Γράφει ο Παναγιωτης Κορπας
Η “Μαζική ψυχολογία του φασισμού” του Ράιχ εκδόθηκε για πρώτη φορά του 1933, εποχή που ο Χίτλερ πήρε την εξουσία, και το βιβλίο δε διαδόθηκε πλατιά: έγινε ανάγνωσμα των εκπατρισμένων και έτσι δεν άσκησε μεγάλη επίδραση.
Κριτική του φασισμού (όχι μόνο του γερμανικού, αλλά της φασιστικής δομής γενικά) δε νοείται χωρίς τον Ράιχ.
Το κλινικά και κοινωνιολογικά διαμορφωμένο βλέμμα του Ράιχ διέκρινε τη θεμελιακή συσχέτιση ανάμεσα στην αυταρχική καταπίεση των ορμών και τη φασιστική ιδεολογία.
Ανάλυσε τις εξωτερικεύσεις, τη φρασεολογία, τα ηθικά σχήματα και τις ενέργειες του “χιτλερισμού” και ανακάλυψε σ’ αυτά τη σε έναν παράλογο μηχανισμό χρόνιας εξάρτησης.
Το 1942 κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ η τρίτη έκδοση της “Μαζικής ψυχολογίας”, διορθωμένη και επαυξημένη.
Η απογοήτευση από την ανασταλμένη επαναστατική εξέλιξη και τη συνδεόμενη με αυτή αντισεξουαλική στάση στη Σοβιετική Ένωση μετέβαλε την προοπτική του Ράιχ σε ορισμένα σημαντικά σημεία.
Ο Ράιχ δε βλέπει πια το φασισμό περιορισμένο σε μερικά κράτη και κυβερνήσεις, αλλά τον αναγνωρίζει σα φαινόμενο της σύγχρονης μαζικής κοινωνίας γενικά.
Σε ένα νέο κομμάτι αποκαλύπτει φασιστικά χαρακτηριστικά της σοβιετικής προπαγάνδας μετά τη σταθεροποίηση της “Σοβιετικής Δημοκρατίας” το 1935.
Στον “πολιτιστικό μπολσεβικισμό” της “Μαζικής ψυχολογίας” του 1933 αντιπαραθέτει το εναλλακτικό σχέδιο μιας πολιτιστικής επανάστασης με τη “δημοκρατία της εργασίας” η οποία στηρίζεται στον κοινωνικό αυτοκαθορισμό όλων των εργαζομένων.
Και σ’ αυτό το επεκταμένο σχέδιο η βασική θέση του Ράιχ μένει η ίδια: η υπερνίκηση του φασισμού είναι δυνατή μόνο με νέα ορθολογική ρύθμιση της σεξουαλικής οικονομίας της κοινωνίας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Περιεχόμενα
Γλωσσάριο
Εισαγωγικό σημείωμα
Πρόλογος στην τρίτη διορθωμένη και επαυξημένη έκδοση
Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΥΛΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ
Η διάσταση
Οικονομική και ιδεολογική δομή της γερμανικής κοινωνίας 1928 – 1933
Το πρόβλημα της ομαδικής ψυχολογίας
Η κοινωνική λειτουργία της γενετήσιας καταπίεσης
Η ΑΥΤΑΡΧΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ
Φύρερ και ομαδική δομή
Η καταγωγή του Χίτλερ
Στοιχεία για την ομαδική ψυχολογία του μικροαστισμού
Οικογενειακή προσήλωση και εθνικό φρόνημα
Η εθνικοσοσιαλιστική αυτοπεποίθηση
Ο εξαστισμός της Βιομηχανικής εργατικής τάξης
Η ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
Το περιεχόμενό της
Αντικειμενική και υποκειμενική λειτουργία του φασισμού
Φυλετική αγνότητα, δηλητηρίαση του αίματος και μυστικισμός
Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΓΚΥΛΩΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
ΟΙ ΓΕΝΕΤΗΣΙΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΥΤΑΡΧΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
Ο ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΣ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ΩΣ ΔΙΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΑΦΡΟΔΙΣΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ
Το ενδιαφέρον για την εκκλησία
