Οροσειρές πλαστικού δημιουργούνται στην Ευρώπη και στην Ελλάδα
Το καλοκαίρι του 2018, οι κάτοικοι της Jenjarom, μια μικρή πόλη στη Μαλαισία, ένιωθαν καθημερινά μια έντονη μυρωδιά. Αιτία ήταν η καύση πλαστικών από παράνομες εγκαταστάσεις, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο προσπαθούσαν να εξαφανίσουν μέρος των 19.000 τόνων πλαστικού που έχουν καταλήξει εκεί, μετά το εμπάργκο της Κίνας σε πλαστικά απορρίμματα από τις αρχές του 2018. Αρκετές χώρες μεταξύ των οποίων, οι ΗΠΑ, Βρετανία και Αυστραλία, βρήκαν στη Μαλαισία μια προσωρινή λύση, προκειμένου να αποσυμφορήσουν τα συστήματα ανακύκλωσής τους, τα οποία επιβαρύνονται με χιλιάδες επιπλέον τόννους πλαστικών καθημερινά. Το πρόβλημα αφορά και την Ευρώπη, όπου σύμφωνα με εκτιμήσεις μέχρι και το Μάρτιο του 2019, περισσότεροι από 8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού ήταν αποθηκευμένοι κυρίως στις δυτικές χώρες, οι οποίες είναι και ωριμότερες όσον αφορά τη διαδικασία ανακύκλωσης.
Η ανησυχία των αρμοδίων, αλλά και των πολιτών γίνεται ακόμα μεγαλύτερη, αν λάβουμε υπόψιν ότι ακόμα και πριν από το εμπάργκο της Κίνας, μόλις το 9% της συνολικής μάζας πλαστικού κατέληγε στην ανακύκλωση και το 12% αυτής κατέληγε σε διαδικασία καύσης. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν το 80% του πλαστικού που παράγεται παγκοσμίως καταλήγει σε νόμιμες ή παράνομες χωματερές. Σύμφωνα με αναλυτές της αγοράς, την ερχόμενη δεκαετία, περισσότεροι από 111 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού θα πρέπει να έχουν επαναδρομολογηθεί σε νέες εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Αν δεν βρεθούν λύσεις, οι νέες μάζες πλαστικού, θα συνεχίσουν να αυξάνουν τον αριθμό των 8 δισεκατομμυρίων τόνων πλαστικού που έχουμε παράγει παγκοσμίως τις έξι περασμένες δεκαετίες. Με αυτές τις προοπτικές το σενάριο της ταινία ΓΟΥΟΛ.Υ δε δείχνει πλέον τόσο φανταστικό.
Πρακτικά, η ανακύκλωση που κάνουμε είναι σε μεγάλο ποσοστό άχρηστη
Σύμφωνα με τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (Ε.Ο.ΑΝ), ο οποίος διαχειρίζεται το πλαστικό συσκευασίας που προέρχεται κατά περίπου 65% από ΒΕΑΣ (δηλαδή Βιομηχανικά και Εμπορικά Απόβλητα Συσκευασίας), δηλαδή ότι συλλέγεται από Σούπερ-μάρκετ, εμπόρους κλπ και κατά 35% από μπλε κάδο. Το 2016, 2017 και 2018 (νεότερα στοιχεία δεν ήταν διαθέσιμα), παράχθηκαν ετησίως από 186.000 έως 188.000 τόνοι πλαστικών αποβλήτων, εκ των οποίων το ανακυκλώθηκε το 38,2%, 41,4% και 43,6% αντίστοιχα. Σε κάθε περίπτωση τα μεγέθη είναι πάνω από τον προβλεπόμενο στόχο του 22,5%.
Εκτός του παραπάνω υλικού, ένα μεγάλο ποσοστό του πλαστικού που παράγεται και ανακυκλώνεται δεν παρακολουθείται από τον Ε.Ο.ΑΝ. Δεν μπορέσαμε να βρούμε στοιχεία για την ποσότητα του εν λόγω πλαστικού, γνωρίζουμε όμως ότι είναι είναι πολλαπλάσια του προαναφερόμενων ποσοτήτων. Επίσης γνωρίζουμε ότι είναι ευθύνη της βιομηχανίας να φροντίζει για την ανακύκλωση του, μέσω συνεργατών, οι οποίοι κάνουν τη συλλογή, τη διαλογή και τελικά την επαναδιάθεσή του στην αγορά.
