Για ένα οικολογικό αντίλογο και όχι ένα αντιοικολογικό λόγο στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές; Του Ορέστη Κολοκούρη
Δημοσιεύθηκε στις 24.11.2020 το “Σχέδιο για την ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας” το γνωστό ως έκθεση Πισσαρίδη. Στην εν λόγω έκθεση, όπως παρατηρεί ο σύμβουλος για οικονομικά θέματα της ΜΚΟ WWF, παρατηρούνται ορισμένα θετικά σημεία όπως
(α) η αναγνώριση της ύπαρξης χωροταξικής πολιτικής ως απαραίτητης για την οικονομική ανάπτυξη και προστασία με ιδιαίτερη μνεία στην ανάγκη περιορισμού της εκτός σχεδίου δόμησης και της εκτός σχεδίου βιομηχανικής δραστηριότητας,
(β) γίνεται ειδική μνεία στην ανάγκη ουσιαστικής αναβάθμισης του σώματος επιθεωρητών περιβάλλοντος,
(γ) υπάρχει διακριτή ενότητα για το περιβάλλον με επίκεντρο την κλιματική αλλαγή, την κυκλική οικονομία και τη βιοποικιλότητα.
Το γεγονός αυτό θα προκαλούσε έκπληξη στον οποιονδήποτε δεδομένου τα βασικότερα δείγματα γραφής της κυβέρνησης ΝΔ τον τελευταίο ενάμιση χρόνο αλλά και της μιας δεκαετίας μνημονιακών πολιτικών κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση- με κορύφωση των περιβαλλοντοκτόνο νόμο 4685/2020 του Χατζηδάκη- ιδιαίτερα ως προς το κομμάτι της χωροταξίας και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, προωθώντας αμφιλεγόμενες διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης και κατ’ εξαίρεση φαραωνικές εγκαταστάσεις όπου επιθυμεί ο όποιος “επενδυτής”.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή τη “στροφή” θα πρέπει κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσουμε δύο πράγματα:
(α) Οι εκθέσεις των οικονομικών φόρουμ και think tank – ειδικά στα ζητήματα περιβάλλοντος – δεν αντιστοιχούν απαραίτητα με τις πραγματικές πολιτικές που εφαρμόζουν οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις- σε αντίθεση με άλλους τομείς όπως τα εργασιακά όπου υπάρχει μια σχετική ταύτιση – για τον απλούστατο λόγο ότι τα οικονομικά φόρουμ ανησυχούν για τη βιωσιμότητα και αναπαραγωγή του συστήματος και βλέπουν ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος θα δημιουργήσει σχετικά σύντομα σοβαρές επιπτώσεις ενώ οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις ενδιαφέρονται το άμεσο οικονομικό και πολιτικό όφελος με το μικρότερο κόστος. Είναι γνωστό ότι η έκθεση “Άλτ στην Ανάπτυξη/ Μεγέθυνση” ενός από τα πρώτα κείμενα που θέταν σε αμφισβήτηση το μεταπολεμικό οικονομικό μοντέλο το 1970 ήταν προϊών ενός οικονομικού φόρουμ, του club της Ρώμης.
(β) Ακόμα περισσότερο η πολιτική της νέας δημοκρατίας, ακόμα και της σημερινής όπου έχει έντονα θατσερικά χαρακτηριστικά, δεν προωθεί μόνο τις νεοφιλελεύθερες “μεταρρυθμίσεις” αλλά και συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα, μιας εν πολλοίς κρατικοδίαιτης αστικής τάσης, όπως επίσης αναπαράγει το σύστημα πελατειακών σχέσεων.