Ο αγώνας εναντίον του “πολιτιστικού μπολσεβικισμού”
Το εγερτήριο του μυστικιστικού αισθήματος
Ο σκοπός της πολιτιστικής επανάστασης στο φως της φασιστικής αντίδρασης
Η ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΥ
Τα τρία βασικά στοιχεία του θρησκευτικού αισθήματος
Το ρίζωμα της θρησκείας από γενετήσιο άγχος
Υγιής και νευρωτική αυτοπεποίθηση
ΜΕΡΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Θεωρία και πράξη
Ο αγώνας εναντίον του μυστικισμού ως τα σήμερα
Η ερωτική ευδαιμονία ενάντια στο μυστικισμό
Το ατομικό ξερίζωμα του θρησκευτικού αισθήματος
Αντιρρήσεις και η πράξη της γενετήσιας οικονομίας
Ο α-πολιτικός άνθρωπος
ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ
1936. Να λέγονται αλήθειες – αλλά πως και πότε;
“Τι συμβαίνει με τη μάζα των ανθρώπων;”
Ο πόθος για το σοσιαλισμό
Η “απονέκρωση του κράτους”
Ο Ένγκελς κι ο Λένιν για την αυτοδιαχείριση
Το πρόγραμμα του ΚΚΣΕ
Η “εισαγωγή της σοβιετικής δημοκρατίας”
Η εξέλιξη του αυταρχικού κρατικού καπιταλισμού
ΒΙΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Το πρόβλημα της “αυθόρμητης εργατικής πειθαρχίας”
ΔΩΣΤΕ ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΖΩΤΙΚΑ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ
Τι είναι η “εργοδημοκρατία”;
Τι είναι καινούργιο στην εργοδημοκρατία;
ΤΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΟ ΛΑΘΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Το ενδιαφέρον μας για μια απελευθερωτική ανάπτυξη
Βιολογική αρτηριοσκλήρωση, ανικανότητα για ελευθερία και μηχανική αυταρχική αντίληψη της ζωής
Το οπλοστάσιο της ανθρώπινης ελευθερίας
ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΕΡΓΟΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Έρευνες για τις φυσικές κοινωνικές δυνάμεις που θα υπερνικήσουν τη συναισθηματική πανούκλα
Εργασία σε αντίθεση προς την πολιτική
Σημείωση για την εμπράγματη κριτική και την παράλογη επίκριση
Η εργασία είναι έλλογη από την ίδια την ουσία της
Η ζωτικά αναγκαία και η άλλη εργασία
Γράφει η Σώτια Παπαμιχαήλ στο eretikos.gr
Πώς επικρατούν οι Χίτλερ αυτού του κόσμου;
Πώς και γιατί επιβάλλονται;
Σε ποια ανάγκη πατάνε;
Σε ποια αδυναμία μας και θεριεύουν;
Ο ΒΙΛΧΕΛΜ ΡΑΪΧ, o Αυστριακός ψυχαναλυτής, και μία από τις πιο ριζοσπαστικές προσωπικότητες στην ιστορία της ψυχιατρικής, μέσα από το βιβλίο ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΕ Ο ΧΙΤΛΕΡ;-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, ρίχνει μια διαφορετική ματιά στο φαινόμενο της ανόδου του φασισμού.
Μια ματιά που δε στέκεται μόνο στην ανάλυση των πολιτικών και οικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν τη δεδομένη περίοδο.
Η κάμερά του εστιάζει στους ανθρώπους τους καθημερινούς, που κουβαλούσαν το βάρος της επιβίωσης, της εξαθλίωσης, της ματαιότητας και του πόνου.
Οι μεγάλοι χαμένοι ενός πολέμου, πεινασμένοι και ταλαιπωρημένοι πώς έγιναν οι μεγάλοι χειροκροτητές του, τα χέρια και τα πόδια του στον πόλεμο που ακολούθησε;
Μοιάζει αδιανόητο, μα είναι;
Όταν τελείωσα το βιβλίο, προσπαθούσα να βρω έναν τρόπο να μιλήσω γι αυτό, μέσα από αυτό κι έκανα ένα σωρό σενάρια, ώσπου έπεσε το βλέμμα μου σε μια παλιά φωτογραφία της εποχής.
