Κλιματική κρίση: τέσσερις προσεγγίσεις μεν, αλλά δύο πολιτικές

του Κώστα Νικολάου

Στον διεθνή διάλογο, αλλά και στον εθνικό, υπάρχουν τέσσερις προσεγγίσεις γύρω από το ζήτημα της κλιματικής κρίσης:

– Η πρώτη προσέγγιση είναι ότι δεν υπάρχει κλιματική κρίση (υποστηρίζεται εδώ και πολλά χρόνια).

– Η δεύτερη είναι ότι υπάρχει μεν, αλλά φταίει ο ήλιος και όχι η κυρίαρχη ενεργειακή και εξορυκτική πολιτική.

– Η τρίτη είναι ότι υπάρχει μεν, αλλά φταίει κυρίως η κτηνοτροφία και όχι τόσο η κυρίαρχη ενεργειακή και εξορυκτική πολιτική.

– Η τέταρτη είναι ότι υπάρχει, και είναι κυρίως υπεύθυνη η κυρίαρχη ενεργειακή και εξορυκτική πολιτική, που επιδρά με απίστευτα απρόβλεπτες επιπτώσεις.

Οι προσεγγίσεις αυτές μπορεί να είναι τέσσερις, αλλά οι πολιτικές είναι δύο. Οι τρεις πρώτες, είτε δέχονται ότι υπάρχει κλιματική κρίση είτε όχι, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο καταλήγουν ότι δεν φταίνε οι εκπομπές από τα καύσιμα, δεν φταίει η κυρίαρχη ενεργειακή και η εξορυκτική πολιτική του συστήματος. Αυτή είναι η μια πολιτική, που προκύπτει από τις τρείς αυτές προσεγγίσεις. Η άλλη πολιτική προκύπτει από την τέταρτη προσέγγιση.

Το φαινόμενο θερμοκηπίου είναι φυσικό και εμείς το πειράζουμε

Όλη η υπόθεση της κλιματικής κρίσης στηρίζεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου (βλ. Σχήμα 1). Ο ήλιος εκπέμπει ακτινοβολία (και ενέργεια) προς το σύστημα γη-ατμόσφαιρα σε όλο το φάσμα του φωτός (ορατό κλπ). Ένα μέρος ανακλάται και ένα μέρος απορροφάται από την ατμόσφαιρα και ένα μέρος φθάνει στη γη. Η γη με τη σειρά της επανεκπέμπει ακτινοβολία προς το σύμπαν, αλλά στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος. Στην ατμόσφαιρα όμως υπάρχουν αέρια, που ονομάζονται αέρια θερμοκηπίου και που έχουν την ιδιότητα να απορροφούν σε αυτό το τμήμα του φάσματος (στο υπέρυθρο δηλαδή). Χάρη σε αυτήν την δραστηριότητα είναι σταθερή η θερμοκρασία στη γη.

Μεταξύ των αερίων θερμοκηπίου, το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) είναι το σημαντικότερο αέριο (με ποσοστό συμβολής άνω του 50%), μικρότερη συμβολή έχουν το μεθάνιο (CH4), οι χλωροφθοράνθρακες κλπ (CFCs–HFCs–PFCs–SF6), το υποξείδιο του αζώτου (N2O) και ακόμα μικρότερη συμβολή τα οξείδια του αζώτου (NOx), οι πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC) και το όζον (O3).

Το φαινόμενο αυτό λοιπόν, δεν είναι προϊόν ρύπανσης. Είναι φυσικό φαινόμενο. Χάρη σε αυτό είναι σταθερή η θερμοκρασία της γης. Αν αυτό δεν υπήρχε και έφευγε στο σύμπαν όλη η εκπεμπόμενη από τη γη ακτινοβολία, ο πλανήτης θα ήταν παγωμένος.

Που είναι το πρόβλημα λοιπόν;

Το πρόβλημα είναι ότι με κάποιες ανθρώπινες δραστηριότητες και ειδικότερα με τις κάθε είδους καύσεις, εκπέμπουμε CO2 και άλλα αέρια, αυξάνοντας πάνω από το φυσιολογικό την συγκέντρωσή τους στην ατμόσφαιρα, επεμβαίνοντας και διαταράσσοντας την προϋπάρχουσα ισορροπία του φαινομένου θερμοκηπίου, με αποτέλεσμα την δημιουργία κλιματικής κρίσης.

