Η διαθήκη του παππού, η κρίση και τα χώματα. Του Χρυσόστομου Γαλανού

Αυτό που με κεντρίζει όμως περισσότερο, και είναι και ο λόγος που κάθομαι και γράφω αυτές τις σκέψεις, είναι ότι αυτή η γενιά (του παππού δηλαδή) απο την οποία πλέον έχουν μείνει ελάχιστοι ζώντες, είναι ουσιαστικά και η τελευταία γενιά στην Ελλάδα που έζησε δίπλα στην γη, έζησε καλλιεργώντας τα χώματα τους, πότισε κυριολεκτικά την γη με τον ιδρώτα τους και η γη τους έδωσε να φάνε. Έζησε τρομερά δύσκολα αλλά με αυτάρκεια.

Αρκετές φορές παρατηρώ την ιστορία της οικογένειάς μου και σκέφτομαι ότι είναι ακριβώς η πορεία της ελληνικής κοινωνίας (και οικονομίας) τα τελευταία εκατό χρόνια. Τι εννοώ:

– Οι παππούδες στην επαρχία καλλιεργούν την γη και ζουν μέσα από αυτήν. Φτιάχνουν τα πάντα, τα σπίτια τους, τα χωράφια τους, τα εργαλεία τους, κρατάνε σπόρους, πάνε με τον ήλιο και με τα φυσικά φαινόμενα. Το χρήμα είναι δυσεύρετο αλλά οι κοινότητες ανταλλάσσουν προϊόντα και υπάρχει μια σχετική παραγωγική αυτάρκεια που διασφαλίζει τα απαραίτητα. (φυσικά και η οικογένεια μου πλήρωσε τον απαραίτητο φόρο αίματος στα ναζιστικά στρατεύματα με τον μεγαλύτερο αδερφό του παππού να εκτελείται Μ.Παρασκεύη στο Αγρίνιο στην εκτέλεση των 120.)

– Οι γονείς, που έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει στο χωριό, μετακινούνται στην Αθήνα. Ο πατέρας δημόσιος υπάλληλος (αρχίζει να στήνεται το γραφειοκρατικό ελληνικό κράτος) η μητέρα οικιακά. Εσωτερική μετανάστευση, μετανάστευση προς το εξωτερικό, αστυφιλία, χρήμα, ερημοποίηση της επαρχίας, εγκατάλειψη της πρωτογενούς παραγωγής. Παρ’ολ’αυτά υπάρχει ακόμα μια δυνατή σχέση με το χωριό καθώς οι γονείς έχουν γεννηθεί εκεί, έχουν αναμνήσεις και το ποιο σημαντικό ζούν ακόμα οι γονείς τους εκεί.

– Εγώ γεννημένος και μεγαλωμένος στην Αθήνα που συνεχώς μεγαλώνει και διογκώνεται. Υποχρεωτική εκπαίδευση, πανεπιστήμιο, ξένες γλώσσες, επαγγελματική κατάρτιση. Ζω μέσα στο όραμα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, μαγεύομαι από τις δυνατότητες και τις προοπτικές για μια Ευρώπη χωρίς σύνορα, πολυ-πολιτισμική, δημοκρατική, με σεβασμό στις πανανθρώπινες αξίες. Παράλληλα βέβαια επιβιώνω απο επιδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα μέχρι τα τριάντα μου από τα οποία το ένα τελειώνει και το άλλο ξεκινάει μεγαλώνοντας όλο και περισσότερη η σχέση εξάρτησης, χωρίς ουσιαστικές παραγωγικές δεξιότητες, χωρίς καμία επαφή με τις πρώτες ύλες .Πραγματικά μέσα σε ένα θολό matrix όπου έχεις χάσει την επαφή με το εμπόρευμα και σιγά σιγά διαπιστώνεις ότι έχουν εμπορευματοποιηθεί τα πάντα. Ακόμα και εσύ ο ίδιος και όλες οι σχέσεις σου. Η επαφή με το χωριό ελάχιστη, οι αναμνήσεις λίγες και το βασικό που σε κρατάει να πηγαίνεις καμιά βόλτα είναι τα γερόντια που ξεκουράζονται στην αυλή βγαλμένα απο μια άλλη εποχή.