Ένα μικρό, κουρελιάρικο αγόρι με μια βαλίτσα στο χέρι, ρωτάει έναν καλοντυμένο κύριο : «Συγνώμη, το τρένο για έναν καλύτερο κόσμο;»
Και ξαφνικά, βρήκαν το πρόσωπό τους όλες οι λέξεις και οι σκέψεις του Βίλχελμ Ράιχ.
Ένα παιδί αδύναμο, πεινασμένο, κουρασμένο που θέλει να μπει σε ένα τρένο.
Να βρει μια θέση καθαρή.
Να ακουμπήσει, επιτέλους, τη βαλίτσα που τον βαραίνει γιατί κρύβει μέσα της ένα χτες που δεν αντέχεται και να καθήσει αναπαυτικά, πλάι σε ένα παράθυρο.
Να αφήσει το τιμόνι της ζωής του, στον οδηγό γιατί αυτός λέει πως ξέρει τι χρειάζεται και πως θα του το δώσει.
Ξέρει το δρόμο.
Ξέρει και τον προορισμό.
«Ένας καλύτερος κόσμος».
Και θα τον πάει με ασφάλεια.
Χωρίς κόπο, ταλαπωρία, αμφιβολία.
Τέρμα τα λασπόνερα, τα κακοτράχλα βουνά της αναζήτησης και της σκέψης.
Θα σκέφτεται αυτός για μας.
Κι αβάδιστα κι αβίαστα θα φτάσουμε στο όνειρο.
Στο τρένο ανεβαίνουν κι άλλοι με τα συμπράγκαλά τους και στριμώχνονται δίπλα του, μπροστά και πίσω.
Και το τρένο γεμίζει.
Δεν είχε άδικο, τελικά.
Κοίτα, πόσοι συμφωνούν.
Πόσοι θέλουν το ίδιο.
Οι ελεγκτές προσπαθούν να επιβάλουν την τάξη.
Όλοι κάτω.
Ζώνες ασφαλείας, παρακαλώ κι ετοιμάστε τον οβολό σας για το εισητήριο. Δε ζητάνε και πολλά μόνο υποταγή.
Σιγά τα λάχανα.
Είναι εκπαιδευμένοι.
Την έμαθαν στο σπίτι, στο σχολείο και την εμπέδωσαν στη δουλειά.
Τόσα χρόνια έσκυβαν το κεφάλι στον πατέρα, το δάσκαλο, το αφεντικό, τώρα θα ακολουθούν απλά αυτόν που ξέρει, που τάζει.
Έχει όραμα, έχει πρόγραμμα.
Από τα μεγάφωνα εξηγεί, εξυμνεί, τραγουδάει. «Φαΐ και δουλειά για όλους. Δύναμη και δόξα. Ισότητα κι ελευθερία.»
Όλους;
Ε, όχι κι όλους.
Πόσοι, πια, να χωρέσουν σε αυτό το τρένο;
Εβραίοι, κομμουνιστές και ομοφυλοφιλοι ας κατέβουν πρώτοι.
Πού θα πάνε;
Έχει φροντίσει ο αρχηγός. Αυτός ξέρει.
Οι ελεγκτές τους σπρώχνουν να κατέβουν.
Οι υπόλοιποι επιβάτες, με ένα μεγάλο ουφ και δόξα τω Θεώ που δεν είμαι εγώ, συνεχίζουν.
Οι ελεγκτές ξαναπερνούν.
Ζητάνε να δούν τα εισητήρια.
Μμμμ, τελικά είναι πιο ακριβά.
Δε φτάνει η υποταγή, χρειάζεται και συνέργεια στο έγκλημα.
Γλώττα λανθάνουσα.
Το ταξίδι εννοούσε.
Θέλει θυσίες κι είναι μόνο για τους εκλεκτούς.
Τους λίγους.
Τους καθαρούς.
Θες να είσαι νικητής;
Πάλεψε.
Θες έναν καλύτερο κόσμο;
Μην κάνεις πίσω.
Και το ταξίδι συνεχίζεται.
Και το τρένο τρέχει σαν τρελό.
Τα καμίνια του δε σβήνουν μέρα νύχτα.
