Ήταν η πολιτική, κοινοβουλευτική, ηγετική προσωπικότητα, η οποία συνέδεσε το όνομα και την πορεία με την αριστερά, σε ταραγμένα χρόνια, μετεμφυλιακά και μέχρι τη δικτατορία, εκπροσωπώντας από τη θέση του ηγέτη της «Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς» τα αγωνιστικά προτάγματα της ελληνικής Aριστεράς της εποχής του: «Ειρήνη, Δημοκρατία, Αμνηστία».
Αυτά ήταν τα κεντρικά συνθήματα -όμοια με τα αρχικά της– της ΕΔΑ, της πολιτικής δύναμης της ενιαίας αριστεράς, της οποίας, ο Ιωάννης Πασαλίδης ηγήθηκε με προσήλωση και με αγωνιστικό σθένος, με ενότητα και με καθολική αποδοχή προς το πρόσωπό του, από όλες τις συνιστώσες της, για περίπου δεκαεπτά χρόνια, ως τη διάλυσή της.
Ο Ιωάννης Πασαλίδης, ο ιστορικός ηγέτης της αριστεράς, με το πολιτικό του ήθος, την ακεραιότητα, την εντιμότητα, την ήρεμη δύναμη, την αστείρευτη αγωνιστικότητα, σε όλη την πολιτική του διαδρομή πρωταγωνίστησε στους αγώνες για τη δημοκρατία, για την ελευθερία της έκφρασης, για τα πολιτικά και για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για μια καλύτερη κοινωνία, σε δύσκολα χρόνια, άλλοτε διωκόμενος για τις ιδέες και τις απόψεις του και άλλοτε υπερασπίζοντας διωκόμενους για τα φρονήματά τους συναγωνιστές του και προωθώντας τα αιτήματα που εξέφραζε ο κόσμος της αριστεράς εκείνη την εποχής.
Από την άλλη, για τους δικούς του ανθρώπους, τους συγγενείς, τους πολυάριθμους γνωστούς και φίλους ήταν ο γιατρός των «φτωχών», ο πρόσφυγας, ο επιστήμονας με την εξαιρετική καλλιέργεια, με την ευρύτητα του πνεύματος και τη ζεστή καρδιά, ο συνάνθρωπος.
Πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του, η Πολιτεία τον θυμάται και τον τιμά με σειρά εκδηλώσεων στη μνήμη του, υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ ανατρέχει στην πολιτική του διαδρομή, αλλά και στην εμβληματική προσωπικότητα του Ιωάννη Πασαλίδη, μέσα από τη ματιά του εγγονού του, δικηγόρου Ιωάννη Νισύριου.
«Μετριοπαθής και ασυμβίβαστος συγχρόνως…» ήταν, για τον εγγονό του, ο Γιάννης Πασαλίδης. Κράτησε την ενότητα της ΕΔΑ και το τιμόνι της ηγεσίας της με σταθερό χέρι, από την ίδρυση μέχρι και τη διάλυσή της την περίοδο της δικτατορίας, έχοντας κερδίσει την καθολική αποδοχή των συντρόφων του, αλλά και την εκτίμηση πολιτικών του αντιπάλων.
Ακόμη και ένα χρόνο πριν από τον θάνατό του σε προχωρημένη ηλικία συνέχισε να εμπνέει, ενώ η παρουσία του και μόνο εκπροσωπούσε μια μεγάλη «απειλή» για τη χούντα. Η δικτατορία του επέβαλε κατ’ οίκον περιορισμό στο σπίτι που διέμενε στη Θεσσαλονίκη. Στην κηδεία του, η χουντική ασφάλεια κατέγραψε όχι μόνο όσους κατέθεσαν στεφάνι, αλλά και τα ανθοπωλεία που τα κατασκεύασαν…
Η μετριοπάθεια που διέκρινε τον Ιωάννη Πασαλίδη, αλλά και η προσωπική του ακτινοβολία, το ήθος του, τον έκανε ιδιαίτερα αγαπητό, τόσο στους συντρόφους του μέσα στην ΕΔΑ, όσο και σε αντιπάλους του στην άλλη πλευρά του πολιτικού φάσματος. Από την άλλη, η αγωνιστικότητα και το πάθος με το οποίο υπερασπιζόταν τους διωκόμενους, τους φτωχούς, τους ανήμπορους, αναγνωρίζονταν επίσης από όλους.
Σε αυτόν οφείλει τον τίτλο της η εφημερίδα «Αυγή». Αγωνίστηκε με πάθος για την ελευθεροτυπία, την ελευθερία της γνώμης. Αγωνίστηκε για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Έμεινε προσηλωμένος στις αξίες, στις αρχές και στις ιδέες του μέχρι το θάνατο του.
