Το να μιλήσει κανείς στην Αθήνα, που είναι ο τόπος γέννησης της δημοκρατίας, έχει ιδιαίτερη σημασία, ξεκίνησε την ομιλία του (στις 6/11) ο Μικαέλ Φεσέλ (Michaël Foessel), με θέμα «Το μέλλον της ελευθερίας», στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.
Ο Φεσέλ, καθηγητής φιλοσοφίας στην Ecole Polytechnique, σύμβουλος έκδοσης του περιοδικού «Esprit» και συνεπιμελητής της σειράς «l’Ordre philosophique» των εκδόσεων Seuil, είπε: «Η δημοκρατία δεν ήταν πάντοτε τόσο αυτονόητη όσο είναι στις ημέρες μας.
Και μολονότι δεν ήταν ποτέ τόσο προφανής η πεποίθηση ότι η ελευθερία είναι απαραίτητη για άνδρες και γυναίκες, η έννοια της ελευθερίας μοιάζει να έχει πάψει να γίνεται αντικείμενο διερεύνησης.
Η ελευθερία ενδιαφέρει τους ανθρώπους γενικά, όχι όμως και τους πολίτες ειδικότερα. Τρεις είναι οι μείζονες προσεγγίσεις της ελευθερίας, από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα: η ρεπουμπλικανική, η φιλελεύθερη και η νεοφιλελεύθερη. Την πρώτη προσέγγιση εκπροσωπούν ο Ρουσσώ και το “Κοινωνικό συμβόλαιο”. Ο άνθρωπος μπορεί εδώ να γεννιέται ελεύθερος, αλλά κάτι τέτοιο έρχεται σε μετωπική αντίθεση με την πραγματικότητα των πολιτικών δεσποτειών του 18ου αιώνα.
Για να λυθεί η αντίφαση ο Ρουσσώ λέει πως πρέπει να θεσμοθετήσουμε την ελευθερία. Πρόκειται για τη θετική ελευθερία, την ελευθερία υπό την έννοια της αυτονομίας η οποία μετατρέπει τον λαό σε πηγή της νομοθετικής εξουσίας. Κεντρικό στοιχείο αυτής της παραδοχής είναι πως όλοι οι πολίτες είναι ίσοι έναντι του νόμου».
Τι πρεσβεύει η φιλελεύθερη αντίληψη περί ελευθερίας και πώς ακριβώς διαφοροποιείται από τη ρεπουμπλικανική; «Οι φιλελεύθεροι» σημείωσε ο Φεσέλ «θεωρούν τον Ρουσσώ ιδεαλιστή και προβάλλουν την αρχή “εκεί που σταματάει η ελευθερία σου αρχίζει η δική μου”, βάζοντας στο κέντρο του στοχασμού τους το άτομο και όχι το κράτος.
Το κράτος απειλεί για τους φιλελεύθερους το άτομο και οι ίδιοι πιστεύουν στην αρνητική ελευθερία – στο “κανείς δεν μπορεί να με εξαναγκάσει να κάνω κάτι”. Ο Μπενζαμέν Κονστάν επιτίθεται στον Ρουσσώ, συνδέοντάς τον με τον Ροβεσπιέρο και την τρομοκρατική φάση της Γαλλικής Επανάστασης.
Ο Κονστάν αντιπαραθέτει στη “στρατευμένη” Σπάρτη του Ρουσσώ τα δικαιώματα του ατόμου και την εναπόθεση της ελευθερίας στην αρμοδιότητα των κοινοβουλευτικών αντιπροσώπων. Σε αυτή τη λογική, και για να παραπέμψουμε στις σύγχρονες αναλογίες, ο Ρουσσώ είναι ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν και ο Κονστάν, ο Εμανουέλ Μακρόν».
Η νεοφιλελεύθερη προσέγγιση της ελευθερίας θα απομακρυνθεί τόσο από τον ρεπουμπλικανισμό όσο και από τον φιλελευθερισμό. «Το σύνταγμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης είχε ρεπουμπλικανικό χαρακτήρα» παρατήρησε ο Φεσέλ «αλλά οι Ναζί ανέστειλαν τις διατάξεις του και έκλεισαν τη Βουλή.
Συζητώντας για τη συνταγματική τάξη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γερμανοί νομικοί σκέφτηκαν πως το κράτος της Βαϊμάρης είχε αυξημένο ρόλο στην οικονομία και ότι κάτι τέτοιο θα έπρεπε να ανατραπεί. Έτσι, o Φρίντριχ Χάγιεκ, που ήταν ιδεολογικός καθοδηγητής της Θάτσερ, απέρριψε διαρρήδην την ιδέα να επιτραπεί στις κυβερνήσεις να ελέγξουν την οικονομία, ζητώντας να απορρυθμιστούν οι οικονομικές λειτουργίες – και εξορύσσοντας στην πραγματικότητα την πολιτική από τη σκηνή.
Το παρόν και το μέλλον οφείλουν κατά τους νεοφιλελεύθερους να χτιστούν επί τη βάσει του δημοσιονομικού κανόνα και αυτό να κατοχυρωθεί επιπλέον συνταγματικά».
Τι είναι εντέλει ο νεοφιλελευθερισμός για τον Φεσέλ; «Ο νεοφιλελευθερισμός είναι άπιστος και προς τον ρεπουμπλικανισμό και προς τον νεοφιλελευθερισμό, αντιπροσωπεύοντας ή προωθώντας μια κοινωνία που βασίζεται στις οικονομικές ανταλλαγές.
Ο νεοφιλελευθερισμός είναι εν κατακλείδι αυταρχικός, επιτρέποντας από τη μια μεριά την ασυδοσία της οικονομίας απέναντι στο κράτος και επιβάλλοντας από την άλλη θηριώδη μέτρα ασφαλείας. Ο νεοφιλελευθερισμός οδηγεί στην αποπολιτικοποίηση των ανθρώπων υπέρ της οικονομικής αγοράς.
Αλλά τότε πώς οι άνθρωποι θα καταφέρουν να πολιτικοποιηθούν εκ νέου χωρίς να αναγκαστούν να καταφύγουν στις ολοκληρωτικές τάξεις και την Ακροδεξιά;»
Τον ομιλητή προλόγισε ο Γιώργος Φαράκλας, καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, λέγοντας ότι στην εποχή μας, εποχή κατά την οποία οι έννοιες αποδεικνύονται ψευδείς, η πολιτική φιλοσοφία αποκτά επείγοντα χαρακτήρα, επιβάλλοντας να σκεφτούμε ποια είναι η στάση την οποία χρειάζεται να τηρήσουμε απέναντί της.
Το βιβλίο του Μικαέλ Φεσέλ «Ο καιρός της παρηγοριάς» κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση Μαριάννας Μαντά (σε θέματα ορολογίας μεταφραστικά συνέβαλε ο Γ. Φαράκλας).
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, Β. Χατζηβασιλείου