Καίνε ασταμάτητα, η μυρώδια τους όμως έχει κάτι… ανθρώπινο.
Κι ο γηραιός επιβάτης που καθόταν δίπλα, πού χάθηκε;
Τον φώναξε ο ελεγκτής για να τσεκάρουν το εισητήριο.
Μα θα γυρισεί, δε μπορεί.
Άλλωστε έχει αφήσει τη βαλίτσα του.
Και το κορίτσι που καθόταν απέναντι, έχει ώρα να φανει.
Στα μεγάφωνα ο αρχηγός φωνάζει.
«Η μεγάλη στιγμή έχει έρθει. Ότι ονειρευτήκαμε τόσα χρόνια γίνεται πραγματικότητα.Μη λυποψυχήσετε. Μην κάνετε πίσω. Μόνο η νίκη μετράει.»
Ο Βίλχελμ Ράιχ, στις πενήντα πέντε σελίδες αυτού του βιβλίου, δεν παραλείπει να μιλήσει για τις αβίωτες συνθήκες εκείνων των ημερών στη Γερμανία.
Για τη φτώχεια, την ένδεια, την απελπισία, την απαξίωση που βάραιναν τους ώμους των ανθρώπων.
Για την αδυναμία του τότε πολιτικού συστήματος να δώσει φως και προοπτική.
Για τις λανθασμένες επιλογές των υπόλοιπων κινημάτων που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο.
Για την παραζάλη και το χαός.
Την τρέλα.
Κυρίως αυτή.
Εκείνο όμως που προβληματίζει και τρομάζει είναι η προθυμία των ανθρώπων να απεμπολήσουν την ευθύνη της ύπαρξής τους κι ανακουφισμένοι να την παραδώσουν στον μεγάλο, τον πατερούλη και να τον αφήσουν να κάνει σχέδια για όλους.
Να επιλέξουν ένα δρόμο που μοιάζει εύκολος, στρωμένος με βάγια από τον αρχηγό και παθιασμένα να τον ακολουθήσουν, αφήνοντας όλους τους δύσβατους πίσω τους.
Όλους αυτούς που απαιτούν παρουσία, ευθύνη, σκέψη, νοιάξιμο, μόχθο. Θα μου πεις, δεν κρύβουμε όλοι έναν Ηρακλή μέσα μας, για να επιλέξουμε το δρόμο της Αρετής απορρίπτοντας με σύνεση αυτόν της Κακίας.
Προτιμάμε ακόμα το τυράκι από το ξεροκόμματο κι ας κρύβει τη φάκα στη στροφή.
Δεν τη βλέπουμε.
Μπορεί και να γλυτώσουμε.
Η επιλεκτική μνήμη βοηθάει σε αυτό.
Εμείς θα τα καταφέρουμε καλύτερα από τους παλιούς, δεν είμαστε σαν κι αυτούς.
Με μάτια και αυτιά ορθάνοιχτα στο σήμερα, παρατηρούμε πως δεν έχουμε αλλάξει.
Καθόλου.
Δεν έχουμε μάθει κι ο Βίλχελμ Ράιχ παραμένει τραγικά επίκαιρος και το βιβλίο του απαραίτητο στη βιβλιοθήκη μας, να γυρνάμε πότε-πότε σε αυτό και να λέμε, ξύπνα, πρόσεχε που πας.
Κι αν σου είπαν πως δεν είσαι κι εσύ ένας Ηρακλής, ψέματα σου είπαν για να γεμίζουν τα τρένα
Ο Βίλχελμ Ράιχ (Wilhelm Reich, 24 Μαρτίου 1897 – 3 Νοεμβρίου 1957) ήταν Αυστριακός ψυχαναλυτής, μέλος της δεύτερης γενιάς ψυχαναλυτών μετά τον Σίγκμουντ Φρόυντ και μία από τις πιο ριζοσπαστικές προσωπικότητες στην ιστορία της ψυχιατρικής.
Σε νεαρή ηλικία υπήρξε διακεκριμένος ψυχαναλυτής, μαθητής του Σίγκμουντ Φρόυντ και όντας Μαρξιστής,υπήρξε δραστήριο μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γερμανίας από το 1928 ως το 1933.
