1. Εισαγωγή
Παίρνοντας αφορμή από τις πρόσφατες δηλώσεις εκπροσώπων της νέας κυβέρνησης υπέρ των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στη Βόρεια Ελλάδα, από την αμφιλεγόμενη κινητικότητα των μεταλλευτικών εταιρειών και από τις ανησυχίες των θεσμικών φορέων και των κατοίκων της Θράκης, επαναφέρουμε στην παρούσα εισήγηση ορισμένα βασικά επιστημονικά κριτήρια στο πλαίσιο της ενημέρωσης των πολιτών της Θράκης για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη Δημόσια Υγεία από τις προγραμματισμένες εκμεταλλεύσεις χρυσού στο Πέραμα και στις Σάπες.
Από την δεκαετία του 1990 προσπαθούν διάφορες διεθνείς μεταλλευτικές εταιρείες να εγκαθιδρύσουν βιομηχανία εκμετάλλευσης χρυσού στις περιοχές Σαπών και Περάματος, 20-25 χλμ δυτικά έως βορειοδυτικά της Αλεξανδρουπολης. Ύστερα από πολλές μεταπωλήσεις μεταξύ διαφόρων ξένων εταιρειών, εξαγόρασε τελικά το 2011 τα μεταλλευτικά δικαιώματα και στις δύο περιοχές η καναδέζικη κοινοπραξία «Eldorado Gold». Σε όλη αυτή την εξέληξη παρέμειναν όπως είχαν οι θυγατρικές εταιρείες διατηρόντας μέχρι σήμερα τις ελληνικές ονομασίες: «Χρυσωρυχεία Θράκης (Χ.Θ.)» στο Πέραμα και «Μεταλλευτική Θράκης (Μ.Θ.)» στις Σάπες. Για λόγους απλοποίησης θα ονομάζονται συχνά στην εισήγηση αυτή, «εταιρεία Περάματος» και «εταιρεία Σαπών»
Οι εν λόγω εταιρείες χρσιμοποίησαν στο διάστημα αυτό όλα τα μέσα για να σπάσουν την αντίδραση των κατοίκων της Θράκης και προβάλλουν με ζήλο την οικονομική κρίση για να πετύχουν τον σκοπό τους. Η προτεινόμενες όμως εκμεταλλεύσεις χρυσού όχι μόνο δεν θα βοηθήσουν στην ύφεση της οικονομικής κρίσης παρά θα επιφέρουν καταστροφικά πλήγματα στο περιβάλλον και στους φυσικούς πόρους της Θράκης. Οι προγραμματισμένες μεταλλευτικές επεμβάσεις θα έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη γεωργία, στην αλιεία στον τουρισμό και στη ποιότητα ζωής των κατοίκων της Θράκης.
Σημειώνεται ότι, ιδιαίτερα η εταιρεία Περάματος πρόβαλλε τα τελευταία χρόνια την παρουσία της στη Θράκη ασχολούμενη με δημόσιες σχέσεις. Πλησίασε και δωροδόκησε αθλητικούς και άλλους συλλόγους και με αμφίβολες μεθόδους προσπάθησε να επηρεάσει την κοινή γνώμη, να σπάσει την αντίδραση των κατοίκων και να πετύχει την αδειοδότηση για την εκμετάλλευση στο Πέραμα. Πάρα ταύτα, οι πολίτες και οι αρχες της τοπικής αυτοδιοίκησης της Θράκης κατώρθωσαν μέχρι σήμερα να αναχαιτίσουν τις πιέσεις των εταιρειών και να εμποδίσουν την περιβαλλοντικά επιζήμια αυτή βιομηχανία.
Το βασικότερο επιχείρημα στις συζητήσεις και στην αντίσταση των κατοίκων της Θράκης κατά της εκμετάλλευσης χρυσού αποτέλεσε δικαίως το θέμα της „κυάνωσης“, εφ’ όσον για την επεξεργασία των πετρωμάτων θα χρησιμοποιηθούν χιλιάδες τόνοι τοξικών χημικών αντιδραστηρίων και κυανιούχο νατρίο, το οποίο ήδη στο 0,1 γραμμάριο είναι θανατηφόρο για τον άνθρωπο.
Εξ’ ίσου μεγάλη σημασία αποδίδουμε όμως και στις καταστροφικές επιπτώσεις στο περιβαλλον από τις μαζικές εξορύξεις. Οι εμπειρίες 35 χρόνων γεωλογικών, γεωχημικών και κοιτασματολογικών εργασιών στις περιοχές αυτές (βλ. βιογραφικά στοιχεία του εισηγητή στο τέλος της εισήγησης) μας επιτρέπουν να αξιολογήσουμε πολύ καλά, ποιές εμφανίσεις και ποιοί λοφοι διακινδυνεύουν να πέσουν θύμα των εξορύξεων στην εξέληξη των μεταλλευτικών επεκτάσεων σε μερικές δεκαετίες εάν επιτραπεί η εγκαθίδρυση εκμετάλλευσης χρυσού στη Θράκη.