Πραγματικά τρομερά συμπυκνωμένος ιστορικός χρόνος και αδιανόητες αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική ζωή μέσα σε μόλις τρείς γενιές.

Θα ανοίξω μια παρένθεση για να αφηγηθώ ένα περιστατικό απο την ζωή του παππού και της γιαγιάς το οποίο έμαθα πρόσφατα και το οποίο με συγκλόνισε.

Η καταγωγή μας από το Αγρίνιο και φυσικά και οι παππούδες μου καπνοπαραγωγοί. Με το χωράφι τους και με τον καπνό που πουλάγανε στους εμπόρους είχαν την δυνατότητα να εισπράξουν κάποια χρήματα μια φορά τον χρόνο που θα τους βοηθούσαν να κάνουν το κουμάντο τους. Μια χρονιά λοιπόν ήρθε ο έμπορος στην αποθήκη του παππού να τσεκάρει τα καπνά και να κανονίσουν πληρωμές και τα σχετικά. Ανοίγει ο παππούς ένα δεμάτι και το δίνει στον έμπορο, ο έμπορος το κοιτάει, απορεί και λέει στον παππού μου “Θανάση αυτόν τον καπνό δεν μπορώ να τον αγοράσω, έχει πάρει υγρασία και έχει χαλάσει”, ανοίγουν άλλο δεμάτι το ίδιο, ανοίγουν άλλο δεμάτι το ίδιο. Ολόκληρη η παραγωγή της χρονιάς χαλασμένη και άχρηστη. Τι κάναν ο παππούς και η γιαγιά; Βάλανε όλον τον καπνό στην μέση του χωραφιού και τον κάψανε. Το φαντάζεστε; Όλους τους κόπους της χρονιάς, όλες τις ελπίδες τους στην μέση του ίδιου χωραφιού που καλλιεργήσανε με τόσο κόπο και… ΦΩΤΙΑ. Υπάρχουν δύο λόγοι που λέω αυτή την ιστορία. Και οι δύο, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι τρομερά σημαντικοί για τις εποχές που ζούμε. Ο ένας είναι ότι πραγματικά κάψανε όλους τους κόπους της χρονιάς, όλη η παραγωγή που περίμεναν να πουλήσουν και να πάρουν κάποια χρήματα στην φωτιά. 

Ναι σωστά αλλά καθώς οι παππούδες μου πατάγανε πάνω στην πραγματική οικονομία κάψανε μόνο την παραγωγή μιας χρονιάς. Περάσανε δύσκολα αλλά τα καταφέρανε, η επόμενη χρονιά δεν ήταν το ίδιο και οι ίδιοι ήταν πιο έμπειροι και προσεκτικοί. Εμείς στην γενιά των γονιών μου και την δικιά μου ζώντας σε μια ψεύτικη χρηματοπιστωτική οικονομία, συνεχώς διογκούμενη πέρα από την πραγματικότητα και πέρα από τις δυνατότητες μας έχουμε καταφέρει να δώσουμε την δυνατότητα να κάψουμε με την μία όχι την παραγωγή μιας χρονιάς, όχι την παραγωγή που αναλογεί στην ζωή που ζούμε εμείς οι ίδιοι. Έχουμε καταφέρει, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου πάνω στην γη, να κάψουμε τις παραγωγές και των επόμενων γενιών. Έχουμε καταφέρει να χρεώσουμε τις επόμενες γενιές με παραγωγές που κάψαμε εμείς οι ίδιοι αλλά σε χωράφια άλλων. Σε χωράφια που δεν φτάνει όλη η γη για να καλλιεργηθούν αλλά χρειάζονται 10 πλανήτες. Ω τι ύβρις, ω τι χάσιμο του μέτρου, ω τι ωραίοι που είμαστε ρε παιδί μου τελικά.