Εντούτοις, στις αρχές της δεκαετίας του 1930 οι νεωτερικές ψυχολογικές θεωρίες και οι πολιτικές απόψεις που διατύπωνε τον έφεραν σε ρήξη τόσο με το ψυχαναλυτικό κίνημα όσο και με τους κομμουνιστές.
Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933 μετανάστευσε στη Σκανδιναβία, όπου τα αποτελέσματα της έρευνάς του στον χώρο, της βιολογίας, πλέον, τον απομάκρυναν από τις επικρατούσες ψυχαναλυτικές απόψεις.
Από το 1940 μέχρι τον θάνατό του το 1957 έζησε στις ΗΠΑ.
Εκεί οι ιδέες του εξελίχθηκαν περαιτέρω, ώσπου ενοποιήθηκαν σε μια νέα, επιστημονική (σύμφωνα με τον ίδιο και τους υποστηρικτές των θεωριών του) συνολική θεώρηση της ανθρώπινης παθολογίας και φύσης την οποία ονόμασε «οργονομία».
Κυρίαρχη έννοια της οργονομίας είναι η «οργόνη» που περιγράφεται ως ένα πανταχού παρόν, ελεύθερο από μάζα υπόστρωμα ενέργειας, όπως το κβαντικό κενό, από το οποίο δημιουργούνται δευτερογενώς η ύλη, η ζωή και οι φυσικοί νόμοι.
Υπήρξε ένας από τους πλέον αμφιλεγόμενους διανοητές της σύγχρονης εποχής.
Το φιλόδοξο εγχείρημα του, να αμφισβητήσει τα υφιστάμενα συστήματα σκέψης και να ανατρέψει βασικές επιστημονικές αντιλήψεις, απέκτησε πολυάριθμους υποστηρικτές και επικριτές.
Αν και οι πρώτοι τον χαρακτηρίζουν μεγαλοφυή και πρωτοπόρο, για τους τελευταίους, δεν ήταν παρά μεγαλομανής, παρανοϊκός,ή ακόμη και «απατεώνας πρώτου μεγέθους».
Έγινε γνωστός κυρίως μέσα από βιβλία, όπως Η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού (1933), Η Ανάλυση του Χαρακτήρα (1933), Άκου Ανθρωπάκο (1948) κ.α.
Επηρέασε γνωστούς ψυχοθεραπευτές, καλλιτέχνες και διανοούμενους.
Η κριτική του απέναντι στα κοινωνικά και σεξουαλικά ήθη ενέπνευσε τα νεανικά κινήματα αμφισβήτησης των δεκαετιών του 1960 και 1970.
Κάποιοι υποστηρίζουν, ακόμη, πως η συμβολή του στην εξέλιξη της επιστήμης της ψυχολογίας του περασμένου αιώνα, αν και παραγνωρισμένη, υπήρξε ουσιαστική.
Ωστόσο, οι ιδέες τις οποίες ο ίδιος ξεχώριζε ως σημαντικότερες, καθώς αποτέλεσαν τη βάση του νέου επιστημονικού παραδείγματος που πρότεινε,δεν έτυχαν ποτέ ευρείας αποδοχής.
Αντίθετα, η επιμονή με την οποία τις υποστήριζε κόστισε στον Ράιχ, σε κάποιο βαθμό, την επιστημονική του υπόληψη και τον οδήγησε σε αρκετές αναγκαστικές μετακινήσεις υπό την πίεση αντιδράσεων και διώξεων.
Τη δεκαετία του 1950 η αντιπαράθεση του με τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ σχετικά με την ιατρική εφαρμογή της οργονομίας κορυφώθηκε με μια πολυσυζητημένη δικαστική διαδικασία η οποία είχε δυσμενή έκβαση για τον ίδιο και το έργο του.
Μέρος των βιβλίων του καταστράφηκε στην πυρά από τις αμερικανικές αρχές (τα υπόλοιπα λογοκρίθηκαν) και ο Ράιχ ρίχτηκε στη φυλακή, όπου πέθανε στιγματισμένος και περιθωριοποιημένος αλλά βέβαιος, παρ’ όλα αυτά, για τη σπουδαιότητα των επιτευγμάτων του.