Ταυτόχρονα, ο Ιωάννης Πασαλίδης υπήρξε και μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της διεθνούς αριστεράς, συνομιλητής σημαντικών προσωπικοτήτων της μπολσεβίκικης επανάστασης στη Ρωσία και στη Γεωργία, όπου μάλιστα είχε εκλεγεί βουλευτής στη «μενσεβίκικη» κυβέρνησή της, την περίοδο 1918-1921.
Ως μαιευτήρας, ο Πασαλίδης έγινε γνωστός ως ο «γιατρός των φτωχών» γιατί δεν έπαιρνε χρήματα από φτωχές γυναίκες που ξεγέννησε και μάλιστα …έδινε, σε όσους δεν είχαν, τα εισιτήρια για να γυρίσουν σπίτι τους με το νεογέννητο παιδί τους. Δεν διέθετε ακίνητη περιουσία, αλλά είχε την αγάπη του κόσμου και ιδιαίτερα του προσφυγικού στοιχείου, καθώς ήταν και ο ίδιος πρόσφυγας, με καταγωγή από τη Σάντα Τραπεζούντας του Πόντου. Είχε στην καρδιά του την Καλαμαριά, για το προσφυγικό της στοιχείο, από εκεί ξεκινούσε κάθε προεκλογική εκστρατεία κι εκεί είχε εκφράσει την επιθυμία να ταφεί μετά το θάνατο του, όπως και συνέβη.
Ο Ι. Πασαλίδης είχε τρία παιδιά, δύο γιους, γιατρούς, καθώς και μια κόρη, τη μητέρα του Ιωάννη Νισύριου, η οποία ήταν κι εκείνη δικηγόρος. Ο εγγονός του Ι. Πασαλίδη είχε έρθει πιο κοντά στον παππού του, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, όταν ο ιστορικός ηγέτης της αριστεράς είχε υποχρεωθεί σε περιορισμό κατ’ οίκον. Ο κ. Νισύριος ήταν τότε σε μικρή ηλικία τότε και θυμάται τις προσωπικές τους στιγμές. Όμως, γνωρίζει και από διηγήσεις της μητέρα του «η οποία ήταν διαρκώς στο πλευρό του Ιωάννη Πασαλίδη και τον ακολουθούσε τα βήματα του» πολλές από τις λεπτομέρειες της πολιτικής του διαδρομής του παππού του, κάποιες άγνωστες στο ευρύ κοινό.
Ακολουθεί η συνέντευξη του Ιωάννη Νισύριου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τον Φάνη Γρηγοριάδη
– Ο Ι. Πασαλίδης συνέδεσε το όνομα του με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, ως ο ηγέτης της από την ίδρυση της και μάλιστα υπό την ηγεσία του ήρθε δεύτερο κόμμα στις εκλογές του 1958. Με ποιες ενέργειες επιτεύχθηκε αυτή η εκλογική επιτυχία;
Η ΕΔΑ ιδρύθηκε το 1951, με πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη. Στις πρώτες εκλογές του 1951 η ΕΔΑ κατέβηκε ως εκλογικός συνασπισμός κομμάτων της αριστεράς στον οποίο μετείχαν και στελέχη του παράνομου ΚΚΕ – ο Πασαλίδης ήταν ιδρυτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος και επικεφαλής της ΕΔΑ- και εξέλεξε δέκα βουλευτές. Αλλά στις επόμενες εκλογές του 1952, παρότι πήρε ποσοστό κοντά στο 10%, δεν έβγαλε κανένα βουλευτή. Αυτό, λόγω του εκλογικού συστήματος, που στο μεταξύ είχε αλλάξει και έδινε μεγάλο ποσοστό στο πρώτο κόμμα, μικρότερο στο δεύτερο και ουσιαστικά απέκλειε το τρίτο. Υπήρξαν και πιέσεις, πριν από τις εκλογές, έξωθεν, για να αλλάξει το εκλογικό σύστημα, όπως και έγινε, και γι’ αυτό η ΕΔΑ δεν εκπροσωπήθηκε στη Βουλή παρά το ποσοστό της.
