Η ετυμολογία του ΟΧΙ. Του Βασίλη Ξυδιά
Η ετυμολογία του ΟΧΙ. Του Βασίλη Ξυδιά
Το νεοελληνικό «όχι» προέρχεται από το αρχαίο «οὐκ» όταν μονιμοποιήθηκε η δασυμένη μορφή «οὐχ(ί)» που αρχικά απαντούσε μόνο πριν από δασεία λ.χ. οὐκ hὄπως > οὐχ ὅπως με /k/+/h/>/kh/ όπως ἐπί+hίππος > ἔφιππος με /p/+/h/>/ph/και κατά hαγιάζω > καθαγιάζω με /k/+/h/>/kh/. Η ύπαρξη του οὐκ
ήταν ένα μεγάλο μυστήριο για τους γλωσσολόγους, διότι απορούσαν πως μια
ΙΕ γλώσσα που έχει κληρονομήσει ένα σωρό μορφήματα που ανάγονται στο
βασικό ΠΙΕ αρνητικό μόριο *ne όπως το στερητικό *n.->α(ν)-, τον πλήρη βαθμό *ne-> στα νε-ανεμία > νηνεμία, νε-όνυμα> νώνυμνος, νε-(w)ἔπος > νήπιος και τέλος τον εκτεταμένο βαθμο *nē->νη- στα νηκερδής, νηπενθής και νηκέρως/νήκερως (<νη-κέραος) δεν έχει κληρονομήσει το ΠΙΕ *ne
για την βασική του λέξη για το «όχι» όπως οι άλλες ΙΕ γλώσσες (λ.χ.
αγγλικά και ιταλικά no, σλαβικά ne,njet, γερμανικά nein κλπ).
Την απάντηση έδωσε ο Warren Cowgill όταν πρότεινε ότι η
πρωτο-ελληνική (στο κείμενο λέει pre-Greek μην το μπερδέψετε με το
προελληνικό υπόστρωμα, εννοεί την φάση της γλώσσας πριν την ωρίμανση σε
κανονική Ελληνική) αρχικά είχε περιφραστική άρνηση όπως λ.χ. οι αγγλικές
εκφράσεις “not at all“, “not a chance” και “not in this lifetime” και η γαλλική έκφραση “ne … pas” (< λατιν. ne …passus = «ούτε ένα βήμα»). Η αρχική μορφή της ελληνικής άρνησης ήταν *ne h2oyw kwid > *ne ou kwid > *ne ouki > οὐκ και είχε την ίδια ακριβώς σημασία με το αγγλικό “not in this lifetime” μιας και η ρίζα *h2oyw– περιέχεται στην λέξη αἰών. Η εξέλιξη *h2oyw- > h2oww- > h2ou είναι φωνολογικά αναμενόμενη γιατί το σύμπλεγμα *wy/yw αφομοιώνεται είτε σε *yy>i (η πιο συνηθισμένη εξέλιξη), όπως στα δαῦ-λον αλλά δαw-yω > δαίω και καῦ-σις αλλά καw-yω>καίω ή, όχι τόσο συχνά, αφομοιώνεται σε *ww>u όπως λ.χ. στα ἀπο-λάw-yω> ἀπολαύω και *leh1w-yō > *lēwyō > lewyō > lewwō > λεύω = «λιθοβολώ».
Όπως στα γαλλικά η φράση ne … pas σιγά σιγά απλοποιήθηκε σε σκέτο pas (δείτε τα 1,2 κάτω από το adverb) χάνοντας το βασικό αρνητικό μόριο ne έτσι και στα ελληνικά η φράση *ne ou kwid απλοποιήθηκε στην ouki που έδωσε στο τέλος τα οὐκ(ι) και οὐ.
Αυτή η διαδικασία όπου στο βασικό αρνητικό μόριο προστίθετια ένα
εμφαντικό συμπλήρωμα και, εν τέλει, μένει μόνο το δεύτερο, ονομάζεται κύκλος άρνησης του Jespersen και απαντά σε πολλές γλώσσες.
Εκτός από το αγγλικό “not in this lifetime“, ένα άλλο σημασιακό ανάλογο του φρασήματος *ne h2oyu kwid, που σύμφωνα με τον Cowgill έδωσε το ελληνικό οὐκ και το παλαιό αρμενικό oč = όχι, είναι το νεοελληνικό «ούτε στον αιώνα τον άπαντα!»
Μάλιστα η λέξη αιώνας που περιέχεται στο τελευταίο φράσημα προέρχεται, όπως είπα και παραπάνω, από την ρίζα *h2oyw- που, κατά Cowgill, έδωσε το «ου» του οὐκ.
echo ‘’ ;
