Ο υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί κάθε Δευτέρα αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
Θεοδόσης Ν. Πελεγρίνης
ΔΕΙΧΝΩ
«Δείχνω», κατά βάσιν, σημαίνει εντοπίζω μια θέση ή ένα σημείο, επισημαίνω την παρουσία κάποιου έμβιου ή άψυχου όντος, δηλώνω την εκδήλωση μιας κατάστασης ή ενός φαινόμενου χρησιμοποιώντας προς τούτο τον δείκτη του χεριού μου, ένα από τα πέντε δάκτυλά μου. Το προνόμιο αυτό είναι αποκλειστικό γνώρισμα του είδους των ανθρώπων. Κανένα άλλο ζώο δεν είναι σε θέση, τεντώνοντας το δάκτυλό του προς κάποια κατεύθυνση, να δείχνει κάτι.
Θα περίμενε κανείς, ωστόσο, η ικανότητα αυτή να ανήκει στα ζώα μάλλον παρά στους ανθρώπους, να πρόκειται για μια ικανότητα περιττή στον άνθρωπο, καθόσον, αντίθετα με τα ζώα, οι άνθρωποι χάρη στην γλώσσα που διαθέτουν έχουν την δυνατότητα ό, τι δείχνουν με τον δείκτη του χεριού τους να το δηλώνουν με λέξεις. Όχι μόνο δεν συμβαίνει αυτό όμως, αλλά μεταχειριζόμαστε επιπλέον το ρήμα «δείχνω», για να υποκαταστήσομε πράγματα που περιγράφομε με λέξεις. Αντί να απειλήσομε κάποιον, του λέμε «θα σου δείξω εγώ», αντί να πούμε σε κάποιον να φύγει, του δείχνομε την πόρτα ή αντί να μιλήσομε για την αποφασιστικότητα κάποιου, λέμε «έδειξε χαρακτήρα». Πόθεν η έλξη που ασκεί πάνω μας η χρήση του «δείχνω»;
Όταν δείχνεις σε κάποιον κάτι, τον καλείς να δει κάτι. Η χρήση του ρήματος «δείχνω» είναι συνυφασμένη με την όραση, την εγγενώς συνδεδεμένη με την γνώση αίσθηση, όπως συνάγεται από το γεγονός ότι το ρήμα ορώ και το ρήμα οίδα, που σημαίνει γνωρίζω, έχουν την ίδια θεματική ρίζα –ιδ. Ο Οιδίπους βγάζει τα μάτια του επειδή τα θεωρεί πηγή της γνώσης, που είναι η αιτία της δυστυχίας του. Καταλαμβάνεται από την ενοχή, που τον εξωθεί στην αυτοτιμωρία, όταν βλέπει τι έκανε, μόλις μαθαίνει δηλαδή το ανόμημά του. Όταν, λοιπόν, δείχνοντάς σου κάτι, σε καλώ να δεις κάτι, σε προτρέπω να γνωρίσεις κάτι –κάτι, μάλιστα, λέει ο Βιτγκενστάιν, που είναι αδύνατον να το γνωρίσεις αλλιώς.
Η γλώσσα, υποστήριξε ο Βιτγκενστάιν, υπάρχει για να περιγράφομε όσα υφίστανται στον κόσμο –και για τίποτε άλλο πέρα τούτου. Τα όρια της γλώσσας μας, παρατήρησε, είναι τα όρια του κόσμου –χωρίς αυτό, βέβαια, να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πέρα από τον κόσμο άλλα πράγματα, όπως ο Θεός ή η ομορφιά, τα οποία μάλιστα είναι και τα πιο σημαντικά για την ζωή μας. Αυτά –τα σπουδαία– δεν μπορούν, μια και δεν υπάρχουν μέσα στον κόσμο, να περιγραφούν. Μπορούμε, ασφαλώς, να μιλάμε για τις μορφές, για τα σχήματα, για τα χρώματα ή για τις διαστάσεις ενός ζωγραφικού πίνακα. Η ομορφιά του πίνακα, όμως, είναι αδύνατον να περιγραφεί. Μπορεί μόνο να δειχθεί. Κι έτσι να την γνωρίσομε.