Πριν από τις εκλογές του 1956, σύσσωμη η αντιπολίτευση τέθηκε απέναντι στην ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, με στόχο, όχι στην προοπτική να κυβερνήσει από κοινού, αλλά να επιτύχει να γίνουν νέες εκλογές με ένα αναλογικότερο εκλογικό σύστημα. Κατά κάποιο τρόπο αυτή ήταν η πρώτη πράξη που έδωσε μια αποδοχή στην ΕΔΑ από τον πολιτικό κόσμο της χώρας. Η ΕΔΑ εξέλεξε στις εκλογές του 1956 σαράντα βουλευτές, αλλά έκανε εντονότερη αντιπολίτευση από τις άλλες δυνάμεις. Ήταν και τα εθνικά θέματα, ήταν και το Κυπριακό… Η ΕΔΑ κράτησε κάποιες δυνάμεις του κέντρου, προσχώρησαν και στελέχη από άλλους πολιτικούς χώρους, από τη δεξιά και το κέντρο, όπως, ο Σταμάτης Μερκούρης (πατέρας της Μελίνας Μερκούρη), ο Περικλής Καλλιδόπουλος, ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Κομνηνός Πυρομάγλου, κ.α. Αυτό έδωσε μια δυναμική που εκφράστηκε στις εκλογές του 1958.
Κι έτσι κατάφερε, ο Πασαλίδης να συγκεντρώσει σε ένα ψηφοδέλτιο, της ΕΔΑ, από πρώην εκτοπισμένους, αριστερούς, κομμουνιστές, μέχρι στελέχη του αστικού κόσμου.
Αυτό το αναγνώριζε ως προσωπικό επίτευγμα του Πασαλίδη ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος -σε επιστολή που μας έστειλε το 1984– το ότι κατάφερε να ενώσει σε ένα εκλογικό ψηφοδέλτιο τόσο ετερόκλητες πολιτικές δυνάμεις.
Η ΕΔΑ, στις εκλογές της 11ης Μαΐου του 1958 κατέβηκε ως «ενιαίο» κόμμα – έπαψε δηλαδή να είναι συνασπισμός κομμάτων, παρά την αντίθετη άποψη του Πασαλίδη, που την ήθελε πολυτασική και η οποία τελικώς δεν επικράτησε -και συγκέντρωσε ποσοστό 24,49%. Αναδείχθηκε σε δεύτερο κόμμα και εξέλεξε 79 βουλευτές.
Ωστόσο, παρά τον εκλογικό θρίαμβο της ΕΔΑ το 1958, οι διώξεις και οι πιέσεις συνεχίστηκαν και μάλιστα εντονότερα από πριν. Το 1958-59 είχαμε την εισβολή στα γραφεία της ΕΔΑ και τα στρατοδικεία, διώξεις, που οδήγησαν στις εκλογές του 1961, οι οποίες ονομάστηκαν εκλογές «βίας και νοθείας». Φυσικά, το ποσοστό της ΕΔΑ υποχώρησε μέσα σε αυτό το ταραγμένο πολιτικό κλίμα. Στις εκλογές του 1963 πήρε κοντά στο 13% και έπεσε κοντά στο 10% στις επαναληπτικές εκλογές, του 1964 (τις τελευταίες πριν τη δικτατορία). Όμως, σε αυτές η ΕΔΑ δεν είχε κατεβάσει υποψηφίους σε μικρές περιφέρειες και μονοεδρικές περιφέρειες. Είχαν προηγηθεί η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και βίαιες ενέργειες και σε αυτό το πολιτικό κλίμα επιτεύχθηκε η απομάκρυνση της ΕΡΕ από την κυβέρνηση και στην ανάληψη της εξουσίας από την Ένωση Κέντρου.
Εκείνη την περίοδο είχε αρχίσει να αναπτύσσεται και ένας διάλογος και μέσα στην ΕΔΑ για το ενδεχόμενο σύμπλευσης της αριστεράς με το κέντρο, στη βάση των κοινωνικών αγώνων που είχαν αναπτυχθεί το προηγούμενο διάστημα. Όμως ο Πασαλίδης επέμενε να κρατά αποστάσεις.
Ο Πασαλίδης δεν αναγνώριζε την έννοια «κεντροαριστερά», όπως ήθελαν κάποιοι να την προβάλουν, ήθελε να κρατήσει αυτόνομη πορεία. Κάποια λίγα στελέχη της ΕΔΑ όμως είχαν αντιρρήσεις και μάλιστα συνέπραξαν στον «ανένδοτο αγώνα» του Γ. Παπανδρέου. Ο Πασαλίδης, παρότι αναγνώριζε τα αίτια των τότε κινητοποιήσεων, δεν ενστερνιζόταν τα μέσα και τις μεθόδους που χρησιμοποιούσε ο Γεώργιος και ο Ανδρέας Παπανδρέου, διότι πίστευε ότι εξυπηρετούσαν προσωπικές επιδιώξεις. Επίσης, αν και ο ίδιος ήταν σφόδρα αντιμοναρχικός, δεν έθετε θέμα πολιτειακό σε εκείνη τη χρονική περίοδο. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, τόσο πριν, όσο και μετά το 1963, έκανε ανοίγματα προς την αριστερά, εκμεταλλευόμενος τις διώξεις κατά των αριστερών, πιστεύοντας ότι θα προσελκύσει ψηφοφόρους. Και έτσι κι έγινε.
