ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Στυλ. Του Θεοδόση Πελεγρίνη
Ο τέως υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
Ό, τι νιώθομε είναι ερμητικά κλεισμένο μέσα μας. Ουδείς μπορεί, όταν λέω «χαίρομαι» ή «λυπάμαι», να νιώσει την χαρά ή την λύπη όπως την βιώνω εγώ –όπως είναι αδύνατον να αισθανθώ εγώ εκείνο που πραγματικά νιώθει ο άλλος, όταν λέει «χαίρομαι» ή «λυπάμαι». Μην μας παρασύρει το γεγονός ότι για τα βιώματά μας μεταχειριζόμεθα τις ίδιες λέξεις.
Οι λέξεις, προκειμένου να εκπληρώνουν την αποστολή τους, που είναι η δυνατότητα επικοινωνίας μας, έχουν δημόσιο νόημα, με την έννοια ότι υπάρχουν καθιερωμένοι κανόνες βάσει των οποίων οφείλομε όλοι να τις μεταχειριζόμεθα έτσι, ώστε να καταλαβαίνομε αλλήλους.
Όταν λέω «πονώ», υποχρεούμαι να ακολουθώ τους κανόνες χρήσης του «πονώ» –να είμαι κατηφής, να γογγύζω και ούτω καθεξής. Αν λέω «πονώ» και είμαι μέσα στην καλή χαρά, δεν ξέρω τι σημαίνει η λέξη «πονώ» ή ξέρω και κάνω πλάκα. Οποιαδήποτε προσωπική παρέμβασή μας αποκομμένη από το δημόσιο νόημα των λέξεων που αρθρώνομε επιφέρει τον αποκλεισμό μας.
Αν ο Ροβινσών Κρούσος –έχοντας, απομονωμένος στο νησί του, εφεύρει μια δική του γλώσσα– ερχόταν στον δικό μας κόσμο και μιλούσε, ουδείς θα καταλάβαινε τι λέει.
Ουδόλως, όμως, το γεγονός ότι το νόημα της γλώσσας είναι δημόσιο, εμποδίζει κάποιον ή κάποιαν να εκφράζεται ή να συμπεριφέρεται –αν πούμε ότι και οι αντιδράσεις τους σώματός μας συγκροτούν συλλήβδην γλώσσα– με τρόπον τέτοιον, ώστε, χωρίς να παραβιάζει τους καθιερωμένους κανόνες χρήσης της γλώσσας, να ξεχωρίζει από τα άλλα πρόσωπα –να έχει, όπως λέμε, στυλ: να αναδιατάσσει την σειρά των λέξεων, να δίνει στην εκφορά του λόγου του διαφορετικό από εκείνον των άλλων προσώπων ρυθμό ή τόνο, να επιδεικνύει υπερβολή ή υποτονικότητα στις αντιδράσεις του σώματος ή του προσώπου του, να παραποιεί ή να κόβει γράμματα των λέξεων, και ούτω καθεξής.
Το ότι ο Καβάφης χρησιμοποιεί την έκφραση «από υαλί χρωματιστό», στο ομώνυμο ποίημά του, αντί για γυαλί χρωματιστό, είναι δείγμα στυλ.
Το στυλ παραπέμπει στην ιδιαιτερότητα, χωρίς η τελευταία αυτή να υποδηλώνει κατ’ ανάγκην και υπεροχή. Το πρόσωπο που έχει στυλ πιθανόν να υπολείπεται των άλλων γύρω του σε γνώσεις, σε οξύνοια, σε πλούτο εμπειριών και, παρόλα αυτά, να υπερέχει χάρη στον ιδιαίτερο τρόπο που εκφράζεται ή συμπεριφέρεται.
Ένας ποιητής μπορεί να είναι σημαντικός λόγω του ιδιαίτερου τρόπου που εκφράζεται μέσω των στίχων του –ιδιαίτερου, ας τονιστεί πάλι, μέχρι του σημείου που δεν παραβιάζεται το δημόσιο νόημα των λέξεων που μεταχειρίζεται– και όχι γιατί συμβαίνει να έχει περισσότερα ή εντονότερα βιώματα από τους αναγνώστες του.
Πώς θα μπορούσε να γίνει σύγκριση βιωμάτων, όταν τα τελευταία είναι αυστηρώς ιδιωτική υπόθεση του καθενός;
