Του Αντωνίου Μπρούμα
“Ό,τι γεννιέται, γεννιέται από την anna [τροφή]”.
Αρχαία Ινδική Πραγματεία
Ο σπόρος αποτελεί την απαρχή της τροφικής αλυσίδας και ως τέτοιος συνιστά τον πρωταρχικό παράγοντα γέννησης και διαιώνισης της ζωής. Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε πως αν οι σπόροι του πλανήτη εξαφανίζονταν, σε ελάχιστο χρονικό διάστημα κάθε εξελιγμένο είδος ζωής στη γη θα έπαυε να υπάρχει.
Το σποροπαραγωγικό υλικό των εδώδιμων φυτικών ειδών αποτελεί τη βάση, πάνω στην οποία στηρίζεται ολόκληρη σχεδόν η ανθρώπινη διατροφή, συμπεριλαμβανομένου του κρέατος αλλά πλέον και των εκτρεφόμενων ψαριών. Οι σπόροι των καλλιεργούμενων φυτών δεν έχουν όμως μόνο υλική / ωφελιμιστική διάσταση για το ανθρώπινο είδος αλλά κομίζουν και χιλιετηρίδες πολιτισμού και ιστορίας, έχοντας εξελιχθεί σε παραλληλιά και διάδραση με τον άνθρωπο σε ένα αδιάσπαστο οικολογικό και πολιτισμικό όλο.
Αν λοιπόν η κοινωνική αναπαραγωγή εξαρτάται από την εξασφάλιση της αναγκαίας τροφής, τότε ο έλεγχος των σπόρων και, επομένως, και της παραγωγής τροφής εξασφαλίζει τον αποτελεσματικό έλεγχο των σωμάτων και των πληθυσμών. Κατά γενική παραδοχή, ανέκαθεν στην ανθρώπινη ιστορία υπήρξε διασύνδεση διατροφής, γεωργίας και κυριαρχίας.
Η εφεύρεση της γεωργίας και η παρεπόμενη κατάκτηση της δυνατότητας διατροφικού πλεονάσματος οδήγησε στην εμφάνιση πόλεων και, σταδιακά, στην ανάδυση ιεραρχικών και διαστρωματωμένων κοινωνιών. Σήμερα όμως οι σχέσεις κυριαρχίας στην παραγωγή / διανομή τροφής, με την συνδρομή της καπιταλιστικής τεχνολογίας και την κατασταλτική κάλυψη των κρατικών νόμων, έχουν λάβει πρωτότυπες μορφές που προσεγγίζουν τον ολοκληρωτικό έλεγχο και μέχρι πρότινος ήταν αδιανόητες. Έτσι, η εκβιομηχάνιση της γεωργίας βαφτίζει “ανάπτυξη” τη ληστεία του πλούτου της φύσης και των ανθρώπων, περιορίζοντας τη βιοποικιλότητα και επιμολύνοντας / συρρικνώνοντας τα οικοσυστήματα.
Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση συνθλίβει τις τοπικοποιημένες αγροτικές οικονομίες της διατροφικής αυτάρκειας και φέρνει στη θέση τους τη διατροφική εξάρτηση των πληθυσμών, καθιστώντας τους τελευταίους έρμαια των παγκόσμιων επισιτιστικών κρίσεων και της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας πάνω στις τιμές των τροφίμων. Το παζλ συμπληρώνουν οι πολυεθνικές βιομηχανίες χημικών, που έχουν βάλει ως στόχο μέσω των “βιοεπιστημών” να ελέγχουν καθετοποιημένα κάθε στάδιο της γεωργικής παραγωγής μέσα από γενετικές τροποποιήσεις σπόρων και οργανισμών και με την κάλυψη τεχνο – νομικών περιφράξεων. Το ασφυκτικό αυτό πλαίσιο κυριαρχίας απειλεί ανθρώπους και φύση με οικολογική καταστροφή, διατροφική δικτατορία και διαρκή διατροφική ανασφάλεια.
Περιφράσσοντας τα Κοινά των Σπόρων
Η ανθρώπινη παρέμβαση στη φυσική επιλογή των ποικιλιών εδώδιμων φυτών ήταν από πάντα μια συνήθης πρακτική των αγροτών. Είτε με την επιλογή και μακρόχρονη καλλιέργεια και εξέλιξη κατάλληλων ποικιλιών είτε με το μπόλιασμα και άλλες συναφείς τεχνικές οι αγρότες ανέκαθεν παρέμβαιναν στις καλλιέργειές τους με σκοπό την αποκομιδή του επιθυμητού αποτελέσματος. Περαιτέρω, εδώ και χιλιετίες αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της ανθρώπινης παρέμβασης είναι η συλλογική αποταμίευση και ο οριζόντιος διαμοιρασμός των σπόρων μεταξύ των αγροτών.