2. Τι σημαίνει «εκμετάλλευση χρυσού» – γενικές παρατηρήσεις
α) H εκμετάλλευση χρυσού αποτελεί αναμφισβήτητα την πιο επιζήμια βιομηχανία από κάθε άλλη βιομηχανική και μεταλλευτική δραστηριότητα. Η όλη διαδικασία αφορά την ανάκτηση μικροσκοπικών ιχνών χρυσού, μερικές φορές μάλιστα κάτω από 1 γραμμάριο (!!) ανα τόνο πετρώματος (π.χ. στις Σκουριές Χαλκιδικής).
β) Απαιτούνται λοιπόν μαζικές εξορύξεις πετρωμάτων, οι οποίες αλλοιώνουν ριζικά τη μορφολογία και το φυσικό τοπίο μεγάλων περιοχών.
γ) Ακολουθεί μεταλλουργική επεξεργασία των αλεσμένων πετρωμάτων με χρήση μεγάλων ποσοτήτων τοξικών χημικών αντιδραστηρίων, συχνά με διάλυμα του δηλητηρiώδους κυανιούχου νατρίου, με απρόβλεπτους κινδύνους για τη Δημόσια Υγεία. Εφόσον το κυανιούχο νάτριο έχει τη δυνατότητα να διάλύει τα ίχνοι χρυσου, είναι ευνόητο ότι διαλύει και πλήθος άλλων τοξικών μετάλλων από το πέτρωμα, όπως μόλυβδο, αρσενικό, ψευδάργυρο, κάδμιο κ.α.
δ) Μοναδικό φαινόμενο είναι το ότι οι μάζες αυτές των εξορυχθένων και επεξεργασθέντων πετρωμάτων εναποθέτονται σχεδόν 100% σαν τοξικό απόβλητο σε χώρους τελμάτων μεγάλων εκτάσεων, συνήθως σε γειτονικά ρέματα, με δραματικές επιπτώσεις στο υδρολογικό σύστημα. Δηλητηριάζονται μεγάλες περιοχές, ιδιαίτερα σε περίπτωση αστοχιών και θραύσεων φραγμάτων.
Σε σύμφωνία με τις παρατηρήσεις αυτές ας αναφερθεί και το γενικό συμπέρασμα του γνωστού γερμανικού περιοδικού „DER SPIEGEL“, ένα απο τα πιό έγκυρα και με σοβαρό επιστημονικό προσανατολισμό περιοδικά ανά τον Κόσμο, που πριν μερικά χρόνια δημοσίευσε ειδικό ρεπορταζ για την εκμετάλλευση χρυσού με τίτλο «Το βρώμικο χρυσάφι». Η ακριβής μετάφραση αποσπάσματος του άρθρου στο τεύχος 12/17.3.2008, σελ. 74 έχει ως εξής:
«Ο χρυσός βρίσκεται στο σκληρό πέτρωμα σε μικροσκοπικά ίχνοι. Η εκμετάλλευσή του αποτελεί οικολογική καταστροφή. Για την εξόρυξη διατρυπούν οι μεταλλευτικές εταιρείες επιφανειακά ορυχεία, τα οποία έχουν τέτοιες διαστάσεις, ώστε να είναι ορατά από το Διάστημα. Για μια ουγκιά χρυσό (σημ.: 1 ουγκιά=31,1 γραμμάρια) αλέθονται μέχρι κατάστασης λάσπης 20 τόνοι και σε ορισμένες περιπτώσεις 100 τόνοι πετρώματος. Ολόκληρα βουνά εξαφανίζονται στους μύλους (…). Για την επεξεργασία χρησιμοποιύνται τεράστιες ποσότητες ενός πολύ δηλητηριώδους διαλύματος κυανιδίων, το οποίο ξεπλένει τον χρυσό (από το πέτρωμα) και εξαφανίζει κάθε ζωή στην περιοχή. Τα κέρδη των κοινοπραξιών πηγαίνουν στα πλούσια βιομηχανικά κράτη. Δηλητήρια και μεταλλευτικά απορρίμματα παραμένουν στις φτωχές χώρες (παραγωγής)»
3. Σε ποια μορφή και ποσότητα βρίσκεται ο χρυσός στα πετρώματα
Για το θέμα της εκμετάλλευσης χρυσού είναι απαραίτητο να πληροφορηθούν οι πολίτες, σε ποιά μορφή και περιεκτικότητα βρίσκεται ο χρυσός στο πέτρωμα, γιατί έτσι εξηγούνται καλύτερα οι διαδικασίες των μαζικών εξορύξεων πετρωμάτων και η ανάλογη επεξεργασία τους με τη μέθοδο της κυάνωσης για την ανάκτηση του χρυσού.
