Ο οικονομικός όρος “Ανάπτυξη” σημαίνει την συνεχή διόγκωση και διεύρυνση των οικονομικών μεγεθών μιας οικονομίας. Έχει άμεση επίδραση στην κοινωνία και θεωρείται ότι βοηθάει στην ισχυροποίηση των κρατικών δομών, την βελτίωση της ζωής των πολιτών και στην ευημερία.
Μετά από πολλά χρόνια συνεχιζόμενης ή επιδιωκόμενης οικονομικής αναπτύξεως, κοινή πλέον διαπίστωση είναι, ότι αυτή συμβαίνει σχεδόν πάντοτε εις βάρος του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, με υποβάθμιση πόλεων, καταστροφή δασών, ρύπανση, τεράστιο όγκο σκουπιδιών, καύσεις επικίνδυνων υλών, μολύνσεις από ουσίες και πλάσματα εκτός του φυσικού τους χώρου, επικίνδυνες ακτινοβολίες κ.π.α.
Ως λύση σε αυτό παρουσιάζεται εδώ και τρεις περίπου δεκαετίες η λεγόμενη “πράσινη ανάπτυξη”. Μπορούμε να θεωρήσουμε την Διάσκεψη του Ρίο του 1992 ως γενέθλια ημερομηνία του όρου. Με τον επιθετικό προσδιορισμό “πράσινη” θέλουν να μας δείξουν ότι υπάρχει και ένα είδος ανάπτυξης που δεν έχει τα προβλήματα της κλασσικής ανάπτυξης, έχει παύσει δηλαδή να δημιουργεί δυσάρεστες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Μάλιστα έχουν προχωρήσει τόσο πολύ στην ισχυροποίηση αυτής της άποψης και την καθιέρωσή της στο κοινό θυμικό, που θεωρείται ότι αυτή φτάνει στο σημείο ακόμη και να βελτιώνει τις συνθήκες του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
Τι όμως ανήκει στην λεγόμενη πράσινη ανάπτυξη;
Εν ολίγοις σχεδόν τα πάντα μπορούν να ενταχθούν σε αυτήν. Δηλαδή μπορεί να έχεις από τουριστικές μονάδες πράσινης ανάπτυξης έως τρόπους οικοδόμησης ή δημιουργίας ρούχων και τροφίμων. Ιδίως προσφέρεται και χρησιμοποιείται σε τομείς, όπως η ενέργεια και η παραγωγή της, οι μεταφορές και η παραγωγή καταναλωτικών αντικειμένων και βιομηχανικών υλικών.
Αληθεύουν αυτοί οι ισχυρισμοί; Δηλαδή όντως η πράσινη ανάπτυξη μπορεί να υφίσταται χωρίς τα προβλήματα της κλασσικής ανάπτυξης; Αυτή η ερώτηση είναι αναγκαίο να απαντηθεί εάν θέλουμε να ξέρουμε που βαδίζουμε. Και εάν απαντηθεί η προηγούμενη ερώτηση, τότε θα πρέπει να απαντηθεί και ένα δεύτερο ερώτημα, δηλαδή το εάν αυτή όχι απλώς δεν δημιουργεί προβλήματα, αλλά πιθανά και βελτιώνει υφιστάμενες προβληματικές καταστάσεις.
Μετά λοιπόν από τρεις δεκαετίες πράσινης ανάπτυξης, δυστυχώς γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι προσπαθώντας να λύσουμε προβλήματα γεννήσαμε καινούργια. Ότι στο όνομα της πράσινης ανάπτυξης, έχουμε ενίσχυση των καταστροφικών τάσεων σε τομείς που παλαιότερα μπορεί να υπήρχαν προβλήματα, αλλά πλέον αυτά έχουν γιγαντωθεί ή έχουν επεκταθεί σε χώρους και καταστάσεις που κάποτε ήταν αδιανόητο.
Μερικά λαμπρά παραδείγματα από την χώρα μας: Γόνιμη γεωργική γη της ελληνικής επικράτειας, αντί να χρησιμοποιείται για τον κύριο προορισμό της, την παραγωγή τροφής -δηλαδή το πιο απαραίτητο και αναγκαίο για τον άνθρωπο πράγμα- χρησιμοποιείται για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάνελ (για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος). Δείτε τις εικόνες, εντός του Δελφικού τοπίου, τον κάμπο της Ιτέας με τον ελαιώνα του όπου αδειοδοτούνται κολοσσιαίες μονάδες φ/κ, στα δυτικά και ΑΣΠΗΕ (α/π) στα ανατολικά[1].
Οι κορφές των βουνών χρησιμοποιούνται ως εργοτάξια εγκατάστασης γιγαντιαίων βιομηχανικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τον άνεμο. Τα δάση κόβονται, τα ζώα φεύγουν… Οι λίγοι πέτρινοι μικροί ανεμόμυλοι του παρελθόντος αντικαθίστανται από χιλιάδες κατασκευές εκατοντάδων τόνων χάλυβα, τσιμέντου[2] και συνθετικών υλικών (fiberglass, ορυκτέλαια κλπ) ή σπάνιων γαιών.
