ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Πρέπει. Του Θεοδόση Πελεγρίνη
Ο τέως υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
Μια τοσοδούλα λεξούλα, λοιπόν, εν ονόματί της οποίας οι άνθρωποι ξεπερνούν την συνήθη συμπεριφορά τους φτάνοντας, ενίοτε, μέχρι του σημείου να θυσιάζουν και την ζωή τους ακόμη εγείροντας για την αυταπάρνησή τους τον θαυμασμό ή να διαπράττουν εγκλήματα που προκαλούν αποστροφή. Η λέξη «πρέπει» –γιατί περί αυτής πρόκειται– ένα ζιζάνιο μέσα μας, πρόξενος προτροπών, ενοχών, αποφάσεων, εμμονών και άλλων ανάλογων ψυχικών ενεργημάτων, που δεν μας αφήνει να ησυχάσομε. Αν ευτυχία είναι η ησυχία μας, η αταραξία της ψυχής μας που έλεγαν οι Στωικοί, προς τι η εμπλοκή του πρέπει στην ζωή μας; Γιατί, αντί να περιοριζόμαστε στα πράγματα όπως είναι, να θέλομε να τα σκεφτόμαστε όπως θα πρέπει να είναι; Τι μας υποχρεώνει να βάζομε στην ζωή μας το δυσβάσταχτο, πολλές φορές, και ενοχλητικό, εν πάση περιπτώσει, πρέπει;
Όχι δεν πρόκειται για βίτσιο. Ένα εφεύρημα είναι της φυλής μας, προκειμένου να ανακτήσομε έναν δεσμό με τους άλλους, που στο όνομα της φιλίας είναι αδιαπραγμάτευτος.
Η φιλία, για τον Αριστοτέλη, είναι η υπέρτατη αρετή. Πιο πάνω και από την δικαιοσύνη –αυτήν χωρίς την οποία δεν μπορεί να ευημερήσει η κοινωνία. Είμαι φίλος σου σημαίνει ότι είμαι έτοιμος να κάνω οτιδήποτε –δίκαιο ή άδικο– για χάρη σου, έστω κι αν ξέρω ότι το τίμημά μου γι’ αυτό μπορεί να είναι βαρύ –η περιουσία μου, η αξιοπιστία μου, η υπόληψή μου ή και η ζωή μου ακόμη. Κάνω, ό, τι κάνω, για τον φίλο μου αυτόματα, χωρίς την διαμεσολάβηση καμιάς σκέψης αν είναι σωστό ή όχι.
Όταν ο δεσμός της φιλίας μου με τον άλλο διαρραγεί, τότε μπαίνω σε σκέψεις τι πρέπει να κάνω. Η ηθική αρχίζει από εκεί που τελειώνει η φιλία. Σκεφτόμαστε ότι πρέπει να κάνομε κάτι, εφόσον αυτό βοηθάει τον άλλο ή, έστω, δεν τον βλάπτει έτσι, ώστε να ζήσομε αρμονικά μαζί του, όπως θα ζούσαμε αν ήμασταν φίλοι.
Ο λόγος, εν προκειμένω, για το ηθικό πρέπει –το πρέπει που, ακολουθώντας το, μας καθιστά άξιους να σταθούμε δίπλα στον άλλο. Οι λέξεις, όμως, είναι ζωντανές υπάρξεις. Αναπτύσσονται διαρκώς. Αποκτούν σημασίες που, μέσα στο πέρασμα του χρόνου, όλο και πληθαίνουν. Έτσι μιλάμε για το πρέπει που αναφέρεται στην ορθή εξαγωγή συμπεράσματος, το πρέπει που εκφράζει την αναγκαία ακολουθία γεγονότων στην φύση, το πρέπει που χαρακτηρίζει τους κανόνες της μαγειρικής, το πρέπει που προσδιορίζει την ορθή χρήση της ρακέτας στο τένις, και για χίλια-δυο άλλα πρέπει, καθένα από τα οποία καλόν είναι να αποτελεί αντικείμενο ξεχωριστής συζήτησης, αν δεν θέλομε να γινόμαστε θύματα ανεπίτρεπτων συγχύσεων, οι οποίες μας αναγκάζουν να λέμε ανοησίες.
