Η Λατινική Αμερική στο δρόμο της κοινωνικής απελευθέρωσης. Του Κώστα Λάμπου

 

 

Μπορεί η Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση του ρώσικου και η Μεγάλη Πορεία του κινέζικου Λαού να κατάληξαν μέσω του κρατικοκαπιταλισμού στον μανιακό καπιταλισμό και στο αχανές κινέζικο εργαστήρι φασιστικής νεοδουλείας[1] και της νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, που σέρνει ολόκληρη την ανθρωπότητα στην καπιταλιστική βαρβαρότητα[2], αλλά υπάρχουν και πολλοί άλλοι λαοί που αποφάσισαν να ακολουθήσουν το δρόμο της ιστορίας προς την κοινωνική ισότητα και αυτονομία και την εθνική χειραφέτησή τους. Οι λαοί της λατινοαμερικανικής ηπείρου, που γνώρισαν όσο λίγοι λαοί του πλανήτη τη βαρβαρότητα της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού, τη βαρβαρότητα του κεφαλαίου, επιλέγουν σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες αυτό το δρόμο και δείχνουν με τον αγώνα τους και με το παράδειγμά τους πως ένας καλύτερος, ανθρωπινότερος κόσμος δεν είναι μόνο αναγκαίος αλλά και εφικτός[3].

Είδαμε τη νίκη του διεθνούς καπιταλισμού πάνω στη μεξικανική επανάσταση, δεν είδαμε όμως την ήττα της, γιατί απλούστατα οι κοινωνικές επαναστάσεις των μεγάλων οριζόντων της ισότητας, της ελευθερίας της ευημερίας, και της ειρήνης δεν ηττώνται, αλλά ξαναγεννιούνται και ξαναγεννιούνται μέσα από τις στάχτες τους μέχρι την ώρα της τελικής νίκης τους. Αυτό συμβαίνει και με τη μεξικανική επανάσταση[4], που τις δυό-τρεις τελευταίες δεκαετίες τη συναντάμε ως απελευθερωτικό κίνημα των Ζαπατίστας στην Πολιτεία των Chiapas του Μεξικού το 1983 που ξεσπά ως απελευθερωτική επανάσταση το 1994, ως λαϊκή εξέγερση στο Καράκας το 1989 και το 2002, στο Κίτο το 1997 και το 2000, στην Ασουνσιόν το 1999, στη Λίμα και στην Κοτσαμπάμπα το 2000, στο Μπουένος Άιρες το 2001, στην Αρεκίπα το 2002, στη Λα Πας το 2003, στο Ελ Άλτο το 2003, στις Πολιτείες Οαχάκα και Γκερέλο του Νότιου Μεξικού το 2006, χωρίς ποτέ να σταματήσει η κίνηση των κοινωνιών προς το μέλλον για την αναζήτηση ενός καλύτερου κόσμου. Θα σταθούμε σε δυό παγκόσμιας ακτινοβολίας χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτής της συντελούμενης κοινωνικής κοσμογονίας.

 

 

