Κουίζ για δυνατούς λύτες: Ποιο προϊόν αυξήθηκε περισσότερο τον τελευταίο χρόνο

Κουίζ για δυνατούς λύτες: Ποιο προϊόν αυξήθηκε περισσότερο τον τελευταίο χρόνο (εκτός από το ηλεκτρικό ρεύμα);

Μη βιαστείτε να απαντήσετε «η βενζίνη», διότι το προϊόν αυτό είναι το χαρτί.

Η βενζίνη αυξήθηκε (όταν έφτασε στην ανώτερη φετινή τιμή της) κατά 42,5% – το χαρτί, αντιστοίχως, κατά 87%.

Τα τυπογραφεία και τα βιβλιοδετεία, προκειμένου να ανταπεξέλθουν στην τεράστια αύξηση του ηλεκτρικού ρεύματος (οι μηχανές τους καίνε απίστευτα πολύ ρεύμα) έχουν αναπροσαρμόσει τις τιμές τους προς τα πάνω τουλάχιστον κατά 10%.

Πώς κοστολογείται ένα βιβλίο;

Η εξίσωση είναι απλή: Δικαιώματα + Μετάφραση + Επιμέλεια + Σελιδοποίηση + Σχεδιασμός εξωφύλλου + Χαρτί + Εκτύπωση + Βιβλιοδεσία. Το σύνολο διαιρείται με τον αριθμό αντιτύπων, et voilà το κόστος του κάθε αντιτύπου.

Το κόστος αυτό πολλαπλασιάζεται (συνήθως) επί 4 και έχουμε την τελική, ονομαστική τιμή λιανικής του βιβλίου.

Παρένθεση: Όσο περισσότερα αντίτυπα ενός βιβλίου τυπώνονται, τόσο πέφτει το κόστος ανά αντίτυπο. Ποιοι εκδότες όμως τυπώνουν (συνήθως) πάνω από 1000 αντίτυπα; Καλά το μαντέψατε: οι μεγάλοι…
Ένα βιβλίο, λοιπόν, που έχει κόστος αντιτύπου 2 ευρώ, κοστολογείται για λιανική πώληση 8 ευρώ.

Ουάου, θα πει κάποιος, τι κονομάνε αυτοί οι εκδότες; Εδώ μιλάμε για αισχροκέρδεια! Είναι όμως έτσι τα πράγματα;

Ο υπέροχος κόσμος της ελληνικής αγοράς βιβλίου

Ως προς τον υπόλοιπο «δυτικό, πολιτισμένο κόσμο», τον οποίο εξυμνούν τα εγχώρια αγοραία φυντάνια, δεν υπάρχει τίποτα να ζηλέψει η χώρα μας: επικρατεί και εδώ ο νόμος του ισχυρότερου.

Ήδη από τη δεκαετία του ’90 παρουσιάστηκε το φαινόμενο του ελέγχου της αγοράς ως συνέπεια της επικράτησης της νεοφιλελεύθερης λογικής του ανταγωνισμού: καμία οικονομική, ηθική, και ποιοτική δέσμευση. Γιγαντισμός της παραγωγής – υπήρξαν εκδότες που παρήγαγαν ένα έως ενάμισι βιβλίο τη μέρα –, τάσεις συγκεντρωτισμού και έλεγχος της αγοράς. Με τη σειρά του αυτό κατέστρεψε το δίκτυο αγοράς των πολλών μικρών βιβλιοπωλείων· εμφανίστηκαν τα μεγάλα. Μαζί τους ενισχύθηκε η τάση συγκεντρωτισμού και ελέγχου της αγοράς και μια σειρά από νέες πολιτικές προώθησης (διαφήμιση, συμφωνίες στόχων, εξαγορά θέσεων προβολής κ.λπ.). Ο βιβλιοπώλης δεν διαλέγει πια τα βιβλία του σύμφωνα με το γούστο του, αλλά με βάση την συμφερότερη οικονομική προσφορά. Η ίδια λογική επικράτησε και στην εξαγορά του μεγαλύτερου μέρους της βιβλιοκριτικής. Ακόμα χειρότερα: πρόσφατα παρουσιάστηκε το φαινόμενο μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι να εξαγοράζουν μικρότερους (αφήνοντας τυπικά την διοίκηση και την εμπορική επωνυμία απαράλλακτες).

