Η «Ναυτική Διπλωματία» στο σύγχρονο γεωπολιτικό πλαίσιο

Προλογισμός και μετάφραση: Γιώργος Κουτσαντώνης

Αν και το ζήτημα «Ναυτική Διπλωματία» είναι ιδιαίτερα σύνθετο και τεχνικό, το συγκεκριμένο κείμενο, που μεταφράζουμε, μπορεί να βοηθήσει τον αναγνώστη που ενδιαφέρεται να καταλάβει τον διαχρονικά πολύ σημαντικό ρόλο του Πολεμικού Ναυτικού που όμως σήμερα, για λόγους που αναλύονται παρακάτω, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αυτή είναι μια εποχή μεγάλης γεωπολιτικής αστάθειας και ανακατατάξεων, όπου στον κόσμο βασιλεύει η πολυπλοκότητα και η αβεβαιότητα. Συχνά η διάκριση μεταξύ πολέμου και ειρήνης είναι δύσκολη διότι υποσκιάζεται από τις ίδιες τις πολυσύνθετες σχέσεις μεταξύ των κρατών (οικονομικές, πολιτικές, πολιτισμικές, κ.α.). Διάφοροι αναλυτές μιλούν για «φιλίες μεταβλητής γεωμετρίας», δηλαδή περιπτώσεις όπου ένα κράτος δεσμεύεται απέναντι σε ένα άλλο για την επιδίωξη ενός συγκεκριμένου σκοπού, σε κάποιο πεδίο ενδιαφέροντος, αλλά σε κάποια άλλη στιγμή τα δυο κράτη, για άλλους σκοπούς, θα μπορούσαν να γίνουν σκληροί ανταγωνιστές. Χώρες όπως η ΗΠΑ, η Βρετανία, η Ιταλία και το Ισραήλ έχουν εστιάσει την προσοχή τους στη θάλασσα και στην ανάπτυξη της σύγχρονης Ναυτικής Διπλωματίας. Επιλογή που ασφαλώς συνοδεύεται και από τις αντίστοιχες στρατηγικές κινήσεις και εξοπλιστικά προγράμματα. Ενδεικτική είναι η απόφαση των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων να κάνουν την πιο σημαντική αναδιάρθρωση του Πολεμικού Ναυτικού σε ολόκληρη την ιστορία του Ισραήλ. Σήμερα υπάρχει η αντίληψη ότι το Πολεμικό Ναυτικό μαζί με το Εμπορικό Ναυτικό (νοούμενα ως Συνολική Ναυτική Δύναμη μια χώρας) σε συνδυασμό με τη Ναυτική Διπλωματία, αποτελούν τα καλύτερα μέσα για την παρεμπόδιση των χωρών που έχουν αναθεωρητικές βλέψεις. Η χώρα μας βρίσκεται σε μια εξαιρετικά ευάλωτη γεωγραφική θέση και τα αμυντικά μέσα της, οπλικά και διπλωματικά, πρέπει να αναπτυχθούν επαρκώς και στη θάλασσα ώστε να καταστήσουν την επικράτεια αδιαπέραστη. Γίνεται σαφές ότι, δεδομένου του τουρκικού αναθεωρητισμού, για την Ελλάδα αυτή η συζήτηση έχει αυξημένο ενδιαφέρον, τόσο από άποψη εξοπλισμών, όσο και δραστηριοποίησης στο πεδίο της Ναυτικής Διπλωματίας.