Η αυτοοργανωμένη ανταλλαγή σπόρων συνοδεύεται από την ανταλλαγή γνώσης για τις μεθόδους καλλιέργειας και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ποικιλίας, από την συσσώρευση παράδοσης καθώς και από τη δημιουργία αγροτικής κουλτούρας και δεσίματος του ανθρώπου με τη γη και τα οικοσυστήματα.Έτσι, η διαχείριση του σποροπαραγωγικού υλικού των εδώδιμων φυτών από τις αγροτικές κοινότητες είναι αναπόσπαστη σε σχέση με τη ζωή των ανθρώπων και σε αρμονία με τη φύση, ενώ οι σπόροι και οι κοινωνικοί κανόνες διαχείρισής τους συνιστούν ένα από τα θεμελιακά κοινά (commons) του αγροτικού κόσμου. Αυτή η ελεύθερη συναλλαγή των σπόρων μεταξύ των γεωργών έχει αποτελέσει ουσιαστικά τη βάση της διατήρησης της βιοποικιλότητας των εδώδιμων φυτών και της διατροφικής ασφάλειας των κοινωνιών (Shiva 2009 : 21).
Η καπιταλιστική κυριαρχία, στο πλαίσιο της οποίας ένας σημαντικός αλλά όχι μοναδικός και ούτε καν σε τελική ανάλυση αποφασιστικός παράγοντας είναι η οικονομία, διακρίνεται από έναν επιθετικό επεκτατισμό στον χωροχρόνο της βιόσφαιρας και της ανθρώπινης δραστηριότητας, ακουμπώντας, πια, όλες τις πτυχές της ζωής. Για να καταστεί όμως δυνατή μία τέτοια επέκταση, ακόμη και σε τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας μέχρι πρότινος αδιανόητους, είναι αναγκαία η ιδιωτική περίφραξη του κυττάρου των υπό συγκρότηση καπιταλιστικών αγορών, που θα αποτελέσει το μελλοντικό είδος εμπορεύματος και θα γίνει έτσι κατάλληλο προς εισδοχή (input) στην κυκλοφορία της καπιταλιστικής αγοράς.
Με την πρακτική της ιδιωτικής περίφραξης και της απαλλοτριωτικής συσσώρευσης η καπιταλιστική κυριαρχία εδραιώθηκε και μέχρι σήμερα διευρύνεται απέναντι στον κύκλο των κοινών, έχοντας καταστρεπτικές επιπτώσεις για τα τελευταία (Harvey 2005 : 149, De Angelis 2007).Επειδή λοιπόν και οι σπόροι δε θα μπορούσαν να εισαχθούν στην καπιταλιστική αγορά ως κοινά των αγροτικών κοινοτήτων, ξεκίνησε εδώ και πενήντα χρόνια μία δριμεία επίθεση απέναντι στον αγροτικό κόσμο, της οποία η βία και η καταστολή ήταν μόνο οι τελικές εκδηλώσεις.
Οι εταιρείες αγροεφοδίων, που γιγαντώθηκαν με την εκβιομηχάνιση της γεωργίας, επεκτάθηκαν εδώ και χρόνια στην ανάπτυξη των λεγόμενων “βιοεπιστημών”, με σκοπό να ελέγχουν την γεωργική παραγωγική διαδικασία μέχρι το πιο μύχιο επίπεδο της ζωής, τους σπόρους. Όταν η γενετική διασταυρώθηκε με την πληροφορική επιστήμη, η βιομηχανία των αγροεφοδίων απέκτησε αυξημένες δυνατότητες για την παρασκευή γενετικά τροποποιημένων σπόρων αλλά και ζώων, επικαθορίζοντας ήδη από το επίπεδο της κωδικοποίησης της ζωής τις ιδιότητες των νέων φυτών. Μέσα από τις μονοπωλιακές τάσεις της καπιταλιστικής αγοράς τα εν λόγω επιτεύγματα της καπιταλιστικής τεχνολογίας, άσχετα αν στον συντριπτικό τους βαθμό αποτέλεσαν αποτέλεσμα έρευνας σε δημόσια πανεπιστημιακά ιδρύματα, έχουν ήδη συγκεντρωθεί ως επί το πλείστον στα χέρια έξι γιγαντιαίων πολυεθνικών, που κατέχουν σήμερα το 57% της παγκόσμιας αγοράς αγροεφοδίων και έχουν ετήσιο τζίρο $ 50 δις (Shand 2012) :
Η επέλαση των εταιρειών αγροεφοδίων ενάντια στις αυτοδιαχειριστικές πρακτικές του αγροτικού κόσμου συνοδεύτηκε από μία ιδεολογική ηγεμόνευση του θαυμαστού καινούργιου κόσμου της “ανάπτυξης” και των προηγμένων επιστημών της ζωής, όπου όλα πλέον είναι δυνατά, πάνω στο “παλιό”, που αντιπροσωπεύει η διατροφική ασφάλεια και αυτάρκεια των παραδοσιακών γεωργικών οικονομιών. Έτσι, τα λόμπυ των πολυεθνικών της βιοτεχνολογίας αναπαράγουν διαρκώς διάφορους μύθους, οι οποίοι βρίσκουν ευήκωα ώτα στο ευρύ κοινό της Δύσης, όπου ο τεχνολογικός ντετερμινισμός επικρατεί σε βάρος της κοινωνικής αυτονομίας.
