Tου Νίκου Βράντση
Με αφορμή την πιλοτική εφαρμογή του Παρατηρητηρίου GROW στην Αλεξανδρούπολη, ο Εναλλακτικός κάνει ένα αφιέρωμα σε ανθρώπους της υπαίθρου που ασχολούνται συστηματικά με την προστασία του εδάφους και καινοτομούν, τόσο στην χώρα μας, όσο και στο εξωτερικό. Μέσα από αυτό, χαρτογραφούμε τις ιδιαιτερότητες αλλά και τις δυνατότητες της ελληνικής γης, καθώς και τις ευκαιρίες που μπορούν να δοθούν μέσα από το GROW στους Έλληνες καλλιεργητές και την βιώσιμη ανάπτυξη της υπαίθρου.
GROW – Η γη είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλό εμπόρευμα
Η γη είναι ένα από τα σημαντικότερα κοινά αγαθά που έχουμε. Αυτό είναι το απόσταγμα της συνομιλίας μου με την Sylvia Kay, ερευνήτρια και μέλος της ομάδας περιβαλλοντικής και αγροτικής δικαιοσύνης του Transnational Institute (TNI). Το ΤΝΙ παρακολουθεί πολιτικές και νομοθετικές πρωτοβουλίες γύρω από τις χρήσεις γης, την αγροδιατροφή, τους σπόρους και τα δάση και προσπαθεί να χαράξει κατευθύνσεις για μία πιο δημοκρατική διαχείριση των κοινών πόρων. Εγχείρημα δύσκολο που πρέπει να βρίσκει ευέλικτες λύσεις για να αντιμετωπίσει τα βαριά εμπόδια στα οποία σκοντάφτει. Ποια εμπόδια;
Όπως μου λέει η Sylvia, “ένα από τα πιο κύρια ζητήματα που αφορούν τη σχέση μας με τη γη, είναι ότι αυτή συνήθως αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα το οποίο ανταλλάσσεται και πωλείται στις αγορές. Όμως η γη είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλό εμπόρευμα ή αδρανές υλικό.”
Η ανθρωπότητα εξαρτάται από τη γη, ολόκληρες κοινότητες στηρίζονται σε αυτή για να εξασφαλίσουν τον συλλογικό τους βίο. Είναι η βάση παραδόσεων που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά, εξασφαλίζοντας την ιστορική συνέχεια και την τοπική ιδιαιτερότητα. Ο χούμος (humus), το επιφανειακό στρώμα του εδάφους, είναι η ετυμολογική και κυριολεκτική ρίζα της λέξης “humanitas”, που σημαίνει “ανθρωπότητα” στα λατινικά. Αυτός είναι και ο βαθύτερος λόγος που το ΤΝΙ υποστηρίζει πως εκτός από ατομικό δικαίωμα, η ιδιοκτησία της γης πρέπει να αναγνωρίζεται και ως συλλογικό δικαίωμα σε κοινότητες οι οποίες το αποκτούν μέσα από την χρόνια, εθιμική χρήση.
Το ΤΝΙ μαζί με άλλα κοινωνικά κινήματα, όπως η Via Campesina, εντοπίζουν παραδείγματα κακής διαχείρισης της γης σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Αυτά αφορούν φαινόμενα αρπαγής της γης (land grabbing), κερδοσκοπικές πρακτικές (land speculation) όπου η γη αγοράζεται όχι για να καλλιεργηθεί μα για να μείνει αδρανής και να μεταπωληθεί αργότερα σε πολύ ψηλότερο αντίτιμο, και πρακτικές αποφυσικοποίησης της γης (land artificialisation). Ο όρος αυτός περιγράφει το πώς εύφορα εδάφη χάνουν τα φυσικά τους χαρακτηριστικά και χαρακτηρίζονται εκ νέου για την κατασκευή τουριστικών καταλυμάτων, γηπέδων γκολφ, αεροδρομίων και άλλων μέγα-υποδομών.
Η αρπαγή της γης δεν είναι απαραίτητα παράνομη, αλλά συνήθως είναι. Ακόμα και στις περιπτώσεις που μεγάλες συμφωνίες για την γη διεκπεραιώνονται με διαφάνεια, το μοντέλο που αντιπροσωπεύουν παραμένει προβληματικό αυτό καθαυτό. Αυτό το είδος “ανάπτυξης” εμποδίζει τις πολλαπλές μικροχρήσεις της γης που εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και τη συνοχή των κοινοτήτων και ευνοεί πιο επιθετικές πρακτικές που σπάνια επιστρέφουν οφέλη και κέρδη στις τοπικές οικονομίες.
“Πρέπει να ενδυναμώσουμε τις τοπικές κοινότητες ώστε να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και να γίνουν πιο απαιτητικές από τους πολιτικούς τους αντιπροσώπους.”
Για να επιτευχθεί αυτό, σημαντική είναι η έννοια της διατροφικής κυριαρχίας (food sovereignty), ώστε ο έλεγχος της τροφής να απομακρύνεται από τα κάθε είδους μονοπώλια. Στόχος είναι να δωθεί στις κοινότητες το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιες για τα διατροφικά τους συστήματα, στην βάση υγειών και περιβαλλοντικά βιώσιμων καλλιεργητικών πρακτικών.
Υπάρχουν πολλά νέα, καινοτόμα τεχνολογικά εργαλεία που δίνουν τη δυνατότητα σε όλο και περισσότερους πολίτες να στραφούν σε πιο αποκεντρωμένους, και πιο ευέλικτους τρόπους αντιμετώπισης των σύγχρονων απαιτητικών προβλημάτων.
Τέτοια είναι τα Παρατηρητήρια Πολιτών, όπως το GROW, που βασίζεται στην Επιστήμη Πολιτών (Citizen Science) και προσπαθεί να δώσει μία νέα αυτοπεποίθηση στους πολίτες. Εμπλέκοντας χιλιάδες καλλιεργητές σε ολόκληρη την Ευρώπη στην διαδικασία δημιουργίας της γνώσης σχετικά με τη διαχείριση του περιβάλλοντος, μπορεί να απελευθερώσει τεράστια αποθέματα γνώσης. Ταυτόχρονα, δίνει την ευκαιρία συμμετοχής στην λήψη αποφάσεων σε μια συμπιεσμένη κοινωνική δυναμική, που λαχταρά να εκφραστεί.
Η Ανοιχτή Επιστήμη, τα Παρατηρητήρια Πολιτών, οι αποκεντρωμένες δομές και τα μικρής κλίμακας αγροδιατροφικά συστήματα είναι κάποιες από τις προτάσεις που μπορούν να αποτελέσουν απαρχή για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Αυτό ξεκινά πρώτα και κύρια από την συλλογική χαρτογράφηση και πιο βιώσιμη διαχείριση των κοινών μας πόρων, και πρωτίστως του εδάφους, του σημαντικότερου, ίσως, ανάμεσά τους.
Το GROW στο Facebook, Twitter και Medium