 — // —

Γράφει ο Antonio Bufis

Στο τρέχον γεωπολιτικό πλαίσιο, οι διάφορες Δυνάμεις γνωρίζουν πολύ καλά ότι η γεωγραφία του Πλανήτη Γη εξακολουθεί να αποτελεί τον θεμελιώδη πυλώνα για την επίτευξη εθνικών στόχων και παρόλο που επενδύουν σε νέα πεδία κυριαρχίας, όπως το Διάστημα και ο Κυβερνοχώρος (Space and Cyber) συνεχίζουν την επεκτατική τους δράση μέσω της υιοθέτησης εξωτερικών πολιτικών και διεθνών προγραμμάτων, που σχετίζονται τόσο με τις κλιματολογικές διαστάσεις του σήμερα – όλο και περισσότερο συνδεδεμένες με την επιβίωσή μας – όσο και με τη διαχείριση του παγκόσμιου εμπορίου. Αναφορικά με το εμπόριο, είναι σημαντικό να επαναλάβουμε ότι τα τρία τέταρτα του πλανήτη βρέχονται από θάλασσες και πως αυτές αποτελούν, επομένως, σημαντικό τμήμα των στρατηγικών των Μεγάλων Δυνάμεων μέσω της χρήσης των Λιμένων, λαμβάνοντας επίσης υπόψη το γεγονός ότι οι διασυνδέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο εξασφαλίζονται κατά βάση από τη θάλασσα.

Για να εκμεταλλευτούν τις θάλασσες και να αποκτήσουν το μέγιστο πλεονέκτημα σε σχέση με άλλους ανταγωνιστές (competitors), οι Δυνάμεις εκμεταλλεύονται το Πολεμικό Ναυτικό τους μέσω τριών βασικών λειτουργιών: πολεμικές μάχες με την αυστηρή έννοια του όρου «μάχη», ασφάλεια στη ναυσιπλοΐα και τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντική λειτουργία, είναι η λεγόμενη αμυντική δέσμευση (defense engagement). Η «Ναυτική Διπλωματία» (Naval Diplomacy) είναι μέρος αυτής της τελευταίας και μπορεί να αναπτυχθεί σε μια σαφώς ανταγωνιστική έως και συνεργατική μορφή.

Αυτές οι τρεις λειτουργίες είναι απολύτως απαραίτητες για την απόκτηση Θαλάσσιας Ισχύος, η οποία μπορεί να οριστεί ως ικανότητα χρήσης ναυτικών στρατιωτικών δυνατοτήτων «μέσα σε και από τη θάλασσα», προκειμένου να επηρεαστεί η συμπεριφορά των άλλων Παιχτών και η πορεία των γεγονότων. Ανά τους αιώνες, η Ναυτική Διπλωματία ήταν πάντα σημαντική και ενεργούσε ως ενισχυτής της εξωτερικής πολιτικής των διαφόρων Κρατικών Παραγόντων, ενώ ταυτόχρονα αποκτούσε ιδιόμορφα χαρακτηριστικά που προσαρμόζονταν πάντα στις συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές. Σήμερα έχουμε περάσει από τη χρήση της καθαρά ως μεγάλης αποτρεπτικής δύναμης, στον περισσότερο επιθυμητό διάλογο και τις σχέσεις μεταξύ των Κρατών. Με την ευρύτερη έννοια, η Ναυτική Διπλωματίαμπορεί επίσης να εκφράζεται και από την επιθυμία να αποκτηθεί και να διατηρηθεί η ικανότητα του λεγόμενου εκστρατευτικού ρόλου (expeditionary). Οι Ναυτικές Μονάδες έχουν την ικανότητα να αναπτυχθούν γρήγορα διατηρώντας ένα υψηλό επίπεδο ετοιμότητας και πάνω απ’ όλα έχουν τη δυνατότητα να μεταβούν από μια «κατάσταση ειρήνης», με σημαντική αποτρεπτική ισχύ, σε «πλήρη ετοιμότητα μάχης» και μάλιστα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Ένα παράδειγμα τέτοιας χρήσης ήταν η κατ’ επανάληψη ανάπτυξη ενός βρετανικού αντιτορπιλικού στα ανοικτά των Νήσων Φώκλαντ κάθε φορά που η κυβέρνηση της Αργεντινής προβαίνει σε συγκεκριμένες δηλώσεις.