Σε δηλώσεις των μεταλλευτικών εταιρειών και σε διάφορες συζητήσες ακόυγονται ορολογίες όπως «κοίτασμα χρυσού», ή «χρυσοφόρο κοίτασμα» ή μάλιστα «μετάλλευμα χρυσού» κλπ. Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί είναι παραπλανητικοί διότι δίνουν την εντύπωση ότι ο «μαγικός» χρυσός βρίσκεται στο υπέδαφος σαν κάποιες συγκεντρώσεις, δηλαδή σαν ένα είδος «θησαυρός» και μπορύμε να τον βγάλουμε με κάποια σκαψίματα.
Σχεδόν όλα τα πετρώματα του φλοιού της Γής περιέχουν μεταξύ άλλων ιχνοστοιχείων και ίχνοι χρυσού, συχνά έως 0,01 γραμμάριο ανα τόνο πετρώματος. Πρόκειται για μικροσκοπικά ψήγματα μεγέθους 1 ή 2 και σε ορισμένες περιπτώσεις 5-10 mμ = χιλιοστά του χιλιοστού(!!). Τα ηφαιστειακά πετρώματα που κυριαρχούν στο νοτιοανατολικό τμήμα της Θράκης, από Σάπες–Μαρώνεια μέχρι Δαδιά–Σουφλί περιέχουν συχνά ίχνη χρυσού από 0,1 έως 0,5 γραμμάριο στον τόνο. Δηλαδή εάν σκεφτούμε να εξορύξουμε και να καταστρέψουμε όλη αυτή την περιοχή, να την αλέσουμε και να την περάσουμε από διαλύματα κυανδίων, θα έχουμε πράγματι μια απόληψη χρυσού αρκετών δεκάδων τόνων. Με αυτές τις προυποθέσεις μπορεί λοιπόν ο καθε ένας να σοφιστεί όποιαδήποτε ανεύθυνα νούμερα αποθεμάτων χρυσού.
Τα ηφαιστειακά πετρώματα στο νοτιοανατολικό τμήμα της Θράκης παρουσιάζουν συχνά ορισμένες «υδροθερμικές-επιθερμικές» εξαλλοιώσεις (βλ. παρακάτω επεξηγηματικές σημειώσεις) και περιέχουν μεταξύ άλλων μεταλλικών ορυκτών και ίχνοι χρυσού μέχρι 1 γραμμάριο στον τόνο πετρώματος. «Επιθερμικές εξαλλοιώσεις» με ίχνοι χρυσού απαντώνται σε πολυάριθμους λόφους από Σάπες μέχρι Πέραμα-Πετρωτά και σε άλλες ηφαιστειακές περιοχές (π.χ. Κίρκη, Αισύμη, Πεύκα/Λουτρά).
Σε ορισμένες από τις „επιθερμικές εμφανίσεις“ οι περιεκτικότητα σε χρυσό είναι κατά θέσεις 1 έως 5 γραμμάρια ανά τόνο πετρώματος. Τα συνηθισμένα λοιπόν αυτά πετρώματα με περιεκτικότητες χρυσού ενός γραμμαρίου ανά τόνο αποτελούν ήδη αντικείμενα ενδιαφέροντος για τις εταιρείες και μπορούν να τα χαρακτηρίσουν σαν «κοίτασμα χρυσού» και να τα καταχωρησουν σε πρόγραμμα εκμετάλλευσης. Πρόκειται ουσιαστικά για μια διεστραμμένη εκτίμηση, στο να χαρακτηρίζεται σαν «κοίτασμα η μετάλλευμα χρυσού» ένα συνηθισμένο πέτρωμα με ιχνος χρυσού ενός γραμμαρίου (ενός εκατομμυριοστού) στον τόνο. Για τις εταιρείες μετράει το τελικό προϊόν: ο χρυσός, και δεν ενδιαφέρονται εάν ξερριζώνονται και αλέθονται ολόκληροι λόφοι και καταλήγουν ύστερα από την κυάνωση σαν δηλητηριασμένη λάσπη σε «χαβούζες» αποβλήτων.