Αφού ξεκαθαρίσαμε ότι οι όποιες γνωμοδοτικές εκθέσεις δεν οδηγούν -απαραίτητα- στη διαμόρφωση συγκεκριμένων πολιτικών θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τουλάχιστον στον τομέα της ενέργειας, διακηρύσσοντας την απολιγνιτοποίηση και προωθώντας μαζικές επενδύσεις ΒΑΠΕ και πρόσφατα και στον τομέα της χωροταξίας, επιδιώκοντας να καταργήσει της παρεκκλίσεις στην εκτός σχεδίου δόμηση, η κυβέρνηση επιχείρησε να εντάξει με κάποιο τρόπο ορισμένες από αυτές τις προτροπές στους σχεδιασμούς της με τον τρόπο που εκείνη επιθυμεί. Είναι εξάλλου πιθανό ότι στο μέλλον θα ληφθούν και άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες σε τομείς όπως η περιβαλλοντική επιθεώρηση παρ’ όλο που οι ως τώρα πράξεις της κυβέρνησης βρίσκονται σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση ή στον τομέα του τερματισμού μη βιώσιμων πρακτικών του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα (όπως η εκτροφή γουνοφόρων και η αλιεία της μηχανότρατας/ βιτζότρατας).
Το νέο αυτό δεδομένο ενώ έχει γίνει αντιληπτό από τον κόσμο των μεγάλων ΜΚΟ που το επεξεργάζονται με τεχνοκρατικό τρόπο όπως εξάλλου είναι και ο ρόλος τους αλλά έχει δημιουργήσει αμηχανία και αντιφατικές αντιδράσεις στα πλαίσια του, αποδυναμωμένου αριθμητικά και οργανωτικά, “γαλαξία των οικολογικών κινημάτων”. Ο τελευταίος δεδομένου ότι αποτελείται από τοπικές κινήσεις συνήθως δημιουργημένες ad hoc για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων ζητημάτων στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχει αντιληφθεί αυτή την τάση και ούτε την έχει απασχολήσει. Εξαίρεση αποτελούν τα κατά τόπους οικολογικά κινήματα ενάντια στις ΒΑΠΕ όπου έχοντας έρθει αντιμέτωποι με τις -συχνά- καταστροφικές συνέπειες αυτής της τάσης στη βιοποικιλότητα και στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής τους είτε περιορίζονται στην αιτιολόγηση των αρνητικών συνεπειών της χωροθέτησης του έργου που τους αφορά είτε εξάγουν γενικότερα συμπεράσματα για την εξέλιξη του “πράσινου καπιταλισμού” στα οποία ορισμένες φορές υπάρχει περισσότερο η λιγότερο έντονο το στοιχείο της κλιματικής άρνησης.
Όσον αφορά τα ζητήματα της χωροταξίας και του περιορισμού των άναρχων δραστηριοτήτων, αντίθετα δεν απασχολούν συνήθως το οικολογικό κίνημα γιατί αποτελούν διάχυτες ρυπογόνες δραστηριότητες που αναπαράγονται εδώ και δεκαετίες, ενώ πέρα από μια δειλή διάταξη νόμου, δεν έχει γίνει καμιά προσπάθεια σε επίπεδο εφαρμοσμένης πολιτικής να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο. Σε κοινοβουλευτικό επίπεδο η έλλειψη της ύπαρξης της οικολογικής οπτικής οδήγησε στην υιοθέτηση από το σύνολο της αντιπολίτευσης της παρελκυστικής αφήγησης των διάχυτων μικροσυμφερόντων που δρουν εις βάρος της υπαίθρου με σκοπό την αλλοίωσή της περί προστασίας της ιδιοκτησίας.
Τα δύο αυτά ζητήματα όμως αποτελούν ένα χρήσιμο παράδειγμα για την αδυναμία που αντιμετωπίζει το “κίνημα” να αρθρώσει ένα διαφορετικό ριζοσπαστικό λόγο, στηριζόμενο στις αρχές της περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας και στους κινδύνους από τον ακραίο ετεροκαθορισμό του από τις κυβερνητικές πολιτικές. Γιατί η δική μας οικολογία για να είναι ριζοσπαστική θα πρέπει να επιζητά ένα ριζικό μετασχηματισμό και όχι τη διατήρηση ενός στάτους κβο σε όλους τους τομείς, ακόμη και αν αυτοί είναι επιζήμιοι για το περιβάλλον και το κοινωνικό σύνολο ούτε την αναπαραγωγή των ίδιων καταστροφικών πολιτικών.