Η μεξακάνικη επανάσταση μπορεί να ηττήθηκε στρατιωτικά, δεν ηττήθηκε όμως ως πολιτικό αίτημα του μεξακανικού λαού και ιδιαίτερα ως αίτημα των ιθαγενών λαών για ίσα δικαιώματα. Έτσι αμέσως ματά το θάνατο του Αιμιλιάνο Ζαπάτα γεννήθηκε ουσιαστικά το νεοζαπατιστικό κίνημα, το οποίο με κάθε ευκαιρία έκανε αισθητή την παρουσία του μέχρι το 1983 που πήρε τη μορφή του «Λαϊκού Ζαπατιστικού Εθνικοαπελευθερωτικού Στρατού» (EZLN – Ejército Zapatista de Liberación Nacional) της Πολιτείας των Chiapas[5], συνεχίζοντας όχι τόσο ως τακτικός στρατός όσο ως Λαϊκή Πολιτοφυλακή, τον αγώνα για γη και ελευθερία, για δημοκρατία και αυτονομία[6]. Την 1η Ιανουαρίου του 1994, οι Ζαπατίστας με τη Διακήρυξη της Ζούγκλας Λακαντόν, αντέδρασαν στην Βόρειο-Αμερικανική Συμφωνία (NAFTA -North American Free Trade Agreement), μεταξύ ΗΠΑ, Καναδά και Μεξικού, για το Ελεύθερο Εμπόριο, γιατί αυτή η συμφωνία έδινε προνόμια στο ξένο κεφάλαιο που εξελίσσονταν σε απειλή για τη γη και την ελευθερία των φτωχών αγροτικών πληθυσμών του Μεξικού. Οι Ζαπατίστας προχώρησαν στην ένοπλη εξέγερση, ακριβώς για να εκδηλώσουν την αντίθεσή τους και να σώσουν τη γη τους από τις επιδιώξεις αυτής της συνθήκης. Το κίνημα των Ζαπατίστας δομήθηκε πάνω στις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού της πολιτείας Chiapas οι οποίες εκφράζονταν με δεκατρείς κατανοητούς στόχους: «γη, στέγη, δουλειά, ψωμί, υγεία, εκπαίδευση, δικαιοσύνη, ανεξαρτησία, ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση, δημοκρατία, ελευθερία, ειρήνη, και δικαίωμα των ιθαγενών για τη διατήρηση του πολιτισμού τους»[7]. Το ζαπατιστικό κίνημα δεν είναι κόμμα με μέλη και δεν αποτελεί οργάνωση με δομές, ιεραρχίες και προγράμματα που τα ‘προτείνει στην κοινωνία’. Το ζαπατιστικό κίνημα είναι η αυτόνομη έκφραση της ίδιας της κοινωνίας στη μορφή των Συμβουλίων[8] και της Άμεσης Δημοκρατίας.

Σε μικρό χρονικό διάστημα το ζαπατιστικό κίνημα επεκτάθηκε σε πάνω από χίλιες κοινότητες, με συνολικό πληθυσμό πάνω από 200 χιλιάδες ανθρώπους, οι οποίες συνενώνονται σε τριάντα και πλέον μεγάλους Αυτόνομους Δήμους και σχηματίζουν πέντε περιφέρειες, τα λεγόμενα Caracol. Το διοικητικό σύστημα των Τσιάπας είναι ένα σύστημα άμεση κοινωνικής συμβουλιακής αυτοδιεύθυνσης, θεμέλιο του οποίου αποτελεί το Συμβούλιο ή η Συνέλευση της Κοινότητας στην οποία συμμετέχουν όλοι όσοι κατοικούν στην Κοινότητα. Ακολουθεί το Δημοτικό Συμβούλιο στο οποίο αντιπροσωπεύονται με αιρετά για ορισμένο χρόνο και ανακλητά μέλη τους, όλες οι Κοινότητες που ανήκουν στο κάθε Δήμο. Σε επίπεδο περιφέρειας (Caracol) λειτουργεί το Συμβούλιο Χρηστής Διακυβέρνησης με συμβουλευτικές-συντονιστικές αρμοδιότητες, στο οποίο συμμετέχουν, με τους ίδιους όρους, εκπρόσωποι όλων των Κοινοτήτων της κάθε περιφέρειας[9]. Με την πρακτική της εναλλαγής, της ανάκλησης και της λογοδοσίας σε όλα τα όργανα της διοικητικής δομής των Τσιάπας δίνεται η δυνατότητα σε όλους να αναλαμβάνουν σταδιακά ευθύνες και να αποκτούν εμπειρίες του κυβερνώ και κυβερνώμαι, με συνέπεια να μην μπορεί να διαμορφωθεί κάποια ηγετική ομάδα ή τάξη που θα εκμεταλλευθεί την υπόλοιπη κοινωνία[10].