Για καλύτερη κατανόηση αναφορικά με τα όρια περιεκτικοτήτων χρυσού στο πέτρωμα αρκεί να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με τα δεδομένα της εταιρείας Χ.Θ., η μέση περιεκτικότητα χρυσού στον Λόφο Περάματος είναι 3,2 γραμμάρια και το κατώτερο όριο εκμεταλλευσιμότητας μόνο 1,0 γραμμάριο ανά τόνο πετρώματος. Με αυτά τα δεδομένα μπορεί κανείς να υπολογίσει τις μάζες πετρωμάτων που πρέπει να εξορύσσονται. Για την προγραμματισμενη παραγωγή χρυσού 35 περίπου τόνων στο Πέραμα, θα πρέπει (με τα «στείρα») να εξορυχθούν πάνω από 16 εκατομμύρια (!!) τόνοι πετρώματος. Απ’ αυτά, 11 εκατομμύρια τόνοι θα αλεθούν σαν πολύ ψιλό αλεύρι και θα περάσουν από λουτρό κυανιδίων, και μετά την ανάκτηση των 1, 2, 3 γραμμαρίων χρυσού ανα τόνο, θα καταλήξει το αλεσμένο πέτρωμα ουσιαστικά 100% σαν τοξική δηλητηριαμένη λάσπη σε πελώρια λεκάνη τελμάτων σε διπλανό ρέμα. Ο γραφικός Λόφος Περάματος με τα ωραία πυριτιωμένα βράχια στην κορυφή θα εξαφανιστεί και θα μετατραπεί σε έναν πελώριο σεληνιακό κρατήρα.
Επεξηγηματικές σημειώσεις
Υδροθερμική εξαλλοίωση = Eξαλλοίωση πετρωμάτων λόγω επίδρασης μαγματικών «θερμών υδατικών» («υδροθερμικών») διαλυμάτων.
Επιθερμική εξαλλοίωση = Eξαλλοίωση πετρωμάτων στο επάνω μέρος ενός υδροθερμικού πεδίου (και συνεπώς σε σχετικά χαμηλώτερη θερμοκρασία).
Στο «επιθερμικό στάδιο» κυριαρχούν χαρακτηριστικές παραγενέσεις ορυκτών εξαλλοίωσης, όπως σερικίτης, καολινίτης, αλουνίτης αδουλάριος και άφθονο διοξείδιο του πυριτίου (χαλαζίας). Επειδή τα ορυκτά αυτά είναι άχρωμα, έχουν τα αντίστοιχα πετρώματα «ξεθωριασμένη» εμφάνιση. Ισχυρή πυριτίωση στο κέντρο του συστήµατος καθιστά το πέτρωµα συµπαγές, και καθώς αυτό είναι ανθεκτικό στις φυσικές διαβρωτικές διεργασίες των εκατοµµυρίων χρόνων, διατηρείται και σχηµατίζει τελικά χαρακτηριστική βραχώδη κορυφή του διαµορφωµένου λόφου, το ονοµαζόµενο „πυριτικό καπέλο“ („silica cap“). Πολυάριθµες τέτοιες κορυφές διαµορφώνουν τη µορφολογία και αποτελούν φυσικά στολίδια ιδιαίτερου κάλλους στην περιοχή από Σάπες µέχρι Συκορράχη και στη συνέχεια µέχρι Πέραµα και Πετρωτά. Πολλές από αυτές τις «επιθερμικές εµφανίσεις» περιέχουν μικροσκοπικά ίχνοι χρυσού (+ ίχνη αργύρου) και κινδυνεύουν να πέσουν θύµα εκτεταµένων εξορύξεων εάν επιτραπεί η εγκαθίδρυση βιοµηχανίας εκµετάλλευσης χρυσού στη Θράκη.
Μια «επιθερµική εµφάνιση» δεν είναι χωρίς „ρίζες“ παρά συνδέεται στο βάθος µε διάφορες άλλες µεταλλοφορίες (θειούχες / πορφυρικές µεταλλοφορίες). Στο Πέραµα και στις Σάπες αναπτυσσονται κάτω από τα οξειδωµένα σώµατα µαζικές θειούχες µεταλλοφορίες για τις οποίες γίνεται συχνά λόγος στη παρούσα εισήγηση
4. Η προγραμματισμένη εκμετάλλευση χρυσού στο Πέραμα
4.1. Επιφανειακό Ορυχείο
Σύμφωνα με τα δεδομένα της εταιρείας, το επιφανειακό ορυχείο στον Λόφο Περάματος σε λίγα χρόνια λειτουργίας θα έχει μήκος 700-800 μέτρα, πλάτος έως 400 μέτρα και βάθος μέχρι 130 μέτρα.
Η εταιρεία, επιδιώκοντας να προβάλλει το έργο της κατά το δυνατόν ανώδυνο, ισχυρίζεται ότι η εξόρυξη στον Λόφο Περάματος θα περιοριστεί μόνο στο επάνω «οξειδωμένο» πέτρωμα το οποίο στο κέντρο του έχει (κατά την εταιρεία) πάχος 125 μέτρα, πλευρικά όμως μόνο 50–30 μέτρα, και διαδίδει επίμονα και αυθαίρετα, ότι για τον λόγο αυτό «δεν θα υπάρχει θέμα όξινης απορροής και εκτόξευσης τοξικών χημικών στοιχείων».
Σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας της εταιρείας, βρίσκεται κάτω από το «οξειδωμένο» πέτρωμα ένας παχύς ορίζοντας συγκέντρωσης θειούχων ορυκτών πάχους μέχρι πάνω από 180 μέτρα (συνάγεται από σχήματα της εταιρείας). Όμοιες περιεκτικότητες σε χρυσό με αυτές του «οξειδωμένου σώματος» και ορισμένα άλλα συγκριτικά στοιχεία, που προκύπτουν από το προτεινόμενο έργο «Οχιάς» Σαπών (βλ. κεφάλαιο 6.1), μας επιτρέπουν να ισχυριστούμε ότι η εξόρυξη θα συνεχιστεί σε βαθύτερα επίπεδα, δηλαδή στη θειούχα αυτή μεταλλοφορία με ολέθριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, διότι πρόκειται για «δυσκατέργαστο» υλικό ώστε να απαιτείται ένταση της κυάνωσης (βλ. επόμενο κεφάλαιο) ή και βιομηχανική οξείδωση («φρύξη») του μεταλλεύματος για την ανάκτηση των μικροσκοπικών εγκλεισμάτων του χρυσού στα θειούχα ορυκτά, διοχετεύοντας έτσι τεράστιες ποσότητες θείου στο περιβάλλον. Σημειώνεται ότι τα ίχνη χρυσού και αργύρου βρίσκονται εδώ κυρίως σε μορφή τελλουριδίων. Για τη διάσπαση των τελλουριδίων απαιτείται επίσης εντατικότερη εκχύλιση με κυανιούχο νάτριο, με αποτέλεσμα την αύξηση διαλυτικότητας και των παρακάτω αναφερόμενων τοξικών μεταλλικών στοιχείων.
Η εξόρυξη ενός τέτοιου μεταλλοφόρου πετρώματος σε ανοιχτό ορυχείο και οι επακόλουθες διαδικασίες της επεξεργασίας και της εναπόθεσής του σαν μεταλλευτικό τέλμα θα εντείνουν φυσικά την όξινη απορροή και την εκπομπή τοξικών μετάλλων στην ευρύτερη περιοχή. Η εταιρεία αποσιωπεί συστηματικά την ορυκτολογική και χημική σύσταση της θειούχας αυτής μεταλλοφορίας. Ειδική όμως επιστημονική μελέτη μας πληροφορεί ότι η μεταλλοφορία αυτή περιέχει πάνω από 20 θειούχα μεταλλικά ορυκτά, από τα οποία προκύπτουν τα χημικά στοιχεία: σίδηρος (Fe), ψευδάργυρος (Zn) συνδεδεμένος με κάδμιο (Cd), χαλκός (Cu), μόλυβδος (Pb), κασσίτερος (Sn), αρσενικό (As), αντιμόνιο (Sb), βισμούθιο (Bi), τελλούριο (Te), σελένιο (Se) και φυσικά άφθονο θείο (S).
4.2. Μεταλλουγική επεξεργασία
Η εκχύλιση του χρυσού με κυανιούχο διάλυμα γίνεται σε συστοιχία πελώριων δεξαμενών. Δεν θα ασχοληθούμε εδώ με το πρόβλημα της μεγάλης κατανάλωσης νερού (ημερησίως περίπου 4.000 !! κυβ. μέτρα) στην άνυδρη αυτή περιοχή, διότι δεν αποτελεί θέμα της παρούσας εισήγησης αλλά είναι απαραίτητο να γίνει πληροφόρηση για την κατανάλωση κυανίου.
Όπως αναφέρθηκε εισαγωγικά, η «κυάνωση» παίζει βασικό ρόλο στην επιχειρηματολογία κατά της βιομηχανίας εκμετάλλευσης χρυσού, εφόσον είναι θανατηφόρο δηλητήριο. Άλλωστε, το κυανιούχο νάτριο θα παίζει μεγάλο ρόλο στη αλυσίδα διαφόρων χημικών αντιδράσεων και τοξικών ενώσεων. (θειοκυανιούχα, ελεύθερα κυανιόντα, μεταλλοκυανιούχα σύμπλοκα κ.ά). Για λεπτομέρειες στο θέμα αυτό παραπέμπουμε σε παλαιότερη εκτενή εισήγηση, δημοσιευμένη σε διάφορες ιστοσελίδες στο διαδύκτιο με τίτλο: «Ορυκτοχημεία των μεταλλευτικών τελμάτων στο προτεινόμενο έργο Περάματος και η παραπληροφόρηση της εταιρείας „Χρυσωρυχεία Θράκης“».