Η ευελιξία που συνδέεται με άλλα χαρακτηριστικά του Πολεμικού Ναυτικού όπως η δυνατότητα υποστήριξης, η ταχύτητα, η κινητικότητα, η προσαρμοστικότητα και η προβολή ισχύος και πυρός, καθιστά δυνατή την ταχεία επανατοποθέτηση μιας ισχυρής ναυτικής δύναμης μάχης στα ανοικτά μιας χώρας η οποία μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά αυτής της χώρας με έναν εκλεπτυσμένο τρόπο ή σε άλλα πλαίσια να ενισχύσει τις εθνικές δηλώσεις ενός Παίκτη. Η αντίληψη και η αξιοπιστία χρήσης του Πολεμικού Ναυτικού, που χρησιμοποιείται ως αποτρεπτικό μέσο, ​​συνδέεται με την ικανότητα προβολής ισχύος που εγγυάται την εκπλήρωση μιας αποστολής. Αυτά τα χαρακτηριστικά προσφέρουν την δυνατότητα διαχείρισης των θαλάσσιων δραστηριοτήτων τόσο με τη Διπλωματία, όσο και με μια προσέγγιση που μπορεί να καθοριστεί ως “by design”, με τον δυναμισμό που βασίζεται στην ανάπτυξη της τακτικής-επιχειρησιακής-στρατηγικής και πολιτικής κατάστασης που βρίσκεται σε εξέλιξη. Με άλλα λόγια, μπορεί να θεωρηθεί ως μια περιεκτική και ευρεία έννοια που βρίσκει εφαρμογή τόσο στις αναγκαστικές δραστηριότητες, ορισμένες από τις οποίες εμπίπτουν στη Διπλωματία με Ναυτικό Όπλο (Naval Gunboat Diplomacy, όσο και σε εκείνες που προσανατολίζονται στην επιρροή οποιασδήποτε Ναυτικής Δύναμης προκειμένου να επιτευχθούν κυρίως οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής. Με σχηματικό τρόπο, οι διάφορες κατηγορίες Ναυτικής Διπλωματίας θα μπορούσαν να διακριθούν ως εξής:

1. επιχειρησιακή δραστηριότητα,

2. στάσεις και ελλιμενισμός σε ξένα λιμάνια (η λεγόμενη επίσκεψη στο λιμάνι/visit to the port),

3. διάλογος και συνεργασία μεταξύ των διαφόρων Ναυτικών Δυνάμεων και σε κυβερνητικό επίπεδο,

4. υποστήριξη και προώθηση της εθνικής βιομηχανίας και τεχνολογίας.