Το πρακτικό αποτέλεσμα αυτού του συστήματος αμεσοδημοκρατικής διακυβέρνησης είναι, ότι έχει διαμορφωθεί ένα πρότυπο σύστημα υγείας που αρθρώνεται σε 800 περίπου Κοινοτικά Κέντρα Πρωτοβάθμιας Υγείας, 18 κλινικές και δύο μεγάλα νοσοκομεία πλήρως εξοπλισμένα και στελεχωμένα που παρέχουν δωρεάν όλο το φάσμα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Τα ίδια πρακτικά αποτελέσματα έχουμε και στον τομέα της Εκπαίδευσης με θεαματική υποχώρηση του αναλφαβητισμού και στον τομέα της παραγωγής που οργανώνεται πάνω στην κοινόκτητη γη[11] στη βάση τριών μεγάλων συνεταιρισμών πολλαπλού στόχου, με πολύ εντυπωσιακά αποτελέσματα. Να σημειωθεί πως τόσο τα ιατρεία, όσο και τα σχολεία, αλλά και οι τοπικές πολιτοφυλακές του EZLN, διοικούνται από τις Συνελεύσεις των Κοινοτήτων και οι Κλινικές, τα Νοσοκομεία, τα Δευτεροβάθμια Σχολεία και οι Συνεταιρισμοί από τα Δημοτικά Συμβούλια, πράγμα που δεν επιτρέπει την αποξένωση κανενός πολίτη και της κοινωνίας συνολικά από τη λήψη των αποφάσεων και συνεπώς δεν επιτρέπει την ανάπτυξη επαγγελματιών πολιτικών, τεχνοκρατικών και γραφειοκρατικών στρωμάτων που νοθεύουν την κοινωνική αυτοδιεύθυνση και διαμορφώνουν αντικοινωνικά συμφέροντα[12].

Οι Ζαπατίστας δεν επιδιώκουν να καταλάβουν βίαια την εξουσία και όταν αναγκάστηκαν να πολεμήσουν τις καθεστωτικές δυνάμεις το έκαναν ακριβώς για να αποκρούσουν τη βίαιη επίθεση των καθεστωτικών δυνάμεων και να απελευθερώσουν τον πληθυσμό της περιοχή των Τσιάπας, για να δώσουν τη δυνατότητα στις τοπικές κοινωνίες να οικοδομήσουν μόνες τους την αυτονομία τους. «Η κοινωνική αλλαγή σχετίζεται πολύ στενά με την αυτονομία, ατομική και συλλογική… Η συνολική θεώρηση της αυτονομίας προϋποθέτει την εφαρμογή της αρχής της αυτοκυβέρνησης σε όλες τις πλευρές της ζωής, ως τρόπου υπέρβασης της εξάρτησης και σε αυτό το πεδίο το ατομικό δεν διαχωρίζεται από το συλλογικό. Η αυτονομία είναι μια ολότητα. Ή είναι ολική η αυτονομία ή δεν είναι αυτονομία»[13]. Με αυτή την έννοια το τοπικό κίνημα (movimientoterritoriale) των Ζαπατίστας δημιουργεί τους όρους, ώστε οι ίδιες οι τοπικές κοινωνίες να κτίσουν την τοπική ολική αυτονομία τους, η οποία όμως για να είναι ολική του εθνικού Όλου και όχι του μέρους, δεν μπορεί να περιορίζεται σε μια μόνο περιοχή, αλλά να εργάζεται για να γίνει εθνικό κίνημα (moviemento nationale) μέχρι να καταφέρει να «συνενώσει όλες τις αντιστάσεις στη χώρα μας και με αυτές να ανοικοδομηθεί από τα κάτω το μεξικανικό έθνος»[14]. Οι συχνά και σταδιακά σε μεγαλύτερη ένταση επαναλαμβανόμενες εξεγέρσεις των πληθυσμών όλων των Πολιτειών του Μεξικού και ιδιαίτερα των, γειτονικών στους Chiapas, Νότιων Πολιτειών της Οαχάκα[15] και του Γκερέρο δείχνουν πως ο αγώνας των Ζαπατίστας έχει θέσει γερά θεμέλια για να οικοδομηθεί από τα κάτω το μεξικανικό έθνος.

Και επειδή κάθε εθνικό όλον δεν είναι παρά ένα μέρος του οικουμενικού Όλου η κάθε τοπική αυτονομία, συνεπώς και η αυτονομία των Τσιάπας, θα ολοκληρωθεί οριστικά, ως οικουμενικό κίνημα (movimiento globale) με την αυτονομία του Οικουμενικού Όλου. «Η μακρά διαδρομή του ζαπατιστικού κινήματος μπορεί να γίνει κατανοητή στο πλαίσιο της διττής διαδικασίας: την καθημερινή και ασταμάτητη οικοδόμηση της αυτονομίας και τον αγώνα για ν’ αλλάξει ο συσχετισμός δυνάμεων σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Η σύνδεση ανάμεσα σε αυτές τις δυό αλληλοσυσχετιζόμενες και αλληλοεξαρτώμενες διαδικασίες, φαίνεται να είναι μια από τις δεσπόζουσες και ενδιαφέρουσες όψεις του ζαπατισμού»[16].

