ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Ρητορική. Του Θεοδόση Πελεγρίνη
Ο τέως υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
Ήταν μια ακόμη ευκαιρία για τον μοναχό Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα να επιδείξει την ρητορική δεινότητά του, όταν την 1η Νοεμβρίου 1494 ένα τεράστιο γεράκι πέταξε πάνω από την Πιάτζα ντέλα Σινιορία, στην Φλωρεντία και, χτυπώντας με ορμή στην πόρτα του Παλάτσο Βέκιο, έπεσε νεκρό. Κατάφερε να πείσει τους Φλωρεντίνους ότι ήταν σημάδι για τις συμφορές –την επιδημία πανώλους και την εισβολή των Γάλλων– που θα ακολουθούσαν.
Φτάνοντας ο Σαβοναρόλα, το 1490, από την Φεράρα στην Φλωρεντία, όπου ασφυκτιούσε από την αλαζονεία των ηγεμόνων της και την διαφθορά της εκκλησίας, κατόρθωσε, κερδίζοντας, με το ταλέντο του στην ρητορική, την υποστήριξη επιφανών πολιτών, καλλιτεχνών και συγγραφέων, να κυριαρχήσει στην πόλη. Επιδίωξε την ανασυγκρότησή της καταγγέλλοντας –στο πρόσωπο των φιλήδονων πλουσίων ηγεμόνων και εμπόρων της Φλωρεντίας αφενός και των διεφθαρμένων παπών και καρδιναλίων της Ρώμης αφετέρου–την πολυτέλεια, την κερδοσκοπία και την τυραννία σαν αιτίες μόλυνσης του ανθρώπινου γένους. Συνεπής ο ίδιος στην ρητορεία του, αρνήθηκε «το κόκκινο καπέλο του αίματος», όπως χαρακτήριζε το καπέλο του καρδιναλίου.
Η Ρώμη, όμως, πέτυχε, το 1498, να καεί ως αιρετικός στην Πιάτζα ντέλα Σινιορία, εκεί όπου έναν χρόνο πριν είχε προτρέψει τους κατοίκους της Φλωρεντίας να κάψουν αντικείμενα και έργα τέχνης, τα οποία διεκήρυσσε ότι δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να ικανοποιούν την ματαιοδοξία του ανώτερου κλήρου και των πλουσίων ηγεμόνων και εμπόρων. Τι αστοχία! Μεταχειρίστηκε την ρητορική δεινότητά του για την τέχνη όχι σαν εκείνο που πραγματικά είναι, σαν μια δύναμη που αποσκοπεί στην κάθαρση της ανθρώπινης ψυχής, αλλά σαν ιδεολογικό του αντίπαλο, σαν ένα εμπόδιο να επιβάλει τον ασκητικό τρόπο ζωής, ο οποίος, όμως, ήκμασε σε μιαν άλλη εποχή πριν, στον Μεσαίωνα.
Μια ρητορική, όπως την μεταχειρίστηκε ο Σαβοναρόλα, που, για να πει κάτι, ανακαλεί απλώς ξεπερασμένα από τον χρόνο πρότυπα ζωής, το πιο πιθανό είναι να πετύχει μιαν αδιέξοδη μισαλλοδοξία. Το ίδιο ατελέσφορη, όμως, και η ρητορική αξιών που, ως εκ της γενικότητάς των, καταντούν λέξεις κενές, οι οποίες ανοίγουν διάπλατα τον δρόμο προς την μισαλλοδοξία, που μόνο συμφορές μπορεί να επιφέρει στην ζωή των ανθρώπων, από τις οποίες είναι αμφίβολο αν ξεφεύγουν και εκείνοι που τις εισηγούνται. Η επιτυχία που μπορεί να προσφέρει σε κάποιον η μισαλλοδοξία δεν εξασφαλίζει, όπως δείχνει η ιστορία του Σαβοναρόλα, και το ανώδυνο τέλος του.
Τα παραπάνω ουδόλως σημαίνουν ότι η ρητορική σε κάθε περίπτωση είναι μια επικίνδυνη άσκηση του λόγου. Απεναντίας, η ρητορική, ως φορέας ιδεών, οι οποίες ανοίγουν πράγματι νέους δρόμους στους ανθρώπους για να βγουν από την παρακμή όπου είναι εγκλωβισμένοι, μπορεί να φανεί χρήσιμη.