Αν σε αυτό προσθέσουμε την κρίση της τιμής του χαρτιού, η ανεξαρτησία της αγοράς του βιβλίου που υποστηρίχθηκε από τους μικρούς ανεξάρτητους εκδότες κινδυνεύει πλέον σοβαρά.

Η ατιμία των τιμών

Όλα αυτά είναι τόσο εξόφθαλμα που δίκαια οι αναγνώστες θα είχαν αγανακτήσει. Ο πιο προφανής τρόπος με τον οποίο το αναγνωστικό κοινό πείθεται να συμμετάσχει σε αυτή την ξέφρενη κούρσα, όπως και να συγκαλυφθεί ενώπιον του η κερδοσκοπική και ανταγωνιστική πολιτική, είναι οι εκπτώσεις και οι προσφορές κατά το αμερικανικό πρότυπο. Και όμως, αυτό είναι μια πολιτική που ανεβάζει τις τιμές των βιβλίων. Η νεοφιλελεύθερη ρητορική είναι πάντοτε πολύ επινοητική όταν θέλει να παρουσιάσει μια καταστροφή ως όφελος. Τι ισχύει όμως πραγματικά;

Συγκεκριμένα, η τιμή του βιβλίου πριν τη δεκαετία του 1990 υπολογιζόταν με τον τριπλασιασμό του κόστους ανά αντίτυπο. Η βιβλιοπωλική, λεγόμενη, έκπτωση ήταν 35% επί της ονομαστικής τιμής του βιβλίου. Αυτό άφηνε ένα περιθώριο κέρδους περίπου 20% τόσο στον εκδότη όσο και στον βιβλιοπώλη. Το 20% είναι μια λογική αμοιβή για την εργασία και των δύο, ούτε πείνας ούτε κερδοσκοπίας. Σήμερα, και εδώ και κάμποσα χρόνια, η βιβλιοπωλική έκπτωση διαμορφώθηκε στο 50% της ονομαστικής τιμής του βιβλίου και η τιμή του διαμορφώνεται με τον τετραπλασιασμό του κόστους του… Το ανέβασμα των τιμών καλύπτει το ποσοστό των εκπτώσεων.

Αυτό σημαίνει ότι ένα βιβλίο που κοστολογείται από τον εκδότη 8 ευρώ (ας μείνουμε στο παράδειγμα που αναφέραμε παραπάνω) πωλείται στο μεγάλο βιβλιοπωλείο 4 ευρώ. Αν ο εκδοτικός οίκος είναι κολεκτίβα (όπως οι Εκδόσεις των Συναδέλφων) και δε γουστάρει να κάνει διάκριση μεταξύ μικρών και μεγάλων βιβλιοπωλείων και άρα δίνει σε όλους με έκπτωση 50%, τι μένει ως κέρδος; 2 ευρώ ανά αντίτυπο. Βάλε τώρα τα υπόλοιπα κόστη (που δεν υπολογίστηκαν αρχικά), δηλαδή, μισθοί εργαζομένων, φως, νερό, τηλέφωνο, εφορία και λοιπά πάγια, τότε τι στο καλό μένει; 1 ευρουδάκι ανά αντίτυπο. Και αυτό αν το βιβλίο «πάει», δηλαδή εάν πουλήσει τόσα αντίτυπα, ούτως ώστε να περάσει το όριο τού «να βγάλει το κόστος του» και να αρχίσει να αφήνει κέρδος. Όμως περίπου το 1/4 των βιβλίων που κυκλοφορούν δε βγάζουν καν το κόστος τους, άρα το κακόμοιρο ευρουδάκι που λέγαμε προηγουμένως, γίνεται 50λεπτάκι, και αν…

