To 1949 ο γιατρός Γιόζεφ Μένγκελε φτάνει στην Αργεντινή. Χρησιμοποιώντας διάφορα ψευδώνυμα, ο πρώην βασανιστής του ‘Αουσβιτς πιστεύει ότι μπορεί να αρχίσει μια νέα ζωή στο Μπουένος ‘Αιρες. Η Αργεντινή του Περόν είναι φιλόξενη και όλος ο κόσμος θέλει να ξεχάσει τα ναζιστικά εγκλήματα. Ωστόσο, η καταδίωξη για την απόδοση δικαιοσύνης εκ μέρος των θυμάτων δεν αργεί και ο γιατρός των SS αναγκάζεται να καταφύγει πρώτα στην Παραγουάη και έπειτα στη Βραζιλία.
Αυτή είναι η ιστορία την οποία καταγράφει ο Ολιβιέ Γκεζ (Olivier Guez) στο μυθιστόρημά του «Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε» (μετάφραση Ευγενία Γραμματικοπούλου, εκδόσεις Κριτική), το οποίο θα παρουσιάσει το προσεχές Σάββατο στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (18:30, Περίπτερο 13, Αίθουσα Γαλλοφωνίας).
Ο συγγραφέας μιλάει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τη σκοτεινή προσωπικότητα του Μένγκελε, λέγοντας ότι ήταν ο «μέγας εργοδότης του θανάτου», πιστεύει ότι φαινόμενα σαν και το δικό του δεν θα επαναληφθούν στο μέλλον, αλλά ζητάει να θυμόμαστε όλοι το Κακό, συνειδητοποιώντας το μέγεθος του.
Ακολουθεί η συνέντευξη του Ολιβιέ Γκεζ στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στον Bαγγέλη Χατζηβασιλείου
Ερ: Τι ακριβώς αντιπροσωπεύει στο βιβλίο σας ο Γιόζεφ Μένγκελε τόσο ως λογοτεχνικός ήρωας όσο και ως ιστορικό πρόσωπο; Πώς συνδυάζονται αυτά τα δύο;
Απ: Ο Μένγκελε αποτελεί στη δημόσια μνήμη μια από τις χειρότερες μορφές του ναζισμού. Γιατρός που δέσποσε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εξοντώνοντας τους Εβραίους. Κατόρθωσε έτσι να ξεχωρίσει από όλους τους άλλους ναζί. Γι’ αυτό και είναι ο μοναδικός που θυμόμαστε τόσο καθαρά από την περίοδο του ναζισμού. Διηύθυνε και εκτέλεσε όλα τα τρομακτικά ιατρικά πειράματα των ναζί, ιδίως εκείνα που είχαν σχέση με παιδιά. Αυτό είναι το ζήτημα που απασχολεί το βιβλίο μου, όπου ο Μένγκελε συνιστά ένα σύμβολο της θηριωδίας η οποία διαπράχθηκε εις βάρος της Ευρώπης. Για να το πω καλύτερα, και για να απαντήσω στην ερώτησή σας, τόσο ως ήρωας του βιβλίου μου όσο και ως ιστορικό πρόσωπο, ο Μένγκελε είναι η ενσάρκωση της ιδέας για την εξόντωση και τη δολοφονία της Ευρώπης. Υπήρξε ο μέγας εργοδότης του θανάτου. Για έναν τέτοιο άνθρωπο μιλάει το βιβλίο μου που είναι ένας συνδυασμός τριών ειδών: του μη μυθοπλαστικού μυθιστορήματος, του ιστορικού μυθιστορήματος και του αστυνομικού μυθιστορήματος. Και το αστυνομικό εδώ έχει την έννοια του μυθιστορήματος του οποίου το κεντρικό θέμα είναι το έγκλημα (crime fiction).