Στην επιχειρησιακή δραστηριότητα περιλαμβάνονται επιχειρήσεις ανάπτυξης που σχετίζονται με την ασφάλεια στη θάλασσα, όπως η καταπολέμηση της πειρατείας, η θαλάσσια αντιτρομοκρατία και η αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου, καθώς και η προστασία των γραμμών θαλάσσιας κυκλοφορίας, Έρευνας και Διάσωσης (Search and Rescue), αλλά και των γραμμών πάνω στις οποίες γίνονται διμερείς ή πολυμερείς ναυτικές ασκήσεις. Αυτοί οι τύποι δραστηριοτήτων στην πραγματικότητα ενισχύουν τον ρόλο ενός κράτους στο διεθνές πλαίσιο, καθώς, όπως ήδη αναφέρθηκε, η εγγύηση της ελευθερίας πλοήγησης επηρεάζει και άλλους κρατικούς παράγοντες και αποτελεί μια μορφή ναυτικής διπλωματίας που μπορεί να οριστεί ως γρανιτική. Για να επιβεβαιωθεί αυτή η θέση αρκεί να παρατηρήσουμε τις πολυάριθμες ασκήσεις που διεξήγαγε το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, με ιδιαίτερη αναφορά σε αυτήν που πραγματοποιήθηκε στη Βόρεια Αλάσκα, Exercise Northern Edge 2021, με την ανάπτυξη της ναυτικής δύναμης Carrier Strike Group (CSG) με επικεφαλής το αεροπλανοφόρο USS Theodore Roosevelt. Η ανάπτυξη μιας ναυτικής δύναμης αυτού του μεγέθους δεν είναι καθόλου ασήμαντο θέμα, δεδομένου ότι η δραστηριοποίηση, ειδικά σε αυτά τα νερά, υπογραμμίζει την εμπειρία και τη ναυτοσύνη(expertise) που δεν μπορούν να διαθέτουν και να διατηρούν όλοι οι Παίκτες. Σε αυτό προστίθεται η διέλευση των πολεμικών ναυτικών μονάδων από τα στενά της Ταϊβάν και σε άλλες περιοχές, συγκεκριμένου ενδιαφέροντος, ώστε να επισημανθεί η ελευθερία της ναυσιπλοΐας σε αυτά τα ύδατα. Αυτές οι δράσεις χρησιμεύουν στην ενίσχυση της λεγόμενης νομικής διπλωματίας (legal diplomacy) που αποσκοπεί στην υποστήριξη του σεβασμού του Διεθνούς Δικαίου και των αρχών, όπως της δικαιοσύνης, προκειμένου να εδραιωθούν τα λεγόμενα «παγκόσμια πρότυπα». Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη, το Πολεμικό Ναυτικό στα πλαίσια ειρήνης και/ή έντασης αποτελεί ένα ισχυρό αποτρεπτικό μέσο καθώς και έκφραση πολιτικής βούλησης ως προς την εξωτερική πολιτική ενός κράτους. Αυτές οι δραστηριότητες στοχεύουν τόσο στην αποθάρρυνση της επιθετικής συμπεριφοράς, από τις αναθεωρητικές δυνάμεις, όσο και στην προώθηση της περιφερειακής σταθερότητας, ενισχύοντας τις διπλωματικές σχέσεις με το εξωτερικό, ενώ παράλληλα προετοιμάζονται ώστε να ανταποκριθούν γρήγορα σε ενδεχόμενες μελλοντικές κρίσεις. Με αυτόν τον τρόπο, οι ναυτικές δυνάμεις παρέχουν στους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής μια μοναδική ευελιξία.

Η δεύτερη δραστηριότητα είναι πολύ σημαντική και συνδέεται στενά με αυτήν του τέταρτου προαναφερόμενου σημείου. Το Ναυτικό υπήρξε πάντα ο πρεσβευτής του Κράτους του ενώ ο ανθρώπινος παράγοντας (man-power) και η τεχνολογία αντιπροσωπεύουν τη ραχοκοκαλιά του. Στην πραγματικότητα, όπως είπε ο Κρόμγουελ, «ο άνθρωπος του πολέμου είναι ο καλύτερος πρεσβευτής!». Η διοργάνωση εκδηλώσεων «στο Κατάστρωμα» χρησιμεύει για τη δημιουργία δεσμών μεταξύ του προσωπικού των διαφόρων Πολεμικών Ναυτικών, ενισχύοντας τη διαπροσωπική προσέγγιση (people-to-people), καθώς και την ανάπτυξη διπλωματικών αλληλεπιδράσεων για τη μεταφορά μηνυμάτων από τη Μητέρα Πατρίδα. Αυτές οι εκδηλώσεις «στο Κατάστρωμα» με την παρουσία Αξιωματικών, αλλά και πολιτικού προσωπικού κάνουν πιο καρποφόρες, και για τα δυο Μέρη, τις διμερείς συνομιλίες.