Σχήμα 1. Απεικόνιση του μηχανισμού λειτουργίας του φαινομένου του θερμοκηπίου [1]

Ένα δις δολάρια κάθε χρόνο για να πεισθούμε ότι δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή

Μια απίστευτα λεπτομερής έρευνα που διηύθυνε ο κοινωνιολόγος Robert Brulle του Drexel University (Philadelphia, USA) μπήκε βαθιά στη χρηματοοικονομική δομή των αρνητών της κλιματικής αλλαγής, για να ανακαλύψει ποιος κρατάει τα νήματα των πορτοφολιών. Ανακάλυψε ότι υπάρχει ένα πολύ καλά χρηματοδοτούμενο και καλά ενορχηστρωμένο αντι-κίνημα, κίνημα άρνησης της κλιματικής αλλαγής, που χρηματοδοτείται από ισχυρούς ανθρώπους με πολύ βαθιές τσέπες.

Συγκεκριμένα, 91 think tanks, οργανώσεις και εταιρείες απαρτίζουν την αμερικανική βιομηχανία άρνησης της κλιματικής αλλαγής, ξοδεύοντας 1 δις δολάρια ετησίως για να ασκούν πιέσεις ή να επηρεάζουν την κοινή γνώμη. Κάπως έτσι οι μεγάλες εταιρείες μετατρέπουν την οικονομική τους δύναμη σε πολιτική και πολιτιστική εξουσία. Προσλαμβάνουν ανθρώπους για να γράψουν βιβλία ή/και να εμφανίζονται στην τηλεόραση υποστηρίζοντας ότι η αλλαγή του κλίματος δεν είναι πραγματική (βλ. Σχήματα 2 και 3).

Σχήμα 2. Συνολική κατανομή χρηματοδότησης από φορείς προς το αντι-κίνημα κλιματικής αλλαγής (2003-2010, ΗΠΑ) [2]

Σχήμα 3. Συνολική κατανομή εισοδήματος οργανώσεων του αντι-κινήματος κλιματικής αλλαγής (2003-2010, ΗΠΑ) [2]

Φταίει η ηλιακή δραστηριότητα;

Σχετικά με την προσέγγιση ότι η κλιματική αλλαγή δεν σχετίζεται με τις εκπομπές CO2 και των άλλων αερίων αλλά ότι αυτή οφείλεται στην ηλιακή δραστηριότητα:

Η ποσότητα της ηλιακής ενέργειας που έλαβε η Γη τα τελευταία 140 χρόνια ακολούθησε τον φυσικό 11χρονο κύκλο των μικρών ηλιακών αυξομειώσεων, χωρίς καθαρή αύξηση από τη δεκαετία του 1950 και μετά. Την ίδια περίοδο, η παγκόσμια θερμοκρασία έχει αυξηθεί σημαντικά. Οι δύο καμπύλες, της μεταβολής της θερμοκρασίας της γης και της ηλιακής δραστηριότητας, αποκλίνουν. Είναι επομένως εξαιρετικά απίθανο ο ήλιος να έχει προκαλέσει την παρατηρούμενη τάση αύξησης της θερμοκρασίας σε όλο τον κόσμο κατά τον τελευταίο μισό αιώνα (βλ. Σχήμα 4).

Σχήμα 4. Μεταβολή της θερμοκρασίας της γης έναντι της ηλιακής δραστηριότητας (1880-σήμερα) [3]

Ποτέ στην ιστορία του πλανήτη δεν υπήρξε τέτοια υψηλή συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η συγκέντρωση του CO2 αυξάνεται δραματικά φθάνοντας τα 410 ppm. Πηγαίνοντας ακόμα πιο πίσω στον χρόνο, 800.000 χρόνια πριν, παρατηρούμε ότι οι δύο καμπύλες, συγκέντρωσης CO2 στην ατμόσφαιρα και θερμοκρασίας του πλανήτη, ακολουθούν παράλληλη μεταβολή. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι τέτοια υψηλή συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα δεν έχει ξαναεμφανισθεί στην ιστορία του πλανήτη. Ποτέ στο παρελθόν δεν πέρασε τα 300 ppm περίπου (βλ. Σχήματα 5, 6 και 7).