Είναι ακριβά τα βιβλία;

Η απάντηση είναι κάθετη: ΝΑΙ είναι! Θα μπορούσαν να είναι και ακριβότερα, όμως. Κανείς εκδοτικός οίκος, ούτε καν ο πιο αισχροκερδής, δεν αύξησε τις τιμές κατά 90% (όσο ακρίβυνε το χαρτί). Επίσης, τα βιβλία είναι ακριβά επειδή ούτως ή άλλως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν φράγκο ούτε για τις πιο βασικές ανάγκες τους (φαγητό, νοίκι, ρεύμα κ.λπ.) ή έχουν ίσα ίσα γι’ αυτές.

Οι κλασικοί, ιδιωτικών συμφερόντων εκδοτικοί οίκοι (και ακόμα περισσότερο οι μεγάλοι) βρίσκουν άλλους τρόπους συμπίεσης του κόστους κι έτσι περιορίζουν τη «ζημιά», ώστε να μπορούν να πουλάνε φθηνότερα.

Ειδικά οι μεγάλοι:

Έχουν τη δυνατότητα να εισάγουν μόνοι τους χαρτί από το εξωτερικό (η Ελλάδα δε διαθέτει εδώ και πάνω από 15 χρόνια εργοστάσιο τυπογραφικού χάρτου). Τι κι αν το χαρτί που φέρνουν δεν είναι καλό και ταλαιπωρεί τους τυπογράφους; Έχουν τη δύναμη να τους πιέσουν (αφού πρώτα τους έχουν ξεζουμίσει με πολύ χαμηλές τιμές). Έχουν επίσης τη δυνατότητα να «κλείσουν» χαρτί από τους εδώ χαρτέμπορους για τους επόμενους έξι ή και δώδεκα μήνες (έχουν, βλέπετε, αυτό το πράγμα που εκείνο το παλιοκουμούνι ο Μαρξ ονόμαζε Κεφάλαιο).

Δίνουν ψίχουλα στους μεταφραστές και τους επιμελητές-διορθωτές (όταν τους πληρώνουν…).

Τα ίδια ψίχουλα δίνουν και στους σελιδοποιούς (όταν δεν τους φεσώνουν…).

Βγάζουν βιβλία που «πουλάνε», ενώ εμείς οι υπόλοιποι προσπαθούμε να βγάζουμε «καλά».

Είναι ακριβά τα βιβλία των Εκδόσεων των Συναδέλφων;

Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων είναι μια κολεκτίβα εργασίας. Τα μέλη της αμείβονται με μισθό και ΔΕΝ διανέμονται σε αυτά κέρδη. Δεν είμαστε καλοπληρωμένοι στις Εκδόσεις των Συναδέλφων και αυτή είναι μία αδυναμία μας, η οποία πρέπει να επιλυθεί το συντομότερο. Όμως φροντίζουμε να είναι αξιοπρεπώς αμειβόμενοι (και σύμφωνα με τις οδηγίες των σωματείων) οι συνεργάτες μας (επιμελητές, μεταφραστές κ.ο.κ.).

ΔΕΝ πηγαίνουμε στο φθηνότερο τυπογραφείο και βιβλιοδετείο. Φροντίζουμε (όσο μπορούμε να γνωρίζουμε) να τυπώνουμε σε επιχειρήσεις που δεν απολύουν, αμείβουν αξιοπρεπώς τους εργαζόμενούς τους και τους έχουν ασφαλισμένους.

Χρησιμοποιούμε τα ποιοτικότερα (κατά το δυνατόν) χαρτιά.

Πληρώνουμε στο ακέραιο, και κάθε χρόνο, τα συγγραφικά δικαιώματα, χωρίς να έχουμε φάει ούτε ένα ευρώ, ακόμα και από τους «ξένους» (έλα τώρα, καημένε, ποιος θα ψάξει να βρει πόσα βιβλία τύπωσες και πούλησες;).