Κατανάλωση κυανίου:
Σύμφωνα με τους πίνακες 6.3.2.-1 και 6.3.2.-2 της Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Π.Ε., 2011) της εταιρείας θα χρησιμοποιούνται στο προτεινόμενο έργο Περάματος 0,61 Kg κυανιούχο νάτριο (NaCN) ανά τόνο εξορυχθέντος και επεξεργασθέντος πετρώματος. Σύμφωνα πάλι με τα δεδομένα της εταιρείας, θα επεξεργάζονται την ημέρα, δηλαδή θα περνούν από κυάνωση πάνω από 3.500 τόνοι πετρώματος (το εργοστάσιο επεξεργασίας θα εργάζεται ασταμάτητα και τις 7 ημέρες της εβδομάδας). Από αυτά προκύπτουν: 3.500 τόνοι πετρώματος Χ 0,61 Kg NaCN = 2.135 Kg NaCN. Δηλαδή, κατανάλωση κυανίου ημερησίως πάνω από 2 και ετησίως πάνω από 765 τόνους .
Συμπέρασμα: Μόνο το έργο Περάματος θα καταναλώσει 6.000–7.000 τόνους(!!) κυανιούχο νάτριο στα 8 – 9 χρόνια λειτουργίας του. Οι ποσότητες αυτές που προκύπτουν από τα στοιχεία της ίδιας της εταιρείας, αποτελούν οπωσδήποτε τα κατώτερα όρια κατανάλωσης κυανίου. Βιβλιογραφικά στοιχεία συνεργατών της εταιρείας αναφέρουν για σχετικά δυσκατέργαστα πετρώματα κατανάλωση κυανίου μέχρι 0,79 Kg ανά τόνο πετρώματος. Αυτό σημαίνει ότι οι επάνω αριθμοί κατανάλωσης κυανίου αυξάνονται μέχρι 30 %.
4.3. Εναπόθεση των μεταλλευτικών τελμάτων
Στη παλαιότερη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (του 2000) η εταιρεία „Χρυσωρυχεία Θράκης“ είχε προγραμματιστεί λεκάνη („λίμνη“) καθίζησης των μεταλλευτικών τελμάτων διαμέτρου περίπου 800 μέτρων σε μορφολογικό άνοιγμα του κεντρικού ρέματος „Παλιόρεμα“, περίπου 1500 μέτρα νοτιοδυτικά του οικισμού Περάματος.
Η εταιρεία προβάλλει από το 2011 ένα άλλο σχέδιο λεκάνης τελμάτων περίπου 500 μέτρα νότια του οικισμού Περάματος και 200 μέτρα νοτιοανατολικά του προγραμματισμενου επιφανειακού ορυχείου, η οποία θα περιλαμβάνει τη χαράδρα ενός ρέματος, με την παλιά τουρκική ονομασία «Σπαλτζάκ», που εκρέει στο Παλιόρεμα. Ο χώρος αυτός θα έχει περίπου τριγωνικό σχήμα με πλευρές μήκους περίπου 900, 750 και 650 μέτρα και κύριο φράγμα (ανάχωμα) ύψους 40!! μέτρων. Σημειώνεται ότι η πελώρια αυτή λεκάνη θα βρίσκεται σε περιοχή ισχυρά τεκτονισμένων και κατακερματισμένων πρασινοσχιστολίθων υψηλού βαθμού διαπερατότητας.
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό της εταιρείας, η χωρητικότητα της χαράδρας αυτής επαρκεί για την εναπόθεση μεταλλευτικών τελμάτων 1.800.000 κυβ. μέτρων = 2.900.000 τόνων. Για τα υπόλοιπα τέλματα 4.900.000 κυβ. μέτρων = 7.900.000 τόνων, σχεδίασε η εταιρεία την „ανυψωτική επέκταση“ του χώρου εναπόθεσης, ως εξής: Όταν θα γεμίσει το ρέμα με τέλματα σε περίπου δύο χρόνια μέχρι το υψόμετρο 295 μέτρα, «προβλέπεται η κατασκευή εσωτερικών αναχωμάτων ύψους 5 μέτρων, χρησιμοποιώντας ως υλικό κατασκευής μεταλλευτικά οξειδωμένα στείρα» (ΜΠΕ, σ. 5.4-33) σε 10 επίπεδα. Όταν δηλαδή γεμίσει η λεκάνη του ρέματος, θα ανορθωθεί επάνω στο «αποστραγγισμένο» τέλμα το ανάχωμα του 1ου επιπέδου, ύψους 5 μέτρων. Όταν τα τέλματα γεμίσουν σε διάστημα μερικών μηνών το νέο αυτό χώρο, θα ανορθωθεί πάλι επάνω στο «αποστραγγισμένο» τέλμα το ανάχωμα του δευτέρου επιπέδου και ούτω κάθε εξής. Η πελώρια αυτή „χαβούζα“ θα ανυψωθεί με αυτόν τον τρόπο από τα 195 στα 245 μέτρα (δηλαδή κατά 50 μέτρα). Τελικά θα ξεπροβάλλει μια γιγαντιαία τριγωνική „βαθμιδώδης πυραμίδα“ από μεταλλευτικά τέλματα και αναχώματα. Το συνολικό ύψος από το βαθύτερο σημείο του ρέματος μέχρι τη στέψη της πυραμίδας θα πλησιάσει τα 90 (!!) μέτρα (συγκριτικά όσο τρεις επανωτές 10όροφες πολυκατοικίες).
