Από αμνημονεύτων χρόνων, οι άνθρωποι προσπαθούν να εξαπατήσουν τον θάνατο. Σήμερα, καθώς οι επιστημονικές εξελίξεις τρέχουν με αλματώδη ρυθμό, πόσο κοντά βρισκόμαστε στην παράταση της διάρκειας ζωής ή ακόμα και στην αθανασία;
Το νέο βιβλίο «Why We Die» («Γιατί πεθαίνουμε») εξετάζει τις τεχνολογίες αιχμής για την παράταση της διάρκειας ζωής και το ηθικό κόστος αυτών των προσπαθειών.
Θέλουμε πραγματικά την αιώνια ζωή; Στο νέο του βιβλίο, «Γιατί πεθαίνουμε: Η νέα επιστήμη της γήρανσης και η αναζήτηση της αθανασίας», ο βραβευμένος με Νόμπελ μοριακός βιολόγος Βένκι Ραμακρίσναν εξετάζει τους πρακτικούς περιορισμούς της μακροζωίας. Στην πορεία, εγείρει κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με το κοινωνικό, πολιτικό και ηθικό κόστος των προσπαθειών να ζήσουμε για πάντα.
Ήδη, οι άνθρωποι ζουν δύο φορές περισσότερο από ό,τι ζούσανε πριν από 150 χρόνια, λόγω της αυξημένης γνώσης για τις ασθένειες και την εξάπλωσή τους. Αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχουν παρεμβάσεις για τον τριπλασιασμό ή τον τετραπλασιασμό της διάρκειας ζωής μας; Ο μοριακός βιολόγος μοιράζεται με το CNN τις απόψεις του για την πραγματικότητα της γήρανσης, του θανάτου και της αθανασίας.
CNN: Τι είναι η γήρανση; Πώς οδηγεί στο θάνατο;
Βένκι Ραμακρίσναν: Η γήρανση είναι μια συσσώρευση χημικής βλάβης στα μόρια μέσα στα κύτταρά μας, η οποία βλάπτει τα ίδια τα κύτταρα, και επομένως τον ιστό, και στη συνέχεια τελικά εμάς ως οργανισμό. Παραδόξως, αρχίζουμε να γερνάμε όταν βρισκόμαστε στη μήτρα, αν και σε αυτό το σημείο, μεγαλώνουμε πιο γρήγορα από ότι συσσωρεύουμε ζημιές. Η γήρανση συμβαίνει σε όλη μας τη ζωή, από την αρχή.
Το σώμα έχει εξελίξει πολλούς μηχανισμούς για να διορθώσει τη βλάβη που σχετίζεται με την ηλικία στο DNA μας και σε τυχόν πρωτεΐνες κακής ποιότητας που παράγουμε. Χωρίς τρόπους για να διορθώσουμε τέτοιου είδους προβλήματα, δεν θα ζούσαμε ποτέ όσο ζούμε. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, δεν έχουμε την ίδια ικανότητα να επιδιορθώνουμε τις φθορές.
Σκεφτείτε το σώμα σαν μια πόλη που περιέχει πολλά συστήματα που πρέπει να συνεργάζονται. Μόλις αποτύχει ένα σύστημα οργάνων που είναι κρίσιμο για την επιβίωσή μας, πεθαίνουμε. Για παράδειγμα, εάν οι μύες μας γίνουν τόσο αδύναμοι που η καρδιά μας σταματά να χτυπά, δεν μπορεί να αντλήσει το αίμα που περιέχει το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα όργανά μας και πεθαίνουμε. Όταν λέμε ότι κάποιος πεθαίνει, εννοούμε τον θάνατο του ως ατόμου. Στην πραγματικότητα, όταν πεθαίνουμε, οι περισσότεροι από εμάς, τα όργανά μας παραμένουν ζωντανά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα όργανα των θυμάτων ατυχημάτων μπορούν να δωριστούν.
CNN: Ποιος άνθρωπος έχει ζήσει περισσότερο μέχρι σήμερα;
Βένκι Ραμακρίσναν: Το γηραιότερο άτομο για το οποίο έχουμε αξιόπιστα αρχεία ήταν μια Γαλλίδα ονόματι Jeanne Calment, η οποία πέθανε το 1997 σε ηλικία 122 ετών. Κάπνιζε εκτός από τα τελευταία πέντε χρόνια της ζωής της και έτρωγε περισσότερα από δύο κιλά σοκολάτα κάθε εβδομάδα. Αλλά δεν θα συνιστούσα τις συγκεκριμένες στρατηγικές για μακροζωία, εκτός ίσως από τη σοκολάτα!