Οι Ζαπατίστας έχουν, όπως διαπιστώνει ο John Holloway[17], τεράστια απήχηση σε όλο τον κόσμο, επειδή προσφέρουν έναν άλλο τρόπο θέασης του κόσμου, ένα όραμα που σπάει την κυρίαρχη λογική που πασχίζει να μας πείσει πως “δεν-υπάρχει-εναλλακτική-λύση στον καπιταλισμό”. Βέβαια, συνεχίζει, διαπιστώνεται από τους ίδιους πως ακόμα υπάρχει μια σύγκρουση ανάμεσα στις προσδοκίες τους και στην πραγματικότητα που μέχρι τώρα δημιούργησαν. Ωστόσο, δεν είναι αυτό το θέμα. Αυτοί που εμπλέκονται ενεργά στον αγώνα, είτε στις πόλεις είτε στην ύπαιθρο, έχουν επίγνωση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν και της σημασίας του έργου που επιτελούν. Οι Ζαπατίστας έχουν επίγνωση πως προσπαθούν να ανοίξουν προοπτικές σε έναν ολόκληρο κόσμο που με την πρώτη επιπόλαιη ματιά φαίνεται να είναι τόσο ερμητικά κλειστός, αλλά δεν είναι.

Κάποιοι τους κατηγορούν για ρομαντισμό παραβλέποντας πως, ο ‘ρεαλισμός’ που ταυτίζεται με μια κοντόθωρη προοπτική, που επικεντρώνει στην εξουσία και βλέπει την οργάνωση και τη δράση ως εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριμένων αλλαγών, αποτυγχάνει να δει ότι η εργαλειακή προσέγγιση οδηγεί στην υιοθέτηση μορφών δράσης και οργάνωσης που εξουδετερώνουν και ακινητοποιούν το κίνημα για ριζική κοινωνική αλλαγή. Είναι ακριβώς επειδή ο εργαλειακός ρεαλισμός έχει ουσιαστικά παραιτηθεί από το στόχο της ριζικής κοινωνικής αλλαγής. Η πραγματικότητα όμως αναγκάζει σταδιακά τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν αυτό τον ρεαλισμό της εξουσίας και να στραφούν σε μορφές δράσης που είναι περισσότερο εκφραστικές του όλου κοινωνικού σώματος, παρά μερεμέτια κάποιων επιμέρους εργαλειακών οργανώσεων. Μέρος αυτού αποτελεί και το γεγονός ότι οι άνθρωποι αποστρέφονται από το στόχο της βίαιης κατάληψης της κρατικής εξουσίας και απομακρύνονται από τα κόμματα ως οργανωτική μορφή αγώνα για την κοινωνική αλλαγή, γιατί ακριβώς συνειδητοποιούν πως «το θέμα της εξουσίας δεν λύνεται καταλαμβάνοντας το προεδρικό μέγαρο…, αλλά μετασχηματίζοντας τις κοινωνικές σχέσεις»[18]. Ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας διδάσκει πως οι εξουσίες αδρανοποιούν τις κοινωνίες και συνολικά την ανθρωπότητα, εγκλωβίζοντάς τες σε θεσμικές και δομικές σπηλιές και συνεπώς εμποδίζοντάς τες να αυτονομούνται ως ζώσες και δρώσες πραγματικότητες. Η ποίηση του κινήματος των Ζαπατίστας είναι μέρος της ίδιας διαδικασίας, της διαδικασίας της από τα κάτω σταδιακής οικοδόμησης της κοινωνικής αυτονομίας, πάνω στην οποία θα μπορεί να θεμελιώνεται καθημερινά ένας καλύτερος κόσμος. Θα αποδειχθεί άραγε, διερωτάται τέλος ο John Holloway, πιο ρεαλιστικός αυτός ο ποιητικός ρομαντισμός απ’ ότι ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός που προηγήθηκε; Δεν το γνωρίζουμε. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι ο ρεαλισμός της βίαιης και από τα πάνω κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας απέτυχε να πραγματοποιήσει τη ριζική κοινωνική αλλαγή. Η ελπίδα, συνεπώς, βρίσκεται στη διάρρηξη των σχέσεων της κοινωνίας με την υφιστάμενη πραγματικότητα, δηλαδή με την καπιταλιστική βαρβαρότητα και στη δημιουργία της δικής μας πραγματικότητας, της δικής μας λογικής, της δικής μας γλώσσας, των δικών μας χρωμάτων, της δικής μας μουσικής, του δικού μας χρόνου, του δικού μας χώρου. Αυτός είναι ο πυρήνας του αγώνα όχι μόνο εναντίον ‘τους’, αλλά και εναντίον του εαυτού μας. Αυτός είναι ο πυρήνας της επαναστατικής αισθητικής των Ζαπατίστας.