Ενισχύουμε τακτικά εγχειρήματα και συλλογικότητες του ευρύτερου κοινωνικού κινήματος.

Σπανίως κοστολογούμε τα βιβλία μας Χ4. Συνήθως Χ3,5. Εάν βλέπουμε ότι θα είναι πολύ ακριβό το βιβλίο για τους αναγνώστες, το κάνουμε Χ3. Προτιμούμε, δηλαδή, αντί να συμπιέσουμε το κόστος παραγωγής (ρίχνοντας την ποιότητα και αμείβοντας λιγότερο τους συντελεστές της έκδοσης) να μειώσουμε το «επιχειρηματικό κέρδος» μας.

Άρα, η απάντηση στο αρχικό ερώτημα είναι: Τα βιβλία των Εκδόσεων των Συναδέλφων είναι όσο φθηνότερα γίνεται.

Είναι το μέλλον του βιβλίου επισφαλές;

ΝΑΙ αναμφισβήτητα. Κι αυτό για χίλιους λόγους, που άλλοι, πριν από εμάς, έχουν εξηγήσει. Όμως η πρόσφατη, τεράστια αύξηση του κόστους παραγωγής είναι ίσως το τελειωτικό χτύπημα – ειδικά σε ό,τι αφορά τους μικρούς εκδοτικούς οίκους. Πού θα βρεθούν τα χρήματα για να τυπωθούν νέα βιβλία; Πώς θα ανταπεξέλθουμε στις ελλείψεις χαρτιού; Ακόμα κι αν η τιμή του χαρτιού πέσει (ήδη έπεσε ελαφρώς), είναι μάλλον απίθανο να επανέλθουμε στα επίπεδα του καλοκαιριού του 2021. Πάμε ολοταχώς για ψηφιοποίηση της ανάγνωσης; Και είναι στ’ αλήθεια ανάγνωση το ψηφιακό διάβασμα;

Είναι σαφές πως η παγκόσμια τάση (θα λέγαμε «σχέδιο», αλλά ας το αποφύγουμε) είναι προς την ψηφιοποίηση των πάντων, της ανάγνωσης συμπεριλαμβανομένης. Όλη μας η ζωή, όλες μας οι δραστηριότητες θα περνούν μέσα από ένα κινητό τηλέφωνο· αύριο ενδεχομένως από την ψηφιοποίηση του ίδιου μας του σώματος.

Το χαρτί έχει συκοφαντηθεί εδώ και πολλά χρόνια και μάλιστα με δήθεν οικολογικό πρόσημο. «Think before you print» διαβάζουμε σε πάμπολλα μέιλ που μας έρχονται – εκείνος που θα τυπώσει είναι υπόλογος απέναντι στην κοινωνία για την οικολογική καταστροφή.

«Θα γλιτώσουμε από τη χαρτούρα» ψηφιοποιώντας τις υπηρεσίες του Δημοσίου, μετακυλίοντας όλη τη δουλειά των δημοσίων υπαλλήλων (που απολύσαμε…) στον πολίτη.

«Ψηφιακά βιβλία» να παίρνουν οι φοιτητές (και αύριο οι μαθητές) παρόλο που ΟΛΕΣ οι επιστημονικές μελέτες παγκοσμίως λένε ότι η μελέτη από το χαρτί είναι αποδοτικότερη της μελέτης από υπολογιστή.

Το χαρτί είναι του σατανά (εκτός κι αν πρόκειται για οικολογικά, χάρτινα… καλαμάκια του καφέ – τυλιγμένα σε πλαστικό, βεβαίως, βεβαίως).