CNN: Μπορεί το ρολόι που γερνάει να πάει πίσω;
Βένκι Ραμακρίσναν: Το ρολόι που γερνάει τρέχει προς τα πίσω. Αν και ένα παιδί γεννιέται από τα κύτταρα των ενήλικων γονέων, το παιδί ξεκινά με ηλικία μηδέν. Ένα παιδί που γεννιέται από μια γυναίκα 40 ετών δεν είναι 20 χρόνια μεγαλύτερο από ένα παιδί που γεννιέται από μια 20χρονη. Ξεκινούν και οι δύο από το μηδέν. Έτσι, σε κάποιο επίπεδο, το ρολόι της γήρανσης μπορεί να αντιστραφεί.
Υπάρχει και η κλωνοποίηση. Ενώ η Ντόλι, ίσως το πιο διάσημο κλωνοποιημένο πρόβατο, ήταν άρρωστο και πέθανε περίπου στο ήμισυ της κανονικής ηλικίας, άλλα κλωνοποιημένα πρόβατα συνέχισαν να ζουν κανονικές ζωές. Αυτό έπεισε ορισμένους ότι η επαναφορά του ρολογιού γήρανσης πρέπει να είναι δυνατή σε ευρύτερη κλίμακα. Ενώ, η «εξαπάτηση» των ενήλικων κυττάρων ώστε να γίνουν εμβρυϊκά και να αρχίσουν να αναπτύσσονται ξανά ήταν επιτυχής, οι πρακτικές δυσκολίες καθιστούν την κλωνοποίηση πολύ αναποτελεσματική. Πολλά κύτταρα έχουν συσσωρεύσει μεγάλη φθορά, γεγονός που απαιτεί τεράστιο αριθμό πειραμάτων για την ανάπτυξη ενός μόνο ζώου.
Πειράματα σε ποντίκια έχουν χρησιμοποιήσει κυτταρικό επαναπρογραμματισμό, έτσι ώστε τα κύτταρα να μπορούν να επανέλθουν αναπτυξιακά, εν μέρει, για να έχουν την ικανότητα να αναγεννήσουν τον ιστό. Μετατρέποντας τα κύτταρα σε μια ελαφρώς προγενέστερη κατάσταση, οι επιστήμονες έχουν δημιουργήσει ποντίκια με καλύτερους δείκτες αίματος και βελτιωμένη γούνα, δέρμα και μυϊκό τόνο. Παρά την όλη έρευνα σε αυτόν τον τομέα, δεν είμαι σίγουρος πόσο εύκολο θα είναι να μεταφραστεί σε κάτι χρήσιμο για τον άνθρωπο.
CNN: Ο πατέρας σας μόλις έκλεισε τα 98. Πόσο η γήρανση και η μακροζωία επηρεάζονται από τη γενετική;
Βένκι Ραμακρίσναν: Υπάρχει ένας συσχετισμός μεταξύ των ηλικιών των γονιών και των παιδιών τους, αλλά δεν είναι τέλειος. Μια μελέτη 2.700 διδύμων στη Δανία έδειξε ότι η κληρονομικότητα – πόσο μεγάλο μέρος της μακροζωίας μας οφείλεται στα γονίδιά μας – αντιπροσώπευε μόνο το 25% περίπου της διάρκειας ζωής. Ωστόσο, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η μετάλλαξη σε ένα μόνο γονίδιο μπορεί να διπλασιάσει τη διάρκεια ζωής ενός συγκεκριμένου τύπου σκουληκιών. Σαφώς υπάρχει ένα γενετικό συστατικό, αλλά τα αποτελέσματα και οι επιπτώσεις είναι πολύπλοκα.
CNN: Τι αποκαλύπτει η επιστήμη του καρκίνου για την έρευνα κατά της γήρανσης;
Βένκι Ραμακρίσναν: Η σχέση μεταξύ καρκίνου και γήρανσης είναι περίπλοκη. Τα ίδια γονίδια μπορούν να έχουν διαφορετικά αποτελέσματα με την πάροδο του χρόνου, βοηθώντας μας να αναπτυχθούμε όταν είμαστε νέοι αλλά αυξάνοντας τον κίνδυνο άνοιας και καρκίνου όταν είμαστε μεγαλύτεροι. Ο κίνδυνος καρκίνου αυξάνεται με την ηλικία επειδή συσσωρεύουμε ελαττώματα στο DNA και στο γονιδίωμά μας, τα οποία μερικές φορές προκαλούν γονιδιακές δυσλειτουργίες που οδηγούν σε καρκίνο. Αλλά πολλά από τα κυτταρικά μας συστήματα επιδιόρθωσης που φαίνεται να έχουν σχεδιαστεί για να αποφεύγουν τον καρκίνο νωρίς στη ζωή προκαλούν επίσης γήρανση αργότερα.