Μέχρι εδώ δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Ωστόσο, μια ακόμα πληροφορία που μας δίνει ο Ε.Ο.ΑΝ είναι ότι μέχρι το 2017 μεγάλο ποσοστό των ανακτώμενων υλικών συσκευασίας (60%) κατευθυνόταν σε αγορές του εξωτερικού και κυρίως στην Κίνα. Το ποσοστό αυτό ήταν ίσο ή και μεγαλύτερο για το βιομηχανικό πλαστικό.
Επομένως, από τις αρχές του 2018, οπότε η Κίνα έκλεισε τα σύνορά της για το πλαστικό, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι η ετήσια απόθεση αποβλήτων πλαστικού ήταν ίδια με τις περασμένες χρονιές, δηλαδή περίπου 185.000 τόννοι και η ποσότητα βιομηχανικού πλαστικού διπλάσια ή ίσως και παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το 60% αυτής της ποσότητας παρέμεινε αδιάθετο. Στην πραγματικότητα το ποσοστό είναι μεγαλύτερο του 60% γιατί οι αγοραστές πλαστικού που βρίσκονται σε άλλες χώρες πλην της Κίνας έχουν να ικανοποιήσουν την εσωτερική αγορά, η οποία εμφανίζει ακόμα περισσότερες συσσωρεύσεις.
Που καταλήγει το πλαστικό που συσσωρεύεται αλλά δε βρίσκει αγοραστές;
Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν και γενικά αποφεύγουν να μιλούν για αυτό. Αρκετές φωτιές σε εργοστάσια ανακύκλωσης, έχουν συνδεθεί με αυτό το θέμα. Επίσης, νόμιμες και παράνομες χωματερές είναι διαθέσιμες σε περίπτωση που η φύλαξη μέχρι να βρεθεί αγοραστής, αποδεικνύεται ασύμφορη. Όμως όλα αυτά είναι εικασίες. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το πλαστικό κάπου συσσωρεύεται και επομένως, η λογική λέει ότι βουνά πλαστικού, όπως αυτά που είδαμε στο ντοκιμαντέρ του BBC για τη Μαλαισία, έχουν αρχίσει να δημιουργούνται σε ευρωπαϊκές χώρες.
Διάφορα ιδρύματα και ΜΚΟ, έχουν συνδέσει τη δράση τους με την καταπολέμηση της μόλυνσης από το πλαστικό, αλλά στην ουσία δεν δίνουν ολοκληρωμένη λύση, γιατί το έργο τους τελειώνει στο στάδιο της συλλογής ή στην καλύτερη περίπτωση της διαλογής. Εκπρόσωπος του Ιδρύματος Λασκαρίδη, το οποίο έχει εστιάσει τη δράση του στην απορρύπανση ακτών και βυθών, παραδέχεται ότι τα απορρίμματα που συλλέγει με τις δράσεις του δεν έχουν οικονομική αξία στη χώρα μας. Όπως αναφέρει, ο εκπρόσωπος του Ιδρύματος, το σύστημα της διαχείρισης έχει στηθεί στη βάση της χρηματοδότησής του από τους πολίτες της χώρας και από κάποιες εταιρείες, όχι με βάση την αξία των υλικών αυτών καθ’ αυτών. Γι’ αυτό και βλέπουμε τα πλαστικά μιας χρήσης να έχουν τέτοια διείσδυση στην ελληνική καθημερινότητα. Μια τεράστια ποσότητα πλαστικού, η οποία δεν έχει καμία οικονομική αξία, χρησιμοποιείται ανεξέλεγκτα, χωρίς πλαίσιο ελέγχου.
Μια ανάλογη δράση που έγινε πρόσφατα με τη συνεργασία των εταιρειών Polyeco και Nestle κατέληξε στο ίδιο αποτέλεσμα. Το πλαστικό που συλλέχθηκε από το Φαληρικό Όρμο, έχει καθαριστεί και συσκευαστεί στις αποθήκες της Polyeco περιμένοντας αγοραστή ή έστω κάποιον που θα θελήσει να το αξιοποιήσει.
