Μετά τον Έμπολα, ο Μάρμπεργκ – πώς θα σταματήσουμε τις μελλοντικές επιδημίες
Στην αφρικανική χώρα της Ουγκάντα καταγράφηκαν τα πρώτα κρούσματα του Μάρμπεργκ (Marburg), ενός ιού παραπλήσιου του Έμπολα, γεγονός που εγείρει ανησυχίες για ένα μία νέα επιδημία. Με δύο πλέον θανατηφόρους ιούς να απειλούν τη δημόσια υγεία, πολλοί αναρωτιούνται γιατί αυτές οι μεταδοτικές αρρώστιες ξεσπούν όλο και πιο συχνά, και – το σημαντικότερο – τι μπορούμε να κάνουμε για να τις αποφύγουμε στο μέλλον.
Η παρούσα επιδημία του Έμπολα ξέσπασε στη Δυτική Αφρική και έχει στοιχίσει τη ζωή σε πάνω από 3.800 ανθρώπους – περισσότερους δηλαδή από το άθροισμα των θυμάτων όλων των παλαιότερων ξεσπασμάτων του ίδιου ιού. Το πρώτο μοιραίο κρούσμα του Μάρμπεργκ επιβεβαιώθηκε πρόσφατα στην Καμπάλα της Ουγκάντα. Αμφότεροι οι ιοί προκαλούν αιμορραγικό πυρετό και μεταδίδονται από τα ζώα στους ανθρώπους, και οι ειδικοί διερευνούν τους τρόπους με τους οποίους λανθρωπος και αφρικανική πανίδα έρχονται σε επαφή.
Ένα μυστήριο που περιβάλλει αυτούς τους ιούς είναι το πού ζουν στο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο ξεσπάσματα, κατά το οποίο δεν προσβάλλουν τους ανθρώπους, όπως δήλωσε ο ειδικός σε θέματα Ebola, Ντέιβιντ Κουάμεν, μιλώντας στο National Geographic. Για παράδειγμα, αξιωματούχοι από το χώρο της υγείας γνωρίζουν πως ο Έμπολα περνά σε ανενεργό στάδιο φιλοξενούμενος από κάποιο ζώο, το λεγόμενο «συντηρητή ξενιστή» του (reservoir host), αλλά δε γνωρίζουν ακριβώς περί ποιου είδους πρόκειται. Ένας από τους υπόπτους είναι η λεγόμενη «νυχτερίδα των φρούτων» (fruit bat), που πιστεύεται πως φιλοξενεί επίσης και πολυάριθμους άλλους ιούς (συμπεριλαμβανομένων των Μάρμπεργκ και SARS), χωρίς να νοσεί. Οι νυχτερίδες αυτές συνήθως ζουν σε μεγάλες, συνωστισμένες ομάδες, γεγονός που επιτρέπει στον ιό να μεταδίδεται εύκολο από το ένα ζώο στο άλλο.
Στο παρελθόν, υπήρχε υπεραρκετός χώρος στην Αφρική ώστε άνθρωποι και νυχτερίδες να συνυπάρχουν χωρίς να έρχονται σε επαφή. Η αποψίλωση των δασών έχει αλλάξει τα δεδομένα. Η Δυτική Αφρική ήταν κάποτε καλυμμένη από τροπικά δάση, συνήθη βιότοπο της νυχτερίδας των φρούτων. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, οι υλοτόμοι έχουν απογυμνώσει τον τόπο, μειώνοντας έτσι το εμβαδό του βιότοπου. Νόμοι για μία πιο υπεύθυνη υλοτομία σε αυτό το κομμάτι του κόσμου θα βοηθούσαν στη μείωση του κινδύνου μελλοντικών επιδημιών, αλλά οι εμφύλιοι πόλεμοι και η πολιτική διαφθορά επιβραδύνουν την πρόοδο.
Καθώς το δάσος συρρικνώνεται, η βιομηχανία των ορυχείων προσελκύει περισσότερους ανθρώπους στα ενδότερα της Αφρικής προκειμένου να καρπωθεί τα αχανή αποθέματα ορυκτών της μαύρης ηπείρου. Αυτοί οι μεταλλωρύχοι συχνά διασχίζουν από περιοχές πυκνοκατοικημένες από νυχτερίδες, γεγονός που αυξάνει την πιθανότητα να μολυνθεί κάποιος. Όπως τα τροπικά δάση, έτσι και τα ορυχεία είναι δημοφιλείς βιότοποι για τα ζώα που ενδέχεται να είναι φορείς αυτών των ιών, και μεταξύ των θυμάτων παλαιότερων ξεσπασμάτων του Μάρμπεργκ υπήρξαν πολλές φορές μεταλλωρύχοι. Μία από τις μεγαλύτερες επιδημίες μέχρι σήμερα ξέσπασε το 1998 στο Κονγκό, σε μία περιοχή γεμάτη από παράνομα χρυσορυχεία. Τότε υπήρξαν 149 κρούσματα, εκ των οποίων τα 123 οδήγησαν στο θάνατο.
Αλλά τα ζώα της άγριας πανίδας που ζουν ελεύθερα δεν είναι η μόνη απειλή, από την οποία μπορεί να μεταδοθούν αυτοί οι ιοί. Άγρια ζώα, μεταξύ των οποίων πίθηκοι, πτηνά και ερπετά, που παγιδεύονται και πωλούνται ως τροφή ή εξωτικά κατοικίδια αποτελούν επίσης κίνδυνο. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν πως το παράνομο εμπόριο ζώων – που αποφέρει έσοδα μεταξύ 10 και 20 δισ, δολαρίων – συνιστά μία από τις μεγαλύτερες απειλές λόγω της παγκόσμιας κλίμακάς του και των χαμηλών υγειονομικών του στάνταρντς. Καθώς η άγρια πανίδα αλλάζει χέρια μεταξύ κυνηγών, εμπόρων και καταναλωτών, υπάρχουν κυριολεκτικά δισεκατομμύρια ευκαιρίες για τη μετάδοση μίας αρρώστιας μεταξύ άγριας πανίδας, ανθρώπων, και οικόσιτων ζώων» έγραψαν οι Τίμοθι Μπούλι και Σάρα Τόμσον για λογαριασμό της Παγκόσμια Τράπεζας. Έρευνες έχουν δείξει πως οι επιδημίες που προέκυψαν ως αποτέλεσμα του εμπορίου άγριας πανίδας έχουν προκαλέσει οικονομική ζημία εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων παγκοσμίως. Μάλιστα, έχει διατυπωθεί από ερευνητές η άποψη πως η εξάλειψη του παράνομου εμπορίου θα ήταν πιο πρακτικός και αποτελεσματικός τρόπος καταπολέμησης των επιδημιών από την άμεση επίθεση κατά του ιού.