Διερωτάται κανείς, πώς είναι δυνατόν να στηρίχθεί ένα τέτοια μεγάλο σύστημα αναχωμάτων σε ασταθή ιζήματα τελμάτων, όταν αυτά έχουν μια κοκκίωση μερικών «μικρών» (μερικών χιλιοστών του χιλιοστού) και συμπεριφέρονται σαν αργιλικά υλικά με τα γνωστά φαινόμενα „θιξοτροπίας“ και ρευστότητας σε περίπτωση βροχοπτώσεων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται διαρκή προβλήματα στη σταθεροποίηση των αναχωμάτων. Αντίθετα, σε περιπτώσεις μεγάλης ξηρασίας εμφανίζουν τέτοιου είδους ιζήματα ρηγματώσεις, καθιζήσεις και μεταπτώσεις που θα επηρεάζουν ανάλογα τα αναχώματα. Οι επιδράσεις όλων αυτών των φαινομένων στις εναλλασσόμενες καιρικές συνθήκες καθιστούν απαράδεκτο ένα τέτοιο σύστημα εναπόθεσης τοξικών μεταλλευτικών τελμάτων που θα εξεληχθεί σίγουρα σε μία διαρκή πηγή διαρροών τοξικών ουσιών.
Υπάρχουν μάλιστα πιθανότητες σε μια ασυνήθιστη βροχότωση να σπάσουν ορισμένα τμήματα της πυραμίδας και να παρασύρουν σαν „ντόμινο“ ολόκληρο το σύστημα στο Παλιόρεμα και κατόπιν στον παραλιακό χώρο Μεσημβρίας – Πετρωτών και στο Θρακικό Πέλαγος.
Η συνισταμένη των δυνάμεων πίεσης απειλεί στην τελική ανάλυση και το κύριο ανάχωμα (φράγμα της λεκάνης) στην κατάντη του ρέματος Σπαλτζάκ. Οι ιδικοί μηχανικοί στατικής ας βγάλουν συμπέρασμα, κατα πόσο είναι δυνατόν ένα τέτοιο ανάχωμα να αναχαιτίσει την πίεση μια μάζας τελμάτων 6 εκατομυρίων κυβικών μέτρων = 10,5 εκατομυρίων τόνων και ύψους σχεδόν 90 μέτρων (+ το βάρος των εσωτερικών αναχωμάτων). Για τη συχνότητα και τις πιθανότητες αστοχιών και θραύσεων φραγμάτων βλ. ειδικές παρατηρήσεις στο κεφάλαιο 5.3.
4.4. Επέκταση μεταλλευτικών δραστηριοτήτων
Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τον ρυθμό επέκτασης ενός επιφανειακού ορυχείου σαν του Περάματος μας προσφέρει το παράδειγμα του μεταλλείου Ovacik της Τουρκίας το οποίο επισκέφτηκε ο συγγραφέας της παρούσας εισήγησης με μέλη του ΤΕΕ τον Σεπτέμβριο 2003, δύο χρόνια και τρεις μήνες μετά την έναρξη λειτουργίας του τον Μάιο 2001. Το ορυχείο του Ovacik είχε ήδη αποκτήσει στο διάστημα αυτό το εντυπωσιακό βάθος των 120 μέτρων (πληροφορία των ιθυνόντων του μεταλλείου Ovacik) Οι παρατηρήσεις μας (με φωτογραφική καταγραφή) οδηγησαν στο συμπέρασμα ότι το ορυχείο αυτό, στο διάστημα των δύο ετών και τριών μηνών, είχε ήδη πλησιάσει όχι μόνο το βάθος αλλά και το μήκος και πλάτος του προγραμματισμένου ορυχείου Περάματος. Η δήλωση της εταιρείας στη ΜΠΕ 2000 και ΠΠΕ 2011, ότι η εξόρυξη στο Λόφο Περάματος θα διαρκέσει 8-9 χρόνια δεν είναι αξιόπιστη. Οι παρατηρήσεις στο Ovacik οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι θα πρέπει συγκριτικά η εξόρυξη στο Πέραμα να πλησιάσει το βάθος των 120-130 μέτρων σε δύο έως τρία χρόνια. Περιφερειακά μάλιστα θα εξαντληθεί το οξειδωμένο σώμα πιθανόν σε διάστημα μερικών μηνών. Η εταιρεία πρέπει να εξηγήσει πως συμβιβάζονται