Το χαρτί είναι ένα από τα οικολογικότερα υλικά. Τα δέντρα που κόβονται για την παραγωγή του είναι από φυτείες και αντικαθίστανται άμεσα. Το χαρτί ανακυκλώνεται έως και 7 φορές και κομποστοποιείται. Το συμφέρον της βιομηχανίας χάρτου είναι να υπάρχουν δάση – το συμφέρον της βιομηχανίας βιοκαυσίμων είναι να καταστρέφονται τα δάση και να φυτεύεται σόγια, το συμφέρον της βιομηχανίας φυτικών ελαίων είναι να καταστρέφονται τα δάση και να φυτεύονται φοίνικες, το συμφέρον της κτηνοτροφικής βιομηχανίας είναι να καταστρέφονται τα δάση και να φυτεύονται ζωοτροφές.

Να απαιτήσουμε να γίνεται η επεξεργασία του χαρτοπολτού με οικολογικό τρόπο; Να το απαιτήσουμε και να κοιτάξουμε να είμαστε προσεκτικοί στην κατανάλωση χαρτιού, αλλά όχι να το δαιμονοποιήσουμε!

Αν υποθέσουμε πως υπήρχε (κάπου, κάποτε) μία κυβέρνηση, η οποία ενδιαφερόταν, θα περίμενε κανείς να επιδοτήσει την αγορά χαρτιού και να μηδενίσει τον ΦΠΑ. Η Ελλάδα, με τα στοιχεία για το 2019, εισάγει 150.210.604 κιλά χαρτιού για εκτύπωση. Αν εκείνη η φανταστική κυβέρνηση αποφάσιζε να επιδοτήσει κατά 50 λεπτά του ευρώ κάθε κιλό, τότε θα ξόδευε 75 εκατομμύρια και κάτι ψιλά. Η Λίστα Πέτσα κόστισε στο ελληνικό δημόσιο 20 εκατομμύρια – 113 εκατομμύρια κόστισε το καθένα από τα Ραφάλ…

Ο νόμος περί ενιαίας τιμής του βιβλίου –μια πρόταση του Πιερ Μπουρντιέ για να προστατευτεί το ανεξάρτητο δίκτυο παραγωγής και πώλησης βιβλίων στη Γαλλία – εφαρμόστηκε στην Ελλάδα καθυστερημένα και ατελώς. Πρέπει να πιέσουμε για να σχεδιαστεί μια συνολική κρατική πολιτική. Όπως και από πλευράς μας, χωρίς να επαναπαυόμαστε στις προνοιακές πολιτικές, πρέπει να δημιουργήσουμε συμπράξεις, συνεταιρισμούς, φεστιβάλ και κολεκτίβες που θα μπορούν να βάλουν ένα φραγμό στην ξέφρενη κούρσα του ανταγωνισμού και της επικράτησης της κερδοφορίας έναντι της ποιότητας και της ανεξαρτησίας της αγοράς του βιβλίου.

Και άρα;

Συνεχίζουμε να διαβάζουμε. Στηρίζουμε τη βιβλιοπαραγωγή όσο μπορούμε. Εφόσον κανείς άλλος δεν ενδιαφέρεται για το βιβλίο, ας ενδιαφερθούμε περισσότερο εμείς. Γνωρίζουμε καλά πως τα πράγματα είναι εξαιρετικά δύσκολα, όμως η ανάγνωση δεν είναι πολυτέλεια και το βιβλίο δεν μπορεί να καταντήσει είδος πολυτελείας για τους λίγους και εκλεκτούς.

Εμείς στις Εκδόσεις των Συναδέλφων το έχουμε αποφασίσει εξαρχής: Δεν θα γίνουμε ποτέ πλούσιοι, το πολύ πολύ να βελτιώσουμε τον μισθό μας, ώστε να ζούμε αξιοπρεπώς.

Η αύξηση των πωλήσεων των βιβλίων μας και η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των Εκδόσεων αποσκοπεί στο να έχουμε το περιθώριο να απορροφούμε τις αυξήσεις στο κόστος και να πουλάμε φθηνότερα.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα των Συντακτών