 

Τα εργοστάσια χωρίς αφεντικά, (FaSinPat) «που κατέλαβαν και επανοικειοποιήθηκαν οι εργαζόμενοι συνιστούν μια από τις απαντήσεις των εργαζόμενων στις δυό δεκαετίες νεοφιλελευθερισμού και αποβιομηχάνισης. Ποτέ άλλοτε δεν έχει υπάρξει ανάλογο κίνημα στη Λατινική Αμερική, στο οποίο οι εργάτες να έχουν τον άμεσο έλεγχο στα μέσα παραγωγής και να τα θέτουν σε λειτουργία χωρίς αφεντικά και σε ορισμένες περιπτώσεις χωρίς εργοδηγούς, τεχνικούς και ειδικούς. Αυτή η ενέργεια δεν προέκυψε από ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, αλλά, όπως συνηθίζεται στην ιστορία των κινημάτων των καταπιεσμένων, από την αμεσότητα της πιεστικής ανάγκης»[19].

Η Λατινική Αμερική, αφού ξεμπέρδεψε με την αποικιοκρατία, παλεύει τώρα να ολοκληρώσει την ανεξαρτησία της εκτοπίζοντας τον ιμπεριαλισμό και τον αμερικανισμό[20] και να αναζητήσει νέους σύγχρονους δρόμους για τη σοσιαλιστική μετεξέλιξή της, πράγμα που την αναδείχνει σε ένα παγκόσμιας εμβέλειας κοσμογονικό εργαστήρι. Ο κόσμος της Εργασίας αποφάσισε να βγει από το κοινωνικό και το οικονομικό περιθώριο που τον είχε ρίξει η εξάρτηση και ο χρεοκοπημένος καπιταλισμός της[21] και να πάρει την τύχη του στα χέρια του, αρχίζοντας από την κατάληψη και την αυτοδιαχείριση των κλειστών και χρεοκοπημένων εργοστασίων. Να σημειωθεί πως οι εργάτες στην ιδέα της κατάληψης των εργοστασίων δεν οδηγήθηκαν από τα συνδικάτα τους ή από τα κόμματα της λεγόμενης αριστεράς, αλλά από την ίδια την εμπειρία τους, όταν το κράτος και η εργοδοσία ακύρωναν την απεργία τους με την αντικατάστασή τους από απεργοσπάστες. Η κατάληψη των εργοστασίων δεν είναι μόνο εγγύηση της επιτυχίας της απεργίας, αλλά και «μια φευγαλέα εικόνα της μελλοντικής κοινωνίας.., αφού μέσα στις καταλήψεις των εργοστασίων διαγράφεται το μέλλον ως αυξανόμενη συνείδηση, ότι τα εργοστάσια ανήκουν ουσιαστικά στους εργάτες που τα κινούν, ότι ο αγώνας για την ελευθερία θα έχει σαν αντικείμενο τα εργοστάσια, θα διεξαχθεί μέσα σ’ αυτά και μέσω αυτών»[22].