Σχήμα 5. Οι μετρήσεις των συγκεντρώσεων του CO2 που έγιναν στο αστεροσκοπείο της Mauna Loa, στη Xαβάη, από το 1958 μέχρι το 2019 [4]

Σχήμα 6. Διαχρονική εξέλιξη του CO2 και της θερμοκρασίας στην ατμόσφαιρα (1880 – σήμερα) [5]

Σχήμα 7. Διαχρονική εξέλιξη του CO2 και της θερμοκρασίας στην ατμόσφαιρα (800.000 χρόνια) [6,7]

Μήπως φταίνε οι αγελάδες, τα γουρούνια και τα κοτόπουλα;

“Κτηνοτροφία και κλιματική αλλαγή: Τι γίνεται αν οι βασικοί παράγοντες στην κλιματική αλλαγή είναι … οι αγελάδες, τα γουρούνια και τα κοτόπουλα;” είναι ο τίτλος άρθρου [8], όπου οι συγγραφείς επεξεργάζονται δευτερογενή δεδομένα (όχι πρωτογενή) των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου και καταλήγουν ισχυριζόμενοι ότι η κτηνοτροφία είναι υπεύθυνη για πάνω από το 51% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.

Οι συγγραφείς του άρθρου είναι ο Robert Goodland, τεχνικός διευθυντής του τομέα εξορυκτικών βιομηχανιών του χαρτοφυλακίου πετρελαίου, φυσικού αερίου και ορυχείων της Παγκόσμιας Τράπεζας και ο Jeff Anhang, ειδικός στο Διεθνές Χρηματοδοτικό Ίδρυμα (IFC) του Ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Το άρθρο αυτό αποτελεί την βάση της προσέγγισης, που διοχετεύθηκε διεθνώς σε διάφορους φορείς καθώς και κινήματα, με στόχο να διαδοθεί ότι η κτηνοτροφία κατέχει την κύρια ευθύνη για την κλιματική αλλαγή και όχι οι διαφόρων ειδών καύσεις, που οφείλονται στην κυρίαρχη ενεργειακή και εξορυκτική πολιτική.

Ουσιαστικά, η προσέγγιση αυτή διαστρεβλώνει το θεμελιώδες διάγραμμα πίτας, που προέκυψε από πρωτογενή δεδομένα, προερχόμενα από την πολυετή εργασία δεκάδων χιλιάδων επιστημόνων από όλες τις χώρες του πλανήτη, στο οποίο απεικονίζονται οι τομείς της οικονομίας και σε ποια ποσοστά είναι υπεύθυνοι για τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου σε παγκόσμια κλίμακα και άρα για την κλιματική αλλαγή. Στο διάγραμμα αυτό, φυσικά η κτηνοτροφία, γεωργία, δασοκομία και άλλες χρήσεις γης κατέχουν ένα σοβαρό ποσοστό ευθύνης, το 24%, αλλά η παραγωγή ηλεκτρισμού και θέρμανσης κατέχει 25%, η βιομηχανία 21%, οι μεταφορές 14%, η υπόλοιπη ενέργεια 10% και τα κτίρια 6% (βλ. Σχήμα 8).

Είναι άλλο να πει κανείς ότι η κτηνοτροφία είναι ο κύριος υπεύθυνος (και άρα μπορούμε να συνεχίσουμε με πετρέλαιο, λιγνίτη, εξορύξεις κλπ, αφού είναι μηδαμινή η ευθύνη τους) και άλλο ότι είναι ένας από τους υπεύθυνους (κατά το ¼ περίπου). Είναι διαφορετικές οι πολιτικές που προκύπτουν.

Σχήμα 8. Παγκόσμιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ανά οικονομικό τομέα [9]

Ποιες χώρες ευθύνονται για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα;

Έχει μεγάλη σημασία πως κανείς επεξεργάζεται τα στατιστικά δεδομένα και άρα, τι είδους συμπεράσματα εξάγει και φυσικά, ποια πολιτική θα ακολουθήσει.