οι ισχυρισμοί της, ότι 1ον, η εξόρυξη θα περιοριστεί στο οξειδωμένο σώμα και 2ον, η εξόρυξη θα διαρκέσει 8-9 χρόνια;;. Εάν δηλαδή σε δύο-τρία χρόνια εξαντληθεί το επάνω οξειδωμένο σώμα, θα συνεχισθεί η εξόρυξη στην πολυμεταλλική θειούχα μεταλλοφορία αψηφώντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις; ή θα στρέψει η εταιρεία τις εξορυκτικές της δραστηριότητες σε άλλες γειτονικές επιθερμικές εμφανίσεις;
Το συμπέρασμα είναι: Εάν εγκαθιδρυθεί βιομηχανία εκμετάλλευσης χρυσού στο Πέραμα, η εταιρεία θα δραστηριοποιηθεί και στις δύο κατευθύνσεις, α) θα συνεχίσει την εξόρυξη στον πολυμεταλλικό ορίζοντα θειούχων και β) παράλληλα θα καταβάλλει κάθε προσπάθεια να επεκτείνει τις εξορυκτικές της δραστηριότητες και σε γειτονικές εμφανίσεις (βλ. παρακάτω) Οι επεκτάσεις των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων αποτελούν κατά κανόνα κύριο στόχο των εταιρειών, αποσιωπούν ομως για ευνόητους λόγους το «καυτό» περιβαλλοντικό αυτό θέμα στα πρόθυρα των αδειοδοτήσεων.
Σύμφωνα με βιβλιογραφικά δεδομένα έχουν π.χ. χαρακτηριστεί σαν «επιθερμικά συστήματα» και οι γεiτωνικοί λόφοι: Οδοντωτόν και Μαυροκορυφή, 5 χλμ δυτικά και 2 χλμ βόρειοδυτικά αντίστοιχα από τον Λόφο Περάματος, καθώς και η εμφάνιση 1,5 χλμ βόρεια Περάματος. Όλοι αυτοί οι λόφοι παρουσιάζουν χαρακτηριστικά „πυριτικά καπέλα“ στις κορυφές, που με το ανάγλυφό τους χαρακτηρίζουν την ιδιαιτέρου κάλλους μορφολογία της περιοχής (τα εντυπωσιακά πυριτιωμένα βράχια π.χ. του Οδοντωτού είναι ορατά από αποστάση δεκάδων χιλιομέτρων). Όλες αυτές οι εμφανίσεις βρίσκονται στην ιδιάζουσα γεωτεκτονική τάφρο, την ονομαζόμενη «Τάφρο των Πετρωτών», η οποία έχει ήδη συμπεριληφθεί από την εταιρεία Περάματος στην οριοθετημένη «περιοχή άμεσης μελέτης».
Η επέκταση μεταλλευτικών δραστηριοτήτων απορρέει πιο συγκεκριμένα από τις προθέσεις της εταιρείας Σαπών τις οποίες για ευνόητους λόγους αποσιωπεί επίσης στη δημόσια συζήτηση. Σε ιστοσελίδα της εταιρείας στο διαδίκτυο παρουσιάζονται έως πάνω από 10 μελλοντικές εξορύξεις στη παραχώρηση (ΔΜΜ Ε5) της εταιρείας Σαπών (βλ. λεπτομέρειες στο κεφάλαιο 5.2)
Σχετικά με την τακτική και τις βλέψεις των εταιρειών για περεταίρω επεκτάσεις των μεταλλευτικών τους δραστηριοτήτων θα αναφερθούμε πάλι στο Ovacik και τις εξελίξεις στη Τουρκία. Σε διαφημιστική παρουσίαση στο Internet επικροτούσε η εταιρεία του Περάματος ήδη πριν μερικά χρόνια τις εξελίξεις στην Τουρκία επί λέξει ως εξής: «Μετά το Ovacik τέθηκαν σε λειτουργία άλλα δύο μεταλλεία χρυσού (Kislagad, Kayeli), αδειοδοτήθηκαν άλλα τρία (Efemcuru, Copler, Mastra) και βρίσκονται σε εξέλιξη 70 (!) ερευνητικά προγράμματα». Η είδηση αυτή είναι παραδειγματική για την εξέλιξη τέτοιων μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και επιβεβαιώνει τις ανησυχίες και τους φόβους των κατοίκων της Θράκης, ότι εάν