Η ΕΔΑ προωθούσε το σύνθημα, ίδιο με τα αρχικά της, «Ειρήνη, Δημοκρατία, Αμνηστία». Θεωρείται ότι οι αγώνες τους οποίους έδωσε η ΕΔΑ, υπό τον Πασαλίδη, πέτυχαν τους στόχους τους ;
Καταρχήν, δεν είχαμε διώξεις πράξεων, είχαμε διώξεις φρονήματος. Οι αγώνες της ΕΔΑ, ήταν αγώνες για τη δημοκρατική έκφραση, για την ελευθερία του πνεύματος».
Δεν είναι μόνο οι αγορεύσεις στη Βουλή, οι μάχες που έδωσε ο Πασαλίδης, οι ομιλίες που έκανε, τα γράμματα που έστειλε στο Μανώλη το Γλέζο, ο οποίος φυλακιζόταν, τη στιγμή που αποφυλακιζόταν ο Μαξ Μέρτεν, που ήταν εγκληματίας πολέμου. Και συλλαμβανόταν ο Γλέζος, που ήταν αγωνιστής της εθνικής Αντίστασης, με την ψευδή κατηγορία της «κατασκοπίας». Έδωσε μεγάλους αγώνες και το αναγνώρισαν όλοι και οι γυναίκες πολιτικοί κρατούμενοι που του έστειλαν γράμματα και επιστολές και οι άνδρες, μέχρι το 1966 είχαμε πολιτικούς κρατουμένους και μετέπειτα βέβαια.
– Η ενότητα της ΕΔΑ διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξης της. Πώς επιτεύχθηκε αυτό κατά τη γνώμη σας, δεδομένου ότι υπήρξαν σημαντικές δυσκολίες, όπως η αλλαγή ηγεσίας στο ΚΚΕ (1957) και οι διεθνείς ανακατατάξεις στο κομμουνιστικό κίνημα μετά το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ;
Η στάση του Ιωάννη Πασαλίδη ενέπνεε την ενότητα, ακόμη και σε δύσκολες περιόδους, όπως, π.χ. από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης της, που υπήρξαν κάποιες εσωτερικές διαφωνίες σχετικά με την υπόθεση Μπελογιάννη.
Ο Πασαλίδης ήταν αντίθετος ακόμη και με την έλευση του Μπελογιάννη στην Ελλάδα, καθώς είχε ξεκινήσει ήδη το εγχείρημα της ΕΔΑ και πίστευε ότι η αριστερά έπρεπε να κινηθεί ενιαία και στα πλαίσια πολιτικών αγώνων εντός του αστικού συστήματος, με νομιμότητα, για να πετύχει τους στόχους της. Υπήρχε κόσμος που διώκονταν, αγωνιστές στις φυλακές που έπρεπε να αμνηστευτούν, οι μετεμφυλιακές διαχωριστικές γραμμές ήταν παρούσες, τιμωρούνταν το φρόνημα…
Στο πρόγραμμα της ΕΔΑ υπήρχε βεβαίως η θέση για νομιμοποίηση του ΚΚΕ, αλλά οι δυνάμεις του ΚΚΕ ήθελαν να τίθεται αυτό κάθε φορά, ως πρώτο θέμα, στην ατζέντα της ΕΔΑ. Ο Πασαλίδης έκρινε ότι προείχαν η αμνήστευση των πολιτικών κρατουμένων και οι αγώνες για την ελευθερία της έκφρασης και για τις δημοκρατικές ελευθερίες σε εκείνη τη φάση.
Υπήρχαν ασφαλώς και διαφωνίες και αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις, μέσα στην ΕΔΑ, ήταν λογικό, αλλά ποτέ δεν έγινε ρήξη. Ο Πασαλίδης κράτησε την ενότητα. Ήταν μετριοπαθής και ασυμβίβαστος συγχρόνως. Η συνεπής στάση στους αγώνες και η στάση του κοντά στα λαϊκά στρώματα εκτιμήθηκε και από το ΚΚΕ και από τις άλλες δυνάμεις που συμμετείχαν στην ΕΔΑ, παρά τις όποιες διαφωνίες, όταν υπήρξαν, δεν οδηγήθηκαν οι σχέσεις σε ρήξη. Και επί ηγεσίας του Νίκου Ζαχαριάδη στο ΚΚΕ και αργότερα επίσης δεν επήλθε ρήξη.