Η τρίτη κατηγορία αφορά τον διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των Μερών, ο οποίος ξεκινά με αυτόν μεταξύ των Ναυτικών Δυνάμεων και φτάνει σε κυβερνητικό επίπεδο. Στο διάλογο περιλαμβάνονται τεχνικές συζητήσεις όπου ανταλλάσσονται ιδέες και συζητούνται ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος που μπορεί να κυμαίνονται από την ασφάλεια στη θάλασσα, έως την μεγαλύτερη ενσωμάτωση τεχνολογιών και τη διαλειτουργικότητά τους, αλλά και ζητήματα στρατιωτικών διαπραγματεύσεων για τη διατήρηση της ειρήνης, τον έλεγχο των οπλικών συστημάτων, την πιθανή στρατιωτική βοήθεια/υποστήριξη, τη συνεργασία στον τομέα των στρατιωτικών πληροφοριών (military intelligence) και της στρατιωτικής τεχνολογίας. Η συνεργασία μπορεί επίσης να μετατραπεί στη γνωστή ως Δημιουργία Εμπιστοσύνης & Ανάπτυξη Ικανοτήτων (Confidence Building & Capacity Building) και, γενικότερα, σε Υποστηρικτική Δύναμη Ασφαλείας / Security Force Assistance (SFA).

Αυτό επιτυγχάνεται και μέσω της ανταλλαγής προσωπικού ανάμεσα στις Ναυτικές Μονάδες ή στις Ναυτικές Ακαδημίες. Υπάρχει επίσης συζήτηση γύρω από την ανταλλαγή πληροφοριών όπου εξαιρετικό παράδειγμα αποτελεί το σχέδιο VRTMC (Virtual Regional Maritime Traffic Center & Trans Regional Maritime Network) του Ιταλικού Πολεμικού Ναυτικού, δηλαδή ένα εικονικό δίκτυο που συνδέει τα διάφορα επιχειρησιακά κέντρα των Πολεμικών Ναυτικών που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία και όπου ανταλλάσσονται μη διαβαθμισμένες πληροφορίες σχετικά με την εμπορική κυκλοφορία που εκτείνονται πολύ πέρα ​​από τις χώρες της Μεσογείου, όπως στις ΗΠΑ και σε ορισμένες χώρες της Νότιας Αμερικής μέχρι την Άπω Ανατολή, όπως στη Σιγκαπούρη. Η τελευταία μάλιστα θα μπορούσε να ενσωματωθεί σε μια ευρύτερη συνεργασία, τη λεγόμενη διπλωματία βάσει δεδομένων(data driven diplomacy) όπου η ανάλυση δεδομένων, από όλο τον κόσμο, θα μπορούσε να βοηθήσει στην άμεση επέμβαση από το εξωτερικό, ξεκινώντας από διπλωματικές ενέργειες σύμφωνα με έναν ευρύτερο κρατικό σχεδιασμό της Εξωτερικής Πολιτικής μιας χώρας.

Το τελευταίο σημείο, όπως προαναφέρθηκε, συνδέεται με την προηγούμενη κατηγορία και βασίζεται κυρίως στην προώθηση της εθνικής στρατιωτικής βιομηχανίας και τεχνολογίας. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, τα Τεχνολογικά Μέσα αλλάζουν με εκθετικό ρυθμό και η διατήρηση ενός τεχνολογικού πλεονεκτήματος και η εξαγωγή του, τουλάχιστον εν μέρει, είναι απαραίτητη προκειμένου να διασφαλιστεί η ευημερία στη χώρα. Μια ευημερία που ξεκινά από οικονομικούς παράγοντες και στη συνέχεια επεκτείνεται και σε πολλούς άλλους. Είναι απαραίτητο να θυμόμαστε ότι η Ναυτική Δύναμη, που συνδέεται εγγενώς με τη στρατιωτική τεχνολογία και ως εκ τούτου με τη βιομηχανία, προστίθεται στο Εμπορικό Ναυτικό και τις δυνατότητες ολόκληρου του έθνους, και επομένως στην εμπορική-τεχνολογική δομή που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτής που νοείται ως Συνολική Ναυτική Δύναμη μιας χώρας. Σήμερα το τεχνολογικό πλεονέκτημα συνδέεται με το C6ISTAR (Command, Control, Communications, Computers, Cyber-Defense and Combative Systems and Intelligence Surveillance Target Acquisition and Reconnaissance), με τη χρήση όπλων νέας γενιάς (όπως η άμυνα μέσω βαλλιστικών πυραύλων) και τις τεχνολογίες γνωστές ως Emerging & Disruptive Technologies. Μια άλλη πτυχή που δεν πρέπει να υποτιμάται είναι αυτή που συνδέεται με τεχνικές-επιστημονικές αποστολές που εμπίπτουν στη Ναυτική Διπλωματία και πάνω απ ‘όλα στο πλαίσιο της χρήσης Ήπιας Ισχύος. Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα είναι αυτό της παρουσίας της Ιταλίας, καθώς και άλλων χωρών, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, στην Αρκτική, όπου πλέον συμμετέχουν στον «κύκλο» των «Χωρών Παρατηρητών του Αρκτικού Συμβουλίου», ακόμα κι αν δεν είναι αυστηρά χώρες της Αρκτικής, αλλά τα Μέρη ενός τομέα στρατηγικού ενδιαφέροντος.