CNN: Η έρευνά σας για το «Γιατί πεθαίνουμε» έχει επηρεάσει τον τρόπο ζωή σας;
Βένκι Ραμακρίσναν: Είναι ενδιαφέρον ότι όλες οι συστάσεις που βασίζονται σε στοιχεία για το τι μπορεί να μας βοηθήσει να ζήσουμε μια μακρά, υγιή ζωή αντικατοπτρίζουν τις συμβουλές κοινής λογικής που έχουν μεταδοθεί ανά τους αιώνες. Ακούγαμε αυτές τις συμβουλές από τις γιαγιάδες μας: Μην είσαι λαίμαργος. Γυμνάσου. Απόφυγετο άγχος. Κοιμήσου αρκετά.
Η έρευνα για τη γήρανση μας βοηθά να κατανοήσουμε τις βαθιές βιολογικές επιπτώσεις αυτών των συμβουλών. Η κατανάλωση ποικιλίας υγιεινών τροφών με μέτρο μπορεί να αποτρέψει τους κινδύνους για παχυσαρκία. Η άσκηση μάς βοηθά να αναγεννήσουμε νέα μιτοχόνδρια – τις μονάδες παραγωγής ενέργειας των κυττάρων μας που παρέχουν ενέργεια. Ο ύπνος επιτρέπει στο σώμα μας να κάνει επισκευή σε μοριακό επίπεδο. Η εκμάθηση της βιολογίας πίσω από αυτήν την πανάρχαια, σταθερή συμβουλή μπορεί να μας ενθαρρύνει να ζήσουμε μία μακρά και υγιή ζωή.
Προσωπικά, λέω συχνά ότι έχω περάσει κατά πολύ την ημερομηνία λήξης μου, αλλά ως άνθρωπος, εξακολουθώ να νιώθω ότι είμαι ζωντανός και έχω πράγματα να προσφέρω.
CNN: Ποιο είναι το κοινωνικό κόστος της προσπάθειας «εξαπάτησης» της γήρανσης και του θανάτου, ειδικά σε σχέση με τις ανισότητες;
Βένκι Ραμακρίσναν: Ήδη, το 10% των ανθρώπων με υψηλότερα εισοδήματα σε ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο ζει μια δεκαετία περισσότερο. Οι φτωχότεροι άνθρωποι ζουν πιο σύντομες, λιγότερο υγιείς ζωές.
Πολλοί πλούσιοι άνθρωποι ρίχνουν τεράστια χρηματικά ποσά στην έρευνα, ελπίζοντας να αναπτύξουν εξελιγμένες τεχνολογίες για την πρόληψη της γήρανσης. Αν πετύχουν αυτές οι προσπάθειες, θα ωφεληθούν αρχικά οι πολύ πλούσιοι και θα ακολουθήσουν άνθρωποι με πολύ καλή ασφάλιση κ.ο.κ. Οι πλούσιες χώρες πιθανότατα θα έχουν πρόσβαση πριν από τις φτωχότερες χώρες. Έτσι, τόσο εντός των χωρών όσο και παγκοσμίως, τέτοιες εξελίξεις έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν τις ανισότητες.
CNN: Η εξερεύνηση αυτού του θέματος άλλαξε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας για τη γήρανση και τον θάνατο;
Βένκι Ραμακρίσναν: Οι περισσότεροι από εμάς δεν θέλουμε να γεράσουμε ή να φύγουμε από αυτή τη ζωή. Δεν θέλουμε να φύγουμε, όσο το πάρτι συνεχίζεται. Αλλά ακόμα και όταν τα κύτταρα στο σώμα μας δημιουργούνται και πεθαίνουν συνεχώς, εμείς συνεχίζουμε να υπάρχουμε.
Νομίζω ότι η αναζήτηση της αθανασίας είναι ένας αντικατοπτρισμός. Πριν από εκατόν πενήντα χρόνια, θα περίμενε να ζήσει κανείς μέχρι τα 40. Σήμερα, το προσδόκιμο ζωής είναι περίπου τα 80 έτη, το οποίο, όπως είπε ο συγγραφέας Στίβεν Τζόνσον, είναι σχεδόν σαν να προσθέτετε μια ολόκληρη επιπλέον ζωή. Αλλά εξακολουθούμε να έχουμε εμμονή με το θάνατο. Νομίζω ότι αν ζούσαμε μέχρι τα 150, θα ανησυχούσαμε γιατί δεν ζούμε μέχρι τα 200 ή τα 300. Δεν τελειώνει ποτέ αυτό.