Ερ: Υπεύθυνος για τα ναζιστικά εγκλήματα στο βιβλίο σας δεν είναι μόνο ο Μένγκελε, αλλά και οι άλλοι ναζί – γιατροί, επιστήμονες και αξιωματικοί. Ευθύνες για τους ναζί φέρουν και ο Χουάν Περόν στην Αργεντινή, που προσέφερε καταφύγιο και κάλυψη στους φυγάδες, αλλά και οι γερμανικές κυβερνήσεις που συνέβαλαν στη λήθη, χρησιμοποιώντας μετά τον πόλεμο πρώην στελέχη του Χίτλερ. Τι λέτε γι’ αυτό;
Απ: Βεβαίως, την πρωταρχική ευθύνη για όλα φέρουν οι ναζί και η ιδεολογία τους. Από εκεί και ύστερα υπάρχουν και οι ατομικές ευθύνες. Πρώτα του ίδιου του Μένγκελε, που ήθελε να στηρίξει και να προωθήσει την πανεπιστημιακή του καριέρα με αντίτιμο τη ζωή των θυμάτων του (κάτι που πρέπει να σημειωθεί ότι του ήταν παντελώς αδιάφορο). Και σίγουρα είναι μεγάλη και η ευθύνη του Περόν με την ανοχή που επέδειξε τόσο για το Μένγκελε όσο και για τους άλλους ναζί που κατέφυγαν στη χώρα του. Αλλά μήπως και οι ΗΠΑ ή η Σοβιετική Ένωση δεν ευθύνονται για τη λήθη των ναζιστικών εγκλημάτων μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Όλοι ευθύνονται κατά κάποιον τρόπο για το πώς ξεχάσαμε.
Ερ: Πείτε μου για τη σχέση του Μένγκελε με τον γιο του, που είναι από τα πιο δυνατά σημεία του βιβλίου σας.
Απ: Η συνάντησή τους έχει έναν σχεδόν βιβλικό χαρακτήρα. Ο γιος θέλει στην αρχή να αποφύγει τον πατέρα του γιατί τον απωθεί. Εν συνεχεία, όταν ταξιδεύει στη Λατινική Αμερική και βρίσκεται μαζί του, προσπαθεί να τον ανακαλύψει. Ξέρετε, ο Μένγκελε είχε γράψει ένα ημερολόγιο που για πολύ καιρό παρέμεινε στην αφάνεια. Κάποιος το αγόρασε, πληρώνοντας ένα σεβαστό ποσό. Δεν το έχω δει πρωτογενώς, αλλά έχω χρησιμοποιήσει κάποια αποσπάσματά του στο βιβλίο μου. Το ημερολόγιο αυτό απαντά στο ερώτημα αν υπήρξε κάτι (οτιδήποτε) ανθρώπινο στην περίπτωσή του. Ε, λοιπόν, όχι, δεν υπήρξε. Όταν βρέθηκε με τον γιο του είχε μια ευκαιρία, την τελευταία της ζωής του, να πετύχει κάτι σαν εξιλέωση. ‘Αφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη και το αποτέλεσμα ήταν να πεθάνει εντελώς μόνος.
Ερ: Πιστεύετε πως περιπτώσεις όπως του Μένγκελε εξακολουθούν να αποτελούν έναν κίνδυνο στις ημέρες μας, ιδιαίτερα μετά την άνοδο της Ακροδεξιάς τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ;
Απ: Πρόκειται για ένα φαινόμενο το οποίο νομίζω ότι δεν θα επαναληφθεί. Ο Μένγκελε μας ενδιαφέρει ως μια περίπτωση των μέσων όρων. Ένας γιατρός, ένα αδιάφορο καλώς εχόντων των πραγμάτων πρόσωπο, που έγινε αυτό που έγινε, αναλαμβάνοντας να εκφράσει το απόλυτο Κακό. Ένα ζήτημα είναι ότι υπήρξαν προμηνύματα του φαινομένου Μένγκελε στην Ιστορία. Κι αυτό χρειάζεται να σταθεί μέγιστο μάθημα για όλους μας.
Eρ: Ποιο είναι το μήνυμα που απευθύνει στην εποχή μας το ιστορικό μυθιστόρημα;
Απ: Το μήνυμα είναι ο λόγος για τον οποίο έγραψα το βίβλο μου για τον Μένγκελε: πρέπει να θυμόμαστε ό,τι έχει συμβεί, όποιο Κακό έχει μεσολαβήσει. Να θυμόμαστε ποιο είναι το Κακό και τι ακριβώς σημαίνει. Για να ξέρουμε σε ποια πράγματα του κόσμου μας πρέπει να δείξουμε εμπιστοσύνη και σε ποια όχι.
φωτο: wikipedia