Ο δεύτερος λόγος που είπα την ιστορία είναι ο εξής. Θα αναρωτηθεί κάποιος, “και εντάξει κάψαν οι παππούδες σου όλη την παραγωγή. Και μετά τι φάγανε, πως ζήσανε, πως τα φέραν βόλτα εν ολίγοις;” Η απάντηση είναι ότι τα φέραν βόλτα πολύ δύσκολα αλλά ήταν μέλη μιας κοινότητας όπου ο ένας ήξερε τον άλλο, ενδιαφερόταν και τον βοήθαγε στα δύσκολα. Μπορεί να μην ήταν όλοι φίλοι και αγαπημένοι αλλά κανείς δεν θα πέθαινε στο χωριό από την πείνα όταν ο γείτονας έχει παραπάνω από αυτό που πραγματικά χρειάζεται. Τους δώσαν λάδι, αυγά, κότες, γάλα, σπόρους, σιτάρι, αλεύρι… και ζήσανε και έτσι μπορέσανε κάποια άλλη στιγμή να βοηθήσουν οι παππούδες μου κάποιον άλλον στο χωριό. Αλληλεγγύη λοιπόν, πνεύμα κοινότητας και ανθρώπινες σχέσεις είναι η απάντηση. Και τώρα ο παππούς από τα ίδια χώματα που έζησε στα ίδια χώματα επέστρεψε, και είναι δίπλα η γυναίκα του, παρακάτω η αδερφή του, δίπλα οι φίλοι του. Μια κοινότητα τον έκλαψε και τον χαιρέτησε ένα ολόκληρο βράδυ μέσα στο ίδιο του το σπίτι (και όχι μόνος σε κάποιο νοσοκομείο) και τον συνόδευσε μέχρι την τελευταία του κατοικία. Κοινότητα λοιπόν.

Ξεκίνησα για μια δυο παραγράφους αλλά τελικά ξέφυγα,θα προσπαθήσω να κλείσω αυτές τις σκέψεις ανοίγοντας την διαθήκη του παππού μου. Τι μου άφησε ο παππούς σε μένα το εγγόνι του που μεγάλωσε στην Αθήνα μακρυά του; Μου άφησε ένα μικρό κομμάτι γης, όλο και όλο 600τ.μ πάνω από το σπίτι στο οποίο έζησε, έκανε οικογένεια και πέθανε. Έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία αυτή η διαθήκη; πόση αξία έχουν πια 600τ.μ γης στο Αγρίνιο. Έχουν όλη την σημασία του κόσμου. Αυτά τα μικρά κομμάτια γης είναι η κληρονομιά των τελευταίων ανθρώπων στην χώρα που έζησαν με την γη και απο την γη. Είναι τα χώματα που πότισαν με ιδρώτα. Είναι τα ίδια τους τα σώματα καθώς διαμόρφωσαν την γη τους και διαμορφώθηκαν απο αυτή. Τα χέρια του παππού και της γιαγιάς όταν τα κοίταζα ήταν ένα οργωμένο χωράφι έτοιμο για σπορά. Αυτά ήταν αυτά τα χέρια και αυτή είναι η κληρονομιά τους. Είμαστε τυχεροί που είμαστε η γενιά που ζήσαμε την Κρίση γιατί είμαστε και η τελευταία γενιά που έχει κάποια σύνδεση με την γη των παππούδων μας. Μετά από μας οι άνθρωποι δεν θα ξέρουν κατά που πέφτουν τα χωριά τους. Πρέπει να καταλάβουμε αυτή την κληρονομιά. Πρέπει να καταλάβουμε ότι ποτέ δεν πρέπει να πουλήσουμε τα χώματα που μας άφησαν οι παππούδες μας για να εξυπηρετήσουμε ψεύτικα χρέη τα οποία δεν δημιουργήσαμε εμείς. Να πουλήσουμε αυτά τα χώματα για να εξυπηρετήσουμε χρηματοπιστωτικά ψεύτικα χρέη στο κεφάλι μου είναι το ίδιο ακριβώς σαν να εκπορνεύουμε τους παππούδες μας. Πουλάμε τα σώματα τους για χρήμα.

Τι μας μένει λοιπόν; Στο κεφάλι μου αντηχεί πολύ καθαρά πλέον.