– Νωρίτερα, κατά τη διάρκεια της κατοχής, αλλά και μετά και μέχρι και τη δημιουργία της ΕΔΑ, ποια ήταν η δράση του Ι. Πασαλίδη;
Ο Πασαλίδης είχε συμμετάσχει στο εγχείρημα της «Ελευθερίας» στη Θεσσαλονίκη, που ήταν η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα πριν την ίδρυση του ΕΑΜ και στη συνέχεια εντάχθηκε στο ΕΑΜ, συνελήφθη από τους γερμανούς και φυλακίστηκε. Μετά την κατοχή, συμμετείχε σε κοινές εκδηλώσεις και ομιλίες, με άλλα στελέχη της αριστεράς και με τον Νίκο Ζαχαριάδη, μάλιστα μια από αυτές είναι ιστορική, στη Θεσσαλονίκη. Επίσης και σε άλλες πόλεις μαζί με άλλα στελέχη του ΚΚΕ. Σε μία από αυτές τις συγκεντρώσεις, στη Βέροια, ήταν μαζί με τον Μήτσο Παρτσαλίδη, όταν δέχθηκαν πετροβόλημα από αντιφρονούντες, με αποτέλεσμα ο Πασαλίδης να τραυματιστεί σοβαρά και χάσει την όραση του από το ένα του μάτι. Το 1946, ο Πασαλίδης υποδεχόταν συχνά, στο σπίτι που διέμενε τότε στο Διοικητήριο Θεσσαλονίκης, τον Ν. Ζαχαριάδη, καθώς κοντά στην περιοχή έμεναν και οι αδελφές του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ. Όμως μια από τις συζητήσεις που είχαν είχε ιδιαίτερο ιστορικό βάρος.
Ο Πασαλίδης είχε εκφράσει τη διαφωνία του στο Ζαχαριάδη για τον ένοπλο αγώνα. Εκτιμούσε ότι η ΕΣΣΔ δε θα αναγνώριζε μια επαναστατική κυβέρνηση στην Ελλάδα. Αλλά εκείνος, δε το συζητούσε, απλώς του το ανακοίνωσε, είχε πάρει τις αποφάσεις του.
– Πώς αντιμετώπιζαν τον Ι. Πασαλίδη οι πολιτικοί του αντίπαλοι; Με ποιους από αυτούς διατηρούσε επαφή και τι άποψη είχαν για αυτόν;
Με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, που ήταν πανεπιστημιακός, είχαν και μια άλλη πνευματική επαφή, παρότι ιδεολογικώς αντίθετοι. Είχαν διαβάσει, ο ένας τα συγγράμματα του άλλου και μάλιστα τα αξιοποιούσαν στις αντιπαραθέσεις τους στη Βουλή για να ενισχύσουν την επιχειρηματολογία τους. Η εκτίμηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στο πρόσωπο του Πασαλίδη, ακόμη και μετά το θάνατο του, διατηρήθηκε και φαίνεται και από την επιστολή που μας έστειλε το 1984. Έγραφε, μεταξύ άλλων, ο Κανελλόπουλος για τον Πασαλίδη, ότι «ενσάρκωνε τη ….«χριστιανική» αρετή…» και, επίσης, ότι «ήταν ένας αθώος που ανέλαβε τη βαριά ευθύνη να στεγάσει, κάτω από την ΕΔΑ, την παράταξη που είχε συντριβεί στον ένοπλο αγώνα». Είναι μια πεντασέλιδη επιστολή, του Κανελλόπουλου, που αφήνει μάλιστα και μια μεταφυσική πτυχή στο κλείσιμο της, πλησιάζοντας και ο ίδιος στο τέλος της ζωής του, ένοιωθε ότι σύντομα θα ξαναβρεθούν με τον Πασαλίδη στην άλλη ζωή.
Ο Σπυρίδων ο Μαρκεζίνης ήταν από τους λίγους αστούς πολιτικούς που τον επισκέπτονταν στο γραφείο του και είχαν σχέσεις και προσωπικές και έγραψε μάλιστα, σε βιβλίο του, ότι ήταν πολύ συμπαθής ο πρόεδρος της ΕΔΑ. Διαφωνίες ασφαλώς και είχαν.
Επίσης, για τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, ο Πασαλίδης είχε πει στη μητέρα μου, επιστρέφοντας από την Αθήνα όπου τον είχε γνωρίσει για πρώτη φορά : «Αυτό το παιδί έχει ικανότητες»… Ο Μητσοτάκης είχε έρθει και μάρτυρας υπεράσπισης σε δίκες αριστερών ήταν ο μόνος από την Ένωση Κέντρου, που είχε έρθει ως μάρτυρας υπεράσπισης στις δίκες της «Αυγής» και μάλιστα κατέθεσε πολύ θετικά.