«Στην Αργεντινή οι εργάτες έχουν αναστήσει χρεοκοπημένες επιχειρήσεις και τις έχουν μετατρέψει σε δημοκρατικά αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις… Στη Βενεζουέλα οι αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις αποτελούν βασική πολιτική προτεραιότητα, έχουν τον πρώτο λόγο στην ανάληψη κρατικών συμβάσεων και κίνητρα για τη μεταξύ τους συνεργασία. Το 2006 υπήρχαν περίπου εκατό χιλιάδες αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις στη χώρα στις οποίες εργάζονται περισσότεροι από επτακόσιες χιλιάδες άνθρωποι»[23]. Στη Βραζιλία το καθεστώς της κατάληψης και αυτοδιαχείρισης των χρεοκοπημένων εργοστασίων από τους εργαζόμενους πήρε τέτοιες διαστάσεις που το 1994 υποχρεώνονται να προχωρήσουν στη δημιουργία της Εθνικής Ένωσης Εργαζομένων στις Αυτοδιαχειριζόμενες Επιχειρήσεις (Associação Nacional de Trabalhadores e Empresasa de Autogestão, ANTEAG), «με σκοπό να συντονίζει τις πολλές και ποικίλες σχετικές προσπάθειες που έκαναν την εμφάνισή τους σε μια εποχή που η βιομηχανία μαστιζόταν από μια μεγάλη κρίση… Για την ANTEAG η αυτοδιαχείριση είναι ένα μοντέλο οργάνωσης το οποίο συνδυάζει τη συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής με τη δημοκρατική συμμετοχή στη διαχείριση. Επιπλέον παρέχει αυτονομία, καθώς οι αποφάσεις και ο έλεγχος των επιχειρήσεων ανήκουν στους εργαζόμενους»[24].

Η μέχρι σήμερα εμπειρία των τελευταίων δέκα-δεκαπέντε χρόνων είναι σημαντική και σιγά-σιγά ξεπερνάει τα σύνορα της μιάς χώρας μετά την άλλη και τείνει να διαμορφώσει ένα αντικαπιταλιστικό πρότυπο το οποίο μπορεί να εξελιχθεί σε ουμανιστικό-αυτοδιαχειριστικό, αν καταφέρει να μετασχηματίσει το υφιστάμενο εχθρικό θεσμικό πλαίσιο σε προοδευτικούς θεσμούς. Θεσμούς που θα διευκολύνουν την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και του φυσικού πλούτου της Λατινικής Αμερικής και θα ενισχύουν την αυτοδιαχείριση και την Άμεση Δημοκρατία στην οικονομία και στην κοινωνία. Σίγουρα η τρέχουσα διεθνής συγκυρία δεν ευνοεί τέτοιες προσπάθειες, όμως η Λατινική Αμερική επιμένει και με τον αγώνα της δείχνει το δρόμο σε όλους τους δοκιμαζόμενους από τη νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και τον ιμπεριαλιστικό ηγεμονισμό των Ενωμένων Πολιτειών της Βόρειας Αμερικής.

 

 

Χιλιάδες εργοστάσια και επιχειρήσεις στην Αργεντινή και στις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής δείχνουν το δρόμο για ένα εναλλακτικό αυτοδιαχειριστικό επιχειρηματικό μοντέλο, καθώς λειτουργούν σήμερα χωρίς ιδιοκτήτες και απασχολούν χιλιάδες εργαζόμενους, που σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν άνεργοι. Ας δούμε μια σύντομη περιγραφή των απόψεων και των δράσεων των εργαζόμενων της Λατινικής Αμερικής:

·       «Η ιστορία ξεκίνησε δειλά-δειλά στα μέσα της δεκαετίας του 1990 όταν οι εργαζόμενοι καταλάμβαναν εργοστάσια που εγκατέλειπαν οι πνιγμένοι στα χρέη εργοδότες τους και τα επαναλειτουργούσαν σε μια προσπάθεια να επιβιώσουν. Το φαινόμενο άρχισε να επεκτείνεται στα τέλη του 2001, όταν η οικονομία της Αργεντινής κατέρρευσε.

·       Η αποτυχία του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου ενσαρκώθηκε στην περίπτωση της χώρας αυτής. Τα 20 χρόνια ανεξέλεγκτου κρατικού δανεισμού οδήγησαν την οικονομία της σε μακροχρόνια ύφεση και στη μεγαλύτερη χρεοκοπία που σημειώθηκε ποτέ στην Ιστορία.

