Άτομα που έχουν επιβιώσει από κάποιο έντονα τραυματικό γεγονός όπως οι πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές στην Ανατολική Αττική είναι πιθανόν να αναπτύξουν το «σύνδρομο του επιζώντα». Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από ενοχικές σκέψεις όπως «Γιατί δεν πέθανα κι εγώ;», «Γιατί εκείνος/η/το παιδί μου πέθανε κι εγώ όχι;», ή/και «Αν είχα κάνει αυτό, θα τους είχα σώσει», «Τι θα μπορούσα να κάνω για να μη συμβεί;». Με άλλα λόγια, το άτομο αρχίζει να αναπτύσσει μια νοσηρή αντίληψη για την επιβίωση του: πιστεύει ότι το να ζει ενώ τόσοι άλλοι χάθηκαν είναι λάθος του.
Το σύνδρομο δεν συνιστά επίσημη διάγνωση, σχετίζεται όμως στενά με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και εκτός από τις σκέψεις που περιγράφηκαν παραπάνω χαρακτηρίζεται από τις εξής εκδηλώσεις: καταναγκαστική ενασχόληση με το τραυματικό γεγονός, αναβίωση ή αντιθέτως αποφυγή της μνήμης του γεγονότος, ψυχοκινητική διέγερση, διαταραχές ύπνου και όρεξης, αδυναμία συγκέντρωσης, αίσθηση συνεχούς κινδύνου, αίσθηση αποπραγματοποίησης, πιθανή κατάχρηση ουσιών (σε μια προσπάθεια αυτοθεραπείας). Το σύνδρομο μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, σοβαρή μετατραυματική διαταραχή, ακόμη και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Τρία είναι τα βασικά σενάρια που επαναλαμβάνονται στο μυαλό του ατόμου:
1. Ενοχή γιατί επιβίωσε: Η πιο συχνή μορφή αυτομομφής
2. Ενοχή για αυτά που «έπρεπε» να κάνει: Το άτομο νιώθει ότι δεν έκανε αρκετά, δεν προσπάθησε αρκετά, δεν ανταποκρίθηκε γρήγορα και ούτω καθεξής. Στο μυαλό του αρχίζει να αναπτύσσει σενάρια του πώς μπορούσαν τα πράγματα να έχουν εξελιχθεί διαφορετικά (π.χ. στην περίπτωση που προσπάθησε να σώσει κάποιον και δεν τα κατάφερε) αν είχε κάνει εκείνο ή το άλλο. Οι ενοχές αυτές μπορούν να γίνουν εντελώς παράλογες (π.χ. «Αν είχα πάρει μαζί μου τα παιδιά στη δουλειά, τώρα θα ήταν ζωντανά»).
3. Ενοχή για αυτά που όντως έκανε: Όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, το άτομο αναπτύσσει εμμονή με τις πράξεις του, τις οποίες εξετάζει ξανά και ξανά εξονυχιστικά, εντοπίζοντας λάθη που αναγάγει σε αιτίες της τραγωδίας.
Αν νιώθετε ότι το σύνδρομο του επιζώντα σας αφορά, δοκιμάστε τα παρακάτω (και σκεφτείτε την αναζήτηση βοήθειας από ειδικό):
1. Αναρωτηθείτε ποιος είναι πραγματικά υπεύθυνος για μια καταστροφή μεγάλης κλίμακας.
Κάποιες φορές μπορεί να μην υπάρχει καν υπεύθυνος και το τραγικό συμβάν να είναι το αποτέλεσμα μιας αλληλουχίας τυχαίων γεγονότων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αιτία μιας τραγωδίας δεν είναι καν μία και σίγουρα δεν οφείλεται σε ένα και μόνο συγκεκριμένο άνθρωπο: πρόκειται για την ταυτόχρονη δράση πολλών και διαφορετικών παραγόντων.
Ως επιζών/επιζήσασα έχετε μια παραφουσκωμένη αίσθηση προσωπικής ευθύνης γιατί αυτή η διεργασία σας δημιουργεί μια (επίπλαστη) αίσθηση ελέγχου: πρόκειται δηλαδή για ένα μηχανισμό άμυνας απέναντι στην παραλυτική αίσθηση αβοηθησίας που δημιουργεί η χωρίς νόημα τυχαιότητα.
2. Υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι μπορείτε να αντέξετε την απώλεια και τη θλίψη.
Με την ενοχή αποφεύγετε άλλα συναισθήματα που σχετίζονται με το τραγικό γεγονός (όπως πένθος). Όμως, μακροπρόθεσμα, η ενοχή που δεν επιλύεται, παρεμποδίζει τη ψυχοσυναισθηματική διεργασία της επούλωσης και μπορεί να σας δημιουργήσει σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα. Στην πραγματικότητα, τα έντονα συναισθήματα δεν είναι από μόνα τους επικίνδυνα.
Αυτό που σας βάζει σε κίνδυνο είναι το να μη γνωρίζετε πώς να φροντίσετε τον