Με τον Γεώργιο Παπανδρέου συνομιλούσε, υπήρχε διάσταση απόψεων, παρότι ο Γεώργιος Παπανδρέου πολλές φορές στη Βουλή, αγορεύοντας, για να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του έλεγε στους πολιτικούς του αντιπάλους : «Ρωτήστε τον έντιμο πρόεδρο της ΕΔΑ». Αλλά, ο Πασαλίδης κρατούσε αποστάσεις…
– Εσείς τι θυμάστε από τον Ι. Πασαλίδη, τον παππού σας;
«Όταν η δικτατορία του επέβαλε εγκλεισμό κατ’ οίκον, εγώ ήμουν εννέα χρονών. Δεν κατάλαβα τίποτε, από όλο αυτό τότε, ουδέποτε με έκανε να αισθανθώ ότι κάτι πήγαινε άσχημα, ίσα – ίσα, που τον είχα περισσότερο κοντά μου. Ακούγαμε μουσική από δίσκους, Προκόπιεφ, Τσαϊκόφσκι, μου έδειχνε στρατηγικές στο σκάκι… μου έδειχνε σχέδια επίθεσης και άμυνας…».
Η δικτατορία είχε δώσει εντολή να καταγράφονται ποιοι τον επισκέπτονται, εκτός από τους συγγενείς. Δύο αστυνομικοί, ήταν εκεί, ο ένας έξω από την πόρτα μας και ο άλλος στην είσοδο της πολυκατοικίας, στην οδό Χρυσοστόμου Σμύρνης 21 (τότε ήταν 23).
Το σπίτι, δεν ήταν δικό του, ήταν του θείου μου. Ο Ιωάννης Πασαλίδης δεν είχε ακίνητη περιουσία.
Είναι αλήθεια, ότι στην κηδεία του επί δικτατορίας έγινε κάθε προσπάθεια να αποτραπεί η προσέλευση κόσμου;
Ο Πασαλίδης απεβίωσε στις 15 Μαρτίου 1968 σε ηλικία ογδόντα οκτώ χρονών και ετάφη, υπό το «άγρυπνο βλέμμα» της δικτατορίας, σε καθεστώς έντονης αστυνομοκρατίας, στην Καλαμαριά. Στην κηδεία του, επειδή δεν άφησαν να το δημοσιοποιήσουμε, στείλαμε ένα τηλεγράφημα στην Αθήνα και έγραφε : «Ιωάννη Πασαλίδη – Ιατρόν» μόνο. Και το κηδειόχαρτο, το ίδιο έγραφε. Η ασφάλεια ανέφερε σε έγγραφο της, ότι παραβρέθηκαν τριακόσια άτομα στην κηδεία του.
Η ασφάλεια κατέγραψε ακόμη και τα άτομα που κατέθεσαν στεφάνι, αλλά και τα… ανθοπωλεία που έστειλαν τα στεφάνια… Ήταν δύο κεντρικά ανθοπωλεία της Θεσσαλονίκης και κατέθεσαν στεφάνι περί τα δέκα άτομα. Υπήρχε ισχυρή αστυνομική παρουσία που απέτρεπε κατά κάποιο τρόπο όσους θα σκεφτόταν να έρθουν στην κηδεία του…
– Για ποιο λόγο ετάφη στην Καλαμαριά, αν και είχε ζήσει στο κέντρο της Θεσσαλονίκης τη μεγαλύτερη περίοδο της ζωής του;
Ήταν επιθυμία του να ταφεί στην Καλαμαριά. Δεν είχε ζήσει εκεί ποτέ, αλλά ήταν το προσφυγικό στοιχείο που τον τραβούσε και ο ίδιος ήταν πρόσφυγας, όπως και γιαγιά μου, η σύζυγός του, από τα χωριά της Σάντας του Πόντου.
Από την Καλαμαριά ξεκινούσε, κάθε προεκλογική του εκστρατεία, κάθε φορά. Ήταν πάντα η πρώτη συγκέντρωση που πραγματοποιούσε ως ηγέτης της ΕΔΑ και μάλιστα ήταν ο μόνος ομιλητής, δεν γινόταν όπως στις άλλες συγκεντρώσεις, που κάποιοι προηγούνταν πριν από την ομιλία του. Η απήχηση του στη Θεσσαλονίκη ήταν μεγαλύτερη αναλογικά απ’ ότι στην υπόλοιπη χώρα. Είχε μεγάλη εκτίμηση και από τους ασθενείς του και από τον κόσμο που τον γνώριζε. Πάντοτε συγκέντρωνε μεγαλύτερο ποσοστό προσωπικής ψήφου στη Θεσσαλονίκη, είχε πολλές προσωπικές ψήφους.