·       Όταν η κυβέρνηση της Αργεντινής αθέτησε στα τέλη του 2001 το ύψους 140 δισ. δολαρίων χρέος της προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Παγκόσμια Τράπεζα και τις ιδιωτικές τράπεζες, το Πέσο, το εθνικό νόμισμα, υποτιμήθηκε κατά 70% και οδήγησε μέσα σε μια νύχτα τον μισό πληθυσμό της χώρας στη φτώχεια. Το πρωί, της 19ης Δεκεμβρίου 2001, οι πολίτες της Αργεντινής ξύπνησαν και βρήκαν τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς παγωμένους. Μαζί με αυτούς εξαφανίστηκε και η μεσαία τάξη της χώρας. Η ανεργία πολύ γρήγορα έφθασε στο 25%, καθώς χιλιάδες βουτηγμένες στα χρέη επιχειρήσεις εγκαταλείφθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους ή χρεοκόπησαν. Σε αρκετές περιπτώσεις οι βασικοί πιστωτές των επιχειρήσεων ήταν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, στους οποίους οφείλονταν οι μισθοί πολλών μηνών και οι αποζημιώσεις που δεν τους δόθηκαν όταν απολύθηκαν.

·       Αντιμέτωποι με το φάσμα της ανεργίας, τον αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Οργανώθηκαν, κατέλαβαν τα εργοστάσια και τον μηχανολογικό τους εξοπλισμό και άρχισαν σταδιακά να τα επαναλειτουργούν.

·       Η διαδικασία αυτή δεν περιορίστηκε στα εργοστάσια αλλά επεκτάθηκε σε κλινικές, εκδοτικούς οίκους, ξενοδοχεία, ναυπηγεία, σουπερμάρκετ, αρτοποιεία και σε άλλες επιχειρήσεις διάφορων κλάδων. Οι νομικές επιθέσεις, οι απειλές, η φυσική βία δεν εμπόδισαν τους εργάτες.

·       Κάτω από τις πιέσεις τους η κυβέρνηση αναγκάστηκε να τους αναγνωρίσει το δικαίωμα να λειτουργούν τις επιχειρήσεις και χορήγησε σε αρκετές από αυτές προσωρινές άδειες λειτουργίας. Στα ‘υπό ανάκαμψη’ εργοστάσια οι εργάτες δεν έχουν στην ιδιοκτησία τους τις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό, αλλά έχουν τη νομική αναγνώριση να τα χρησιμοποιούν.

·       Στις ελάχιστες από τις επιχειρήσεις που δεν έχει εξασφαλισθεί αυτή η διαδικασία, οι εργάτες έχουν νοικιάσει τον εξοπλισμό και τις εγκαταστάσεις από τους παλιούς ιδιοκτήτες έναντι ενός σταθερού μισθώματος, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις η ίδια η κυβέρνηση έχει απαλλοτριώσει εργοστάσια και τα παραχώρησε στους εργαζόμενους με την προϋπόθεση αυτοί να αγοράσουν τον εξοπλισμό σε διάστημα δύο ετών.

·       Όλες οι επιχειρήσεις διοικούνται από τους ίδιους τους εργαζόμενους, οι οποίοι έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις ανεξάρτητα από το αν βρίσκονται σε διοικητικά πόστα ή στη γραμμή παραγωγής.

·       Οι εργαζόμενοι πληρώνονται όλοι τον ίδιο μισθό ενώ οι αποφάσεις λαμβάνονται από τις συνελεύσεις τους. Οι κατειλημμένες επιχειρήσεις μπορούν να πληρώνουν μισθούς, δεν πραγματοποιούν όμως κέρδη, κάτι που σημαίνει ότι δεν είναι σε θέση να αγοράσουν νέο εξοπλισμό ή να εκσυγχρονίσουν τις παλαιές εγκαταστάσεις.

·       Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι κατειλημμένες επιχειρήσεις είναι μεγάλες: η ανάγκη αποκατάστασης της εμπιστοσύνης των προμηθευτών και των πελατών, η έλλειψη εξειδίκευσης στο μάνατζμεντ και το μάρκετ