Ευρωπαϊκά εργοστάσια ανακύκλωσης, καύση πλαστικού και μικρόβια
Κοινός στόχος όλων των παραπάνω λύσεων είναι η μετατροπή των πλαστικών απορριμμάτων σε κάτι χρησιμότερο. Οπότε σε αυτήν τη φάση του πολιτισμού μας, προσπαθούμε να λύσουμε μερικώς το πρόβλημα, δεδομένου ότι κάθε μετατροπή έχει απώλειες εξαιτίας των νόμων της θερμοδυναμικής. Η οριστική λύση θα ήταν η δραστική μείωση της παραγωγής πλαστικού ή ακόμα και ο μηδενισμός της παραγωγής, η οποία όμως είναι ουτοπική, καθώς δεν έχει βρεθεί κάποιο υλικό καλύτερο και φθηνότερο που θα λειτουργήσει ως αντικαταστάτης.
Λίγο πριν την έναρξη της πανδημίας, ακούγονταν πληροφορίες για 40 εργοστάσια απορριμάτων σε όλη την Ελλάδα, με στόχο μέχρι το 2030 να θάβεται στις χωματερές μόλις το 10% των αποβλήτων από το 80% που είναι το ποσοστό σήμερα. Στην ΕΕ, περίπου το 42% των πλαστικών απορριμάτων που συλλέχθηκαν το 2016, κατέληξαν σε καύσιμη ύλη. Σήμερα λειτουργούν μόλις 4 μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων και επιπλέον το εργοστάσιο βιοξήρανσης στο Ηράκλειο και το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ) στη Φυλή, ενώ υπό κατασκευή είναι μονάδες σε Αλεξανδρούπολη, Θήβα, Ηλεία, τρεις μονάδες στη ΣΔΙΤ Πελοποννήσου και το Αμάρι της Κρήτης. Σε καμία από τις παραπάνω μονάδες σε λειτουργία δεν γίνεται καύση πλαστικού και ούτε έχει γίνει λόγος ότι αυτό θα είναι δυνατό στις νέες μονάδες. Η επιλογή της καύσης απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, καθώς τα εργοστάσια πρέπει να είναι εφοδιασμένα με τεχνολογίες που θα συγκρατούν τα επιβλαβή αέρια που παράγονται.
Η αύξηση των μονάδων ανακύκλωσης είναι η ασφαλέστερη λύση, δεδομένου ότι είναι η πιο δοκιμασμένη, αλλά δεδομένων των συνθηκών έχει σημαντικό ρίσκο, καθώς διάφοροι παράγοντες, όπως η μεταβλητότητα της τιμής του πλαστικού στην αγορά και η καθαρότητα του υλικού που φτάνει στη μονάδα, είναι πιθανό να κάνουν την επένδυση ασύμφορη.
Τέλος, όσον αφορά τα μικρόβια, αν και έχουν βρεθεί κάποια με μεγάλη όρεξη για πλαστικό, η μελέτη τους είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι ενώ ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να κλείνει το διακόπτη μιας μηχανής που “τρώει” πλαστικό, δεν είναι σίγουρο ότι μπορεί ζητήσει από τα μικρόβια να αρχίζουν και να σταματούν να τρώνε σύμφωνα με τη βούληση του. Εκτός αυτού, τα μικρόβια, όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί παράγουν απόβλητα. Επομένως χρειάζεται να είμαστε σίγουροι ότι τα απόβλητά τους δεν είναι τοξικά για άλλους έμβιους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων και ο άνθρωπος. Σχετικά με έρευνες για πλαστικοφάγα μικρόβια μπορείτε να βρείτε πληροφορίες στις διευθύνσεις https://www.ecowatch.com/scientists-find-bacteria-that-eats-plastic-2645582039.html, https://www.theguardian.com/environment/2018/apr/16/scientists-accidentally-create-mutant-enzyme-that-eats-plastic-bottles, https://www.sciencemag.org/news/2019/05/these-tiny-microbes-are-munching-away-plastic-waste-ocean
Σε αυτό το πλαίσιο, η πιο ασφαλής λύση φαίνεται να είναι η μείωση της χρήσης πλαστικού, προκειμένου να δώσουμε χρόνο στην τεχνολογία και στους επενδυτές να βρουν τρόπους που θα κάνουν την επαναχρησιμοποίηση των πλαστικών απορριμάτων αποτελεσματική και οικονομικά συμφέρουσα.