Τέτοιοι μύθοι έχουν όμως σαθρή επιστημονική βάση, ενώ αποκρύπτονται ηθελημένα οι σοβαρές επιπτώσεις από τη χρήση γενετικά τροποποιημένων (ΓΤ) σπόρων και, γενικότερα, των αγροεφοδίων, που εξαναγκαστικά τους συνοδεύουν (GRAIN 2013a). Ενώ λοιπόν οι υποστηρικτές των ΓΤ σπόρων και φυτών διακηρύσσουν πως αυτά θα εξαλείψουν την παγκόσμια πείνα, στις χώρες, που υπάρχουν τεράστιες μονοκαλλιέργειες τέτοιων ΓΤ φυτών, η πείνα μεταξύ των αγροτικών πληθυσμών έχει αυξηθεί δραματικά, όπως γενικώς έχει αυξηθεί και το παγκόσμιο ποσοστό ανθρώπων, που πεινούν. Στο ίδιο μήκος κύματος τα λόμπυ των πολυεθνικών αγροεφοδίων διαδίδουν πως με τη χρήση ΓΤ σπόρων οι αγρότες θα αυξήσουν τις σοδειές τους και θα πάψουν να χρησιμοποιούν χημικά ζιζανιοκτόνα.
Στην πραγματικότητα μετά από είκοσι έτη ερευνών και εφαρμογής στην πράξη δεν έχει αποδειχθεί ότι οι μονοκαλλιέργειες των ΓΤ φυτών είναι πιο παραγωγικές από αυτές των λοιπών φυτών. Επιπρόσθετα, τα ΓΤ φυτά, που έχουν προγραμματιστεί να εκκρίνουν τοξικές ζιζανιοκτόνες ουσίες, έχουν αποδειχθεί τελικώς μία παταγώδης αποτυχία για λόγους, που μπορεί πολύ εύκολα να κατανοήσει ο οποιοσδήποτε έχει την παραμικρή επαφή με την εξελικτική βιολογία. Ενδεικτικά, το 2011 οι καλλιεργητές ΓΤ φυτών στις ΗΠΑ κατανάλωσαν 24% παραπάνω ζιζανιοκτόνα από τους συναδέλφους τους αγρότες συμβατικών καλλιεργειών, ακριβώς επειδή τα στοχευόμενα ζιζάνια ανέπτυξαν αντιστάσεις στις χημικές εκκρίσεις των δήθεν γενετικά θωρακισμένων φυτών τους.
Περαιτέρω, οι οικολογικές επιπτώσεις από τη χρήση ΓΤ σπόρων κάθε άλλο παρά αμελητέες μπορούν να θεωρηθούν. Από τη στιγμή που απελευθερωθούν στη φύση, τα ΓΤ φυτά έχουν την ικανότητα να επιμολύνουν συμβατικά φυτά των ίδιων οικογενειών και να επεκτείνονται στις μη ΓΤ καλλιέργειες. Έτσι, αναιρείται η ελευθερία των αγροτών να επιλέγουν αυτοί το είδος της καλλιέργειάς τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ισπανικής επαρχίας της Αραγκόν, όπου οι αγρότες βιολογικών προϊόντων διαμαρτύρονται ότι από το 2005 ανακαλύπτουν ίχνη ΓΤ φυτών στο 40% της παραγωγής τους εξαιτίας ΓΤ καλλιεργειών στην περιοχή, γεγονός που πλέον δεν τους επιτρέπει να πωλούν τα προϊόντα τους με την ένδειξη ότι είναι βιολογικά ή ελεύθερα από ΓΤ οργανισμούς. Εντούτοις, οι ανθρωπογενείς ιδιότητες των ΓΤ σπόρων και φυτών δεν απειλούν μόνο την βιοποικιλότητα και την ελευθερία του καλλιεργείν αλλά θεωρούνται σύμφωνα με έρευνες ύποπτες και για δυσάρεστες επιπτώσεις στην δημόσια υγεία. Οι δε ΓΤΟ δεν περιορίζονται μόνο στις φυτικές τροφές αλλά διεισδύουν και στο κρέας και στα ψάρια μέσω των ΓΤ ζωω- και ιχθυο- τροφών. Συμπερασματικά, με τη διείσδυση της βιοτεχνολογίας στη σύγχρονη καπιταλιστική βιομηχανία της γεωργίας βρισκόμαστε αντιμέτωποι με πολυσύνθετα ζητήματα, που έχουν δυνητικά απρόβλεπτες και εκτεταμένες επιπτώσεις στον άνθρωπο και στη φύση.