Αν κανείς δει τον παγκόσμιο χάρτη με την γεωγραφική κατανομή της παγκόσμιας κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων σε ποσοστά επί του συνόλου, και σταματήσει την ανάλυση σε αυτόν, θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι λίγο-πολύ όλοι φταίνε (βλ. Σχήμα 9).

Αν όμως προχωρήσει την ανάλυση και αναρωτηθεί πόσους τόνους CO2 εκπέμπει η κάθε χώρα σε απόλυτες τιμές, τότε ο χάρτης αλλάζει και η κύρια ευθύνη βαραίνει χώρες που μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού (βλ. Σχήμα 10).

Κι αν τέλος, προχωρήσει ακόμα περισσότερο την ανάλυση και αναρωτηθεί ποια είναι η γεωγραφική κατανομή των κατά κεφαλή εκπομπών (διότι δεν έχει σημασία μόνον πόσο εκπέμπει μια χώρα, αλλά και πόσους κατοίκους έχει) τότε προκύπτει ένας διαφορετικός χάρτης, όπου πχ η Λατινική Αμερική και η Αφρική δεν έχουν καμιά ουσιαστική συμβολή, ενώ η κύρια ευθύνη βρίσκεται στις ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, Ρωσία κλπ (βλ. Σχήμα 11).

Σχήμα 9. Γεωγραφική κατανομή της παγκόσμιας κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων σε ποσοστά επί του συνόλου [10]

Σχήμα 10. Γεωγραφική κατανομή των εκπομπών CO2 (σε χιλιάδες τόνους) στον πλανήτη [10]

Σχήμα 11. Γεωγραφική κατανομή των κατά κεφαλή εκπομπών CO2 (μετρικοί τόνοι CO2 κατά κεφαλή) στον πλανήτη [10]

Οι ενεργειακοί πόροι δεν είναι τουρίστες για να τους πηγαίνουμε κρουαζιέρες σε όλο τον πλανήτη

Ένα μεγάλο θέμα της ενεργειακής και εξορυκτικής πολιτικής είναι το που αντλούνται οι ενεργειακοί πόροι και που μεταφέρονται. Ο χάρτης με τις παγκόσμιες μεταφορές πετρελαίου είναι τρομακτικός (βλ. Σχήμα 12). Οι συνολικές επιπτώσεις στην κλιματική κρίση αφορούν τόσο την εξόρυξη των ενεργειακών πόρων και την κατανάλωσή τους, όσο και τις μεταφορές τους, που επιπλέον είναι υπεύθυνες για περιβαλλοντική ρύπανση και για επεισόδια ρύπανσης θαλασσών και ακτών ένεκα ατυχημάτων.

Οι ενεργειακοί πόροι δεν είναι τουρίστες για να τους πηγαίνουμε κρουαζιέρες σε όλο τον πλανήτη.

Γι’ αυτό και είναι θεμελιώδες η ενέργεια να είναι τοπικοποιημένη: εκεί που παράγεται εκεί να καταναλώνεται όσο αυτό είναι εφικτό. Κι αυτό μπορεί να είναι εφικτό μόνον με την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και με τις εναλλακτικές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στο βαθμό που αντιμετωπίζεται το ζήτημα όχι μόνον ποιοι ελέγχουν την κατανάλωση ενέργειας, αλλά και ποιοι κατέχουν και ελέγχουν την παραγωγή και διανομή της, τοπικά και παγκόσμια.

Είναι σε αυτό το πλαίσιο, που το αίτημα “αλλαγή του συστήματος και όχι αλλαγή κλιματική” γίνεται κάθε μέρα όλο και πιο επιτακτικό.

Σχήμα 12. Παγκόσμιες μεταφορές πετρελαίου [11]

Βιβλιογραφία

1. Νικολάου Κ., “Παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα με τοπική προέλευση”, Περιβάλλον και Εκπαίδευση, ΥΠΕΧΩΔΕ-ΟΡΘΕ-ΑΠΘ, σσ. 50-57, 1997