Είχε όμως ξεγεννήσει πολλές γυναίκες, σε πολλά φτωχά ζευγάρια από την Καλαμαριά και από αλλού που ερχόταν από την επαρχία τους έδινε και τα ναύλα να γυρίσουν στα σπίτια τους. Ήταν μαιευτήρας στο Ρωσικό Μαιευτήριο από το 1923-1930. Επί υπουργίας Παπαναστασίου είχε γίνει η πράξη διορισμού του.
Το αρχείο του Ιωάννη Πασαλίδη
Σημαντικά έγγραφα, μεταξύ των άλλων, το αρχικό, το πρωτότυπο καταστατικό ίδρυσης της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), ιστορικά έγγραφα της πολιτικής περιόδου 1951-1967 και προσωπικά αντικείμενα συγκαταλέγονται στα ντοκουμέντα του προσωπικού αρχείου του ιδρυτή και προέδρου της Ιωάννη Πασαλίδη, το οποίο περιήλθε στην κατοχή του εγγονού του, Ιωάννη Νισύριου.
Τα ιστορικά ντοκουμέντα δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στο ΑΠΕ – ΜΠΕ στις 7.11.2011 και αφορούν δύο ξεχωριστές περιόδους της ζωής του ιστορικού ηγέτη της ΕΔΑ. Η πρώτη περίοδος αφορά τη ζωή του στην ΕΣΣΔ και η δεύτερη την διαδρομή του στην εγχώρια πολιτική σκηνή.
Η συλλογή περιέχει σημαντικό μέρος της πολιτικής και κοινωνικής δράσης του Γιάννη Πασαλίδη, ο οποίος από φοιτητής ιατρικής τα χρόνια της σοβιετικής επανάστασης, συντάχθηκε πολιτικά με την τάση των «μενσεβίκων» και στη συνέχεια, εκλέχθηκε βουλευτής στη βουλή της Δημοκρατίας της Γεωργίας, μέχρι και τη βίαιη ανατροπή αυτής της κυβέρνησης από τους μπολσεβίκους.
Σημαντικό ντοκουμέντο, μεταξύ άλλων, είναι και μια ιστορική επιστολή του Ιωάννη Πασαλίδη, με την ιδιότητα του «πληρεξουσίου της εθνοσυνέλευσης της Γεωργιανής Δημοκρατίας» προς την «Πανευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη των Σοσιαλιστικών Κομμάτων της Ευρώπης», το 1922, όπου ασκεί δριμύτατη κριτική στον Λένιν και στους μπολσεβίκους, από το Βερολίνο, όπου είχε μεταβεί, εξαιτίας της επέμβασης του στρατού, τον προηγούμενο χρόνο, στη Γεωργία.
Ο Πασαλίδης έμεινε στο Βερολίνο, για περίπου δύο χρόνια, προτού επιστρέψει στην Ελλάδα και αναμειχθεί στην εγχώρια πολιτική, κινούμενος πάντα ιδεολογικά στον χώρο της μεταρρυθμιστικής αριστεράς.
Ο ποντιακής καταγωγής πολιτικός τέθηκε επικεφαλής της ΕΔΑ, της μετεμφυλιακής πολιτικής κίνησης της ενιαίας αριστεράς, η οποία «συστέγασε» πολιτικά για περίπου 17 χρόνια στελέχη του τότε παράνομου ΚΚΕ και άλλων τάσεων της αριστεράς, ενώ παρέμεινε αδιαμφισβήτητος ηγέτης της, μέχρι τη διάλυση της, με την έλευση της δικτατορίας.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο πρόεδρος της ΕΔΑ δεν εγκατέλειψε τη Θεσσαλονίκη, παρ’ ότι η έδρα του κόμματός του οποίου ηγείτο βρισκόταν στην Αθήνα, ενώ άφησε την τελευταία του πνοή στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, στο σπίτι που διέμενε, στο οποίο είχε τεθεί, με εντολή των δικτατόρων, σε κατ’ οίκον περιορισμό, τον Μάρτιο του 1968.
Το Καταστατικό της Ίδρυσης της ΕΔΑ και άλλα ντοκουμέντα
Το ΑΠΕ – ΜΠΕ στις 7.11.2011 είχε δημοσιεύσει το αρχικό καταστατικό της ίδρυσης της ΕΔΑ, που ο Γιάννης Πασαλίδης, κρατούσε στο προσωπικό του αρχείο. Όπως φαίνεται στο οπισθόφυλλο, τέθηκε προς έγκριση από την Δ.Ε. της ΕΔΑ, έναν χρόνο αργότερα, το 1952, πιθανότατα λόγω των πολιτικών συνθηκών και εξαιτίας των εκτοπίσεων πολλών ηγετικών στελεχών της σε τόπους εξορίας.
«Είναι το πρωτόλειο, όπως μου έγινε γνωστό, από κάποιους στους οποίους το έδειξα» λέει ο Γιάννης Νισύριος.
