρόκειται για ανθρώπους προικισμένους με ιδιαίτερη οξύνοια. Ο Ζήνων εκτός από μαθηματικός, ήταν, όπως έλεγε με θαυμασμό ο Αριστοτέλης, και ο εφευρέτης της διαλεκτικής μεθόδου, της αντίληψης ότι η αλήθεια δεν προνόμιο ενός προσώπου, όσο σπουδαίο κι αν είναι αυτό, αλλά πρέπει να είναι αποτέλεσμα συζήτησης βασισμένης σε επιχειρήματα. Για να πει, λοιπόν, ο Ζήνων ότι δεν υπάρχει κίνηση, θα πρέπει να επικαλέστηκε ορισμένα επιχειρήματα.
Ο Ζήνων αμφισβήτησε την ατομική θεωρία του Δημόκριτου, σύμφωνα με την οποία διαιρώντας ένα αντικείμενο στα δυο, κατόπιν στα τέσσαρα και ούτω καθεξής, θα καταλήξομε σε σωματίδια, στα άτομα, που δεν επιδέχονται περαιτέρω διαίρεσης. Είναι λογικό, όμως, αφού τα σώματα τέμνονται, και τα άτομα, ως σώματα κι αυτά, να τέμνονται. Ο Ζήνων υποστήριξε ότι η τμήση των σωμάτων μπορεί να γίνεται επ’ άπειρον. Η εξέλιξη της επιστήμης, με την διάσπαση του ατόμου, δικαίωσε τον Ζήνωνα. Εκείνο δε που ισχύει για τα σώματα ισχύει, κατά τον Ζήνωνα, και για τον χώρο. Είναι επ’ άπειρον τμητός. Τούτο σε συνδυασμό προς την υπόθεση ότι υπάρχει συνέχεια στον χώρο, με την έννοια ότι δεν μπορείς να πας στο επόμενο διάστημα αν δεν περάσεις από το προηγούμενο, οδήγησε τον Ζήνωνα στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει κίνηση. Έτσι, προκειμένου να διατρέξει κανείς μια απόσταση, θα πρέπει προηγουμένως να καλύψει το 1/2 αυτής, και πριν από αυτό το 1/4, και ούτω καθεξής επ’ άπειρον. Κάθε φορά που πάει να διατρέξει κανείς ένα τμήμα της απόστασης θα υπάρχει, πάντα, πριν από αυτό, ένα τμήμα της που θα πρέπει να καλύψει.
Ο Ζήνων δεν ήταν ηλίθιος, βέβαια, για να αγνοεί ότι οι άνθρωποι, όπως αυτός, καθώς και άλλα όντα γύρω του κινούνται. Το τι συμβαίνει, όμως, στον κόσμο δεν απάδει προς το δικαίωμά μας να σκεφτόμαστε ότι τα πράγματα μπορεί ή πρέπει να είναι διαφορετικά. Το γεγονός ότι δεν έχει διαπιστωθεί πως υπάρχουν άνθρωποι στο διάστημα δεν σημαίνει ότι δεν δικαιούμαι να σκέφτομαι ότι μπορεί να υπάρχουν.
Ο ισχυρισμός του Ζήνωνα περί ανυπαρξίας της κίνησης δεν είναι, όσο παράδοξος κι αν φαίνεται, παρά ένα επιχείρημα υπέρ του δικαιώματός μας να σκεφτόμαστε. Ακόμη κι αν συμβαίνει τα γεγονότα γύρω μας να μην μας το επιτρέπουν.