Χάρτης της ΡΑΕ με τεράστια φ/κ στον κάμπο των Δελφών, γη γεωργική και ταυτοχρόνως τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους!
Προστατευόμενη ζώνη του Δελφικού Τοπίου: Αιολικά πάρκα στα Ανατολικά, Φωτοβολταϊκά στα Δυτικά (πηγή: νησίδες του Αιγαίου)
Ποιος θα μπορούσε να φαντασθεί ότι παρθένα μέρη της ελληνικής γεωγραφίας, παραλίες σαν τον Ερημίτη στην Κέρκυρα[3], ή τον Παλίγκρεμνο στην Κρήτη[4], κάθε νησί του Αιγαίου, κάθε όμορφο σημείο της Ελλάδος από τα Ζαγοροχώρια έως την Μεσσηνία, θα γινόντουσαν τόποι για να αναπτυχθούν προκλητικές τουριστικές μονάδες πολυτελείας, που ταυτοχρόνως όμως τις παρουσιάζουν ως φιλικές προς το περιβάλλον, “πράσινες”, εναλλακτικές κλπ; Με σκοπό ένα τουρισμό για λίγους ενώ για τους πολλούς θα παρέχεται μόνο η θέση των γκαρσονιών, αυτό δηλαδή που φοβόμασταν από την δεκαετία του 80. Εργαζομένων της τουριστικής βιομηχανικής μονοκαλλιέργειας, φθηνά ή και ολίγιστα πληρωμένων και αναξιοπρεπώς διαβιούντων. Για να μην χάσουμε τους ξένους που θα ζούνε για λίγες μέρες το όνειρό τους στο γαλάζιο του τόπου μας…
Όλα τα προηγούμενα θεωρούνται σπουδαία, αναγκαία, αδιαμφισβήτητα, ο μόνος δρόμος για να προχωρήσουμε μπροστά. Συμπληρώνονται και από τον υπέροχο ψηφιακό κόσμο που απαιτεί κεραίες να ορθώνονται παντού, σε βουνά, λόφους, μέσα στις πόλεις: με στόχο την δυνατότητα πρόσβασης στο ίντερνετ. Τα σώματα μας ζουν σε συνθήκες μόνιμης ακτινοβόλησης, το ίδιο και των ευαίσθητων παιδιών μας, για τα οποία δήθεν έχουμε και μεγάλη έγνοια. Αλλά και κάθε πλάσμα – ζώο ή φυτό- κολυμπάει στην ηλεκτρομαγνητική ρύπανση, που το μέλλον θα δείξει ολοκληρωτικά τα δυσάρεστα αποτελέσματά της[5].
Έχουμε τόσο αποθρασυνθεί, που αυτό που στα δημοτικά τραγούδια λεγότανε “καλότυχα που είναι τα βουνά που δε γερνούν κλπ” πλέον κατορθώσαμε να το εξαφανίσουμε. Τι μας μένει; Αλήθεια υπάρχουν ακόμη εσχατιές που μπορούμε να απλωθούμε και στο όνομα της πράσινης ανάπτυξης να έχουμε και τη συνείδησή μας ήσυχη αλλά και να θεωρούμε ότι αυτό που κάνουμε είναι αναγκαίο και ωφέλιμο για τον τόπο μας;
Πλέον έχουμε τις θάλασσές μας για να απλωθούμε είτε με πλωτά φωτοβολταϊκά είτε με πλωτά ή αγκυρωμένα αιολικά -αναλόγως του βάθους της θαλάσσης. Θα μετατρέψουμε την Ελλάδα σε ένα απέραντο “μη” τόπο, που θα παράγει ενέργεια ή θα προσφέρει τουριστικές απολαύσεις στους επισκέπτες του καλοκαιριού. Και οι ντόπιοι θα ζούνε τη μιζέρια του χειμώνα τους, την αδυναμία να επισκεφθούν τα μέρη τους γιατί δεν θα τους το επιτρέπουν τα οικονομικά τους, την αδυναμία να ζεστάνουν το σπίτι τους ή να περπατήσουν σε ένα βουνό και να το χαρούνε, να απολαύσουν το τοπίο, να πάνε σε ένα δάσος και να σταθούν κάτω από ένα δέντρο και να ακούσουν το θρόισμα του…
Όλα τα προηγούμενα τα θεωρούμε συμβατά με την έννομη τάξη μας, τα θεωρούμε συμβατά με το Σύνταγμά μας(πόση ειρωνεία κρύβεται στο άρθρο 24), με την προστασία του περιβάλλοντος. Γιαυτό άλλωστε βλέπουμε ότι ακόμη και οι κατά επάγγελμα αρμόδιοι, δέχονται για παράδειγμα να κόβετε το δάσος για να μπαίνουν στη θέση του α/γ. Το ΣτΕ ανάμεσα στην αναδάσωση των καμένων και την εγκατάσταση βΑΠΕ προκρίνει το δεύτερο (βλ. απόφ. 2499/2012). Προτιμούμε την κατάργηση της γεωργικής γης και παραγωγής υπέρ των φωτοβολταϊκών… Και πόσα άλλες διαστροφές δεν δεχόμαστε προς χάριν της ακρίδας της “πράσινης ανάπτυξης”…
Διερωτάται κανείς πως είναι δυνατόν ένας άνθρωπος με καθαρή συνείδηση και σκέψη να μπορεί να δεχτεί αυτό τον απόλυτο παραλογισμό.