Το καταστατικό της ΕΔΑ κατατέθηκε στον Άρειο Πάγο, δύο μήνες μετά τη σύνταξή του, το φθινόπωρο του 1951 και φέρει σε κάθε σελίδα του και στο οπισθόφυλλο του, τις υπογραφές των επικεφαλής και στελέχη των πέντε κομμάτων, που συμμετείχαν στον πολιτικό συνασπισμό, μεταξύ αυτών, οι Πασαλίδης, Σαράφης, Πρωϊμάκης, Μ. Κύρκος, κ.ά.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι στο πρώτο ψηφοδέλτιο της ΕΔΑ, λίγο μετά την ίδρυση της, συμμετείχαν εξόριστοι πολιτικοί κρατούμενοι, γεγονός που είχε θεωρηθεί ως καίρια συμβολική πολιτική πράξη, σχετικά με το αίτημα της αμνήστευσης των εγκλείστων και διωκόμενων για τα πολιτικά τους φρονήματα.
Στο πρώτο άρθρο του καταστατικού αναφέρεται: «Συνεστήθη τον Ιούνιο του 1951, με έδρα την πρωτεύουσα του κράτους, πολιτικός συνασπισμός, με τον τίτλο «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά» και με το έμβλημα: «Ειρήνη- Δημοκρατία- Αμνηστία».
Ο στόχος της ΕΔΑ, αλλά και τα μέσα που αυτός θα επιτευχθεί, καταγράφονται στο δεύτερο άρθρο του καταστατικού: «Η αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών και η οικονομική και κοινωνική ανάπλαση της χώρας και αυτός ο σκοπός θα επιτευχθεί με τη συνένωση όλων των δημοκρατικών δυνάμεων της χώρας».
Το αρχείο του Ιωάννη Πασαλίδη περιλαμβάνει, επίσης, σπάνιο φωτογραφικό υλικό από την κοινοβουλευτική και κοινωνική δραστηριότητα του, επερωτήσεις στη βουλή, τηλεγραφήματα από σημαντικές προσωπικότητες της περιόδου, αλληλογραφία, ψηφοδέλτια και υλικό, σημειώματα, αφιερώσεις, κ.ά.
Ανάμεσα σ’ αυτά, ξεχωριστή θέση κατέχει η αφιέρωση του Κώστα Βάρναλη, που τού γράφει: “ό,τι θέν ας λέν αι άλλοι / και οι δικοί μας ακόμα/ έχουμε το μεγαλύτερο το κόμμα / και το μεγαλύτερο κεφάλι”.
Μεταξύ των ευχετήριων τηλεγραφημάτων για την ονομαστική του εορτή βρίσκουμε τις ευχές του Γρηγόρη Λαμπράκη και άλλων βουλευτών, όπως οι Φίλων Κτενίδης, Ηλίας Ηλιού, Μιχάλης Κύρκος, Αλέξανδρος Μπαλτατζής, Σταμάτης Μερκούρης (πατέρας της Μελίνας Μερκούρη και βουλευτής της ΕΔΑ το 1958), Γιώργος Καστανίδης, κ.ά.
Πολλές είναι οι ευχετήριες κάρτες από πολιτικούς κρατουμένους, μεταξύ αυτών και γυναίκες, σε διάφορες φυλακές της χώρας. Άλλωστε, η ΕΔΑ ήταν ο πολιτικός χώρος που έδινε κατ’ εξοχήν αγώνα για την αμνηστία των πολιτικών κρατουμένων, ενώ μέσα στα αιτήματά της, που έθετε, όμως, με μεγαλύτερη ένταση κυρίως έπειτα από το 1958, χρονιά του εκλογικού της θριάμβου, ήταν και η νομιμοποίηση του παράνομου ΚΚΕ.
«Είναι λάθος η αντίληψη ότι υπήρχαν πολιτικοί κρατούμενοι μόνο σε περιόδους εκτροπής. Ιδιαίτερα μετά τη μεγάλη επιτυχία της ΕΔΑ, το 1958, άρχισαν οι μεγάλες δίκες στελεχών, που κατηγορούνταν σωρηδόν για κατασκοπεία και σε αυτό το κλίμα φτάσαμε στις αμφιλεγόμενες εκλογές του 1961» λέει ο εγγονός του Πασαλίδη Γιάννης Νισύριος.
Στα προσωπικά αντικείμενα του γιατρού συγκαταλέγεται μία σημαντική συλλογή από πίπες καπνού, καθώς και αναμνηστικά δώρα από κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης και της πρώην ΕΣΣΔ, εξ αυτών και του ΚΚ Μογγολίας, καθώς και χώρες που ο Πασαλίδης είχε επισκεφθεί.
