Οι αρχαιοελληνικοί μύθοι, όπως και οι μύθοι κάθε πολιτισμού, αποτυπώνουν κοινωνικές σημασίες, αρχές και υλικά μέσα με τα οποία ένας πολιτισμός επιδιώκει να νοηματοδοτήσει την ύπαρξή του και να την αποτυπώσει σε θεσμούς, να δώσει απάντηση στο ερώτημα με τι εργαλεία θα χτίσουμε μια ενάρετη ζωή. Γι’ αυτό οι μύθοι είναι πραγματικοί, διότι εκφράζουν μια ορισμένη νοηματοδότηση του κόσμου από τον άνθρωπο.
Ο όχι και τόσο προβεβλημένος μύθος για το τέλος του αποτρόπαιου Καιάδα ήταν αποτέλεσμα ενός ηθικού διλήμματος. Ο γιος μεταφέρει τυλιγμένο σε μια κουβέρτα τον ηλικιωμένο και βαριά άρρωστο πατέρα του για να τον πετάξει στον τρομακτικό Καιάδα. Πριν συμβεί το ανήθικο, ο πατέρας επιθυμεί να δώσει στον γιο του μια τελευταία συμβουλή.«Γιε μου, φύλαξε την κουβέρτα γιατί θα σου χρειαστεί στο μέλλον». Ο γιος μετανιωμένος πήρε τον πατέρα του για να πεθάνει στον οίκο του και ο Καιάδας έκτοτε καταργήθηκε.
Θα ταίριαζε ίσως στον σημερινό άκαρδο κόσμο μια μυθοπλασία δικιάς μου κοπής. Ενας γενειοφόρος γέρος, με το παράξενο όνομα Διαφωτισμός, επιστρέφει σε μια μεγάλη ευρωπαϊκή πόλη μετά από ένα μακρύ ταξίδι περιπλάνησης. Ενώ απολάμβανε το ρόφημά του στο καφέ μιας μεγάλης πλατείας παρακολουθώντας μια διαδήλωση, του προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση τα συνθήματα των συγκεντρωμένων, μια και του ήταν γνώριμα από τη δική του εποχή.
Ελευθερία, ελευθερία, ελευθερία. Γεμάτος απορία ρωτάει έναν διερχόμενο νεαρό. «Γιε μου, ελευθερία από τι; Επέστρεψε ο βασιλιάς;» «Οχι, παππού, λόγω της πανδημίας, ξέρεις κάτι παρόμοιο με τη χολέρα στα πολύ παλιά χρόνια, συμβαίνει κάτι τρομερό, είναι κλειστή η αγορά, τα καταστήματα, κανείς δεν μπορεί να ψωνίσει ή να διασκεδάσει και όλοι είναι υποχρεωμένοι να φορούν μάσκες».
«Τι ντροπή, τι παρακμή», μονολόγησε ο γέροντας, «να ταυτίζεται το ουμανιστικό ιδεώδες της ελευθερίας με το “υπάρχω επειδή καταναλώνω”. Ισως φταίμε κι εμείς, η γενιά μου, που δεν δώσαμε την πρέπουσα σημασία και στις υποχρεώσεις των ατόμων αλλά μόνο στα ατομικά τους δικαιώματα». Ο Διαφωτισμός έφυγε βιαστικά με σκυμμένο το κεφάλι, βρέθηκε το βράδυ σ’ ένα στενοσόκακο νεκρός. Αυτοκτονία, ήταν η λιτή ανακοίνωση της αστυνομίας, το φέρετρο δεν αναζητήθηκε από κανέναν στο νεκροτομείο.
Η διαδήλωση της οποίας ήταν μάρτυρας ο Διαφωτισμός μπορεί να αποτελούνταν από ένα συνονθύλευμα συνωμοσιολόγων, ακροδεξιών και αντιεμβολιαστών, αλλά λίγο παρακάτω σ’ ένα πολυκατάστημα ο πολιτισμός τού «υπάρχω μόνο όταν είμαι ελεύθερος να ικανοποιώ τις ακόρεστες επιθυμίες μου» σχημάτιζε ατέλειωτες ουρές. «Αγοράζουν από παπούτσια έως τραπέζια, αν ήταν δυνατόν θα τα αγόραζαν όλα για να τους φτιάξει η διάθεση», είπε σε σχετική ερώτηση η υπεύθυνη του καταστήματος.
Ο Διαφωτισμός αυτοκτόνησε ίσως γιατί αναλογίστηκε ότι κανείς δεν είναι δυνατόν να διαφύγει από την ετερογονία των σκοπών, από την κατάσταση δηλαδή εκείνη όπου τα αποτελέσματα που παράγουν οι πράξεις ενός ατόμου είναι συχνά αντίθετα από τις αρχικές του επιθυμίες και επιδιώξεις.
Στα 30 άρθρα της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία είναι τέκνο του, αναβλύζει μόνο ο ανεξέλεγκτος δικαιωματισμός του ατόμου, δηλαδή η μηδενιστική κουλτούρα του εγωισμού, του ναρκισσιστικού ατομισμού, η ζωή χωρίς όρια και υποχρεώσεις, διότι αυτά περιστέλλουν την ελευθερία τού εγώ. Ούτε ένα άρθρο δεν υπάρχει που να αναφέρεται στις ανθρώπινες υποχρεώσεις.
Αν η ευθύνη είναι μόνο ατομική, τότε γιατί το ορθολογικά σκεπτόμενο άτομο, που θέλει να μεγιστοποιήσει την ιδιωφέλειά του, να μην εγκαταλείψει αβοήθητους τους αντιπαραγωγικούς γέροντες ή ένας γιατρός να μην αρνηθεί να δουλέψει σε ένα νοσοκομείο αναφοράς για τον Covid-19;
Οταν το κυρίαρχο πρότυπο είναι ο πολιτικός και πολιτιστικός φιλελευθερισμός, τότε η κοινωνία έχει έλλειμμα αλληλεγγύης και πλεόνασμα ατομικών δικαιωμάτων, τα οποία μάλιστα έχουν εκπέσει σε χυδαίο μηδενιστικό ατομικισμό. Διότι το αυτοαναφορικό άτομο δεν είναι άτομο αλλά ομοίωμα του εαυτού του, ένας μηδενιστής, που έχει μετατραπεί σε δολοφόνο του άλλου.
ΥΓ.: Αλήθεια, πώς γίνεται να αποτυγχάνει ο φιλελεύθερος επίγειος μεσσίας, η αγορά, που υποτίθεται ότι αυτορρυθμίζεται, εξισορροπεί τη ζήτηση με την προσφορά, στην περίπτωσή μας των εμβολίων, σε αντίθεση με τον πάντα σπάταλο δημόσιο τομέα;
Εναν δημόσιο τομέα που στη φιλελεύθερη έκδοσή του ούτε καν τον συρρικνωμένο ρυθμιστικό του ρόλο δεν μπορεί να διεκπεραιώσει βάζοντας κανόνες στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις, πόσο μάλλον να εξασφαλίσει τις πατέντες των εμβολίων θεωρώντας τα εμβόλια κατά του Covid-19 δημόσιο αγαθό.
*Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
charisnax@yahoo.gr