Λοιπόν μπορείς να το δεχτείς όταν ζεις σε συνθήκες απόλυτης προπαγάνδας, όταν το νέο σύμβολο της πίστεως είναι δηλώσεις του τύπου “είμαστε υπέρ των ΑΠΕ, πιστεύουμε στις ΑΠΕ”. Όταν κάθε πολιτικός, κάθε δημοσιογράφος, κάθε κανάλι και κάθε εικονογράφηση θα κάνουν αναφορά ή θα σου παρουσιάσουν την εικόνα μιας κινούμενης α/γ σα να είναι μία μαργαρίτα σε ένα λιβάδι. Θυμάται κανείς τα χιλιαστικά έντυπα με τις ευτυχισμένες οικογένειες που ζούνε στον επίγειο παράδεισο. Σε όλα αυτά φυσικά να προστεθεί ότι η πράσινη ανάπτυξη είναι και ένα μεγάλο άλλοθι και παυσίπονο για τον αφυπνισμένο, δικαιωματιστή, πολιτικά ορθό καταναλωτή του σήμερα[6].
Υπό αυτές τις συνθήκες οδηγηθήκαμε σε αυτή την κατάσταση που αποσκοπεί στο να υπνώσει, να αδρανοποιήσει και εν τέλει να νεκρώσει την συνείδηση, την λογική και την ηθική τάξη στην ψυχή των ανθρώπων. Πρόκειται για μία χυδαία κατάσταση των ύστερων αστικών δημοκρατιών και του ακραία νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, που ούτε τους στοιχειώδεις δικούς του κανόνες δεν ακολουθεί.
Ευχές είναι δύσκολο να κάνουμε. Επειδή όμως οι άνθρωποι καλούνται να κτίζουν το μέλλον τους και την ελπίδα τους, αυτό που μπορούμε να ευχηθούμε είναι να καταργηθεί ο όρος “πράσινη” ανάπτυξη.
Σε κάθε περίπτωση να εξορίσουμε από τον καθημερινό μας λόγο το παραμύθι της “πράσινης” ανάπτυξης, να πούμε ένα μεγάλο ΟΧΙ στην απάτη που έχει οικοδομηθεί πάνω της και να παύσουμε να ανεχόμαστε την μεγάλη χυδαιότητα που έχει παρεμβάλει στην ζωή μας και τον τόπο μας!
* Δικηγόρος
Επιμ/θείς στο ΕΚΠΑ στη Βιώσιμη Ανάπτυξη και το Περιβάλλον
Imperial College Clean Power Professional Certificate
[1]Για το θέμα ενδεικτικά https://www.facebook.com/nisides/posts/pfbid062rZ6Qq7mQBCQ7zxZzkBnCYQWfG3M4Lt8bkpRtHdViWSm7X414vp2gyW2vWMPirtl
[2]Μία μέση α/γ 3,3 MW απαιτεί περίπου 700 τόννους μετάλλου, άνω των 1000 τσιμέντου, σπάνιες γαίες κα.
[4]https://www.neakriti.gr/article/kriti/1660890/ependusi-ston-paligremno-bros-gremos-kai-piso-espa/
[5]Εδώ τονίζεται η πρωτοβουλία της Εταιρείας Περιβάλλοντος Κύμης, για την δημιουργία Περιοχών Ανευ Ακτινοβολίας (ΠΑΑ), κατά το πρότυπο των ΠΑΔ, βλ. σχετ. Kati, Vassiliki & Kassara, Christina & Psaralexi, Maria & Tzortzakaki, Olga & Petridou, Maria & Papaioannou, Haritakis & Galani, Antonia. (2020). Οι Περιοχές Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ) ως εργαλείο περιβαλλοντικού σχεδιασμού στην Ελλάδα.
[6]Για αυτό που αποκαλείται woke capitalism και συνδέεται πολλαπλώς με όλα αυτά, βλ. το άρθρο του Δημ. Α. Τραυλού-Τζανετάτου, Woke καπιταλισμός, δικαιωματισμός και Αριστερά, στην εφημ. δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ, 8/10/2022. Για το ίδιο θέμα και η κριτική του Γιώργου Καραμπελιά, “Η μαζική υστερία που απειλεί τις δυτικές κοινωνίες” για το βιβλίο του Mathieu Bock-Cote, “Η Φυλετική Επανάσταση & άλλα ιδεολογικά ζιζάνια”, στην εφημ. ΡΗΞΗ, φύλ. 180, 15/10/2022.