Όλες οι κατηγορίες, που έχουν αναλυθεί μέχρι στιγμής, είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους και ταυτόχρονα αλληλεξαρτώνται καθώς αποτελούν μέρος της σύγχρονης Ναυτικής Διπλωματίας. Γίνεται κατανοητό ότι είναι δυνατή η εύκολη μετάβαση από τη μία κατηγορία στην άλλη, σύμφωνα με τις προθέσεις και τις οδηγίες μιας κυβέρνησης. Μια Ναυτική Μοίρα ή ακόμη και μία μόνο Ναυτική Μονάδα μπορεί να πραγματοποιήσει ασκήσεις/επιχειρήσεις σε μια συγκεκριμένη περιοχή του πλανήτη με ελλιμενισμούς, με σκοπό την αποκλιμάκωση μιας κρίσης και αμέσως μετά να αναλάβει αποτρεπτικές πρωτοβουλίες ή να περάσει σε κατάσταση μάχης. Αυτές οι ενέργειες και οι συμπεριφορές στοχεύουν στην επιρροή των «αντιλήψεων» των διαφόρων Παικτών και ταυτόχρονα βοηθούν στον οικοδόμηση νέων δεσμών και συμμαχιών. Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, αυτού του τύπου Ναυτικής Διπλωματίας, αποτελεί η χρήση της Βρετανικής δύναμης carrier strike group (CSG), που ξεκίνησε πριν από λίγες ημέρες, ή των ιταλικών δυνάμεων της 30ης Ναυτικής Μοίρας, με επικεφαλής το αεροπλανοφόρο Cavour κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης στον Περσικό Κόλπο και τον περίπλου της Αφρικής το 2012-13.

Συμπερασματικά, η ναυτική ικανότητα πρέπει να θεωρείται ένα από τα πιθανά «όπλα» που διαθέτει η Διπλωματία και είναι εξίσου χρήσιμη για τη διαμόρφωση των προτύπων (standards) και των αξιών που υποστηρίζουν την εθνική ευημερία και είναι χρήσιμες για την αποτελεσματική αντιμετώπιση τυχόν αναθεωρητικών δυνάμεων. Επομένως, είναι πολύ σημαντικό για μια Δύναμη να χρησιμοποιήσει τις Ναυτικές Μονάδες της ως «Διπλωματικά Κεφάλαια (Diplomatic Assets)» για την υποστήριξη της πολιτικής της στρατηγικής, η οποία προβλέπεται και περιγράφεται σε ένα ενιαίο εθνικό έγγραφο στρατηγικής που περιλαμβάνει όλους τους στόχους, ιδίως για την αντιμετώπιση εθνικών απειλών, καθώς επίσης και για την οικοδόμηση νέων διεθνών συμμαχιών.

Πηγή: https://www.geopolitica.info/la-naval-diplomacy-nellattuale-contesto-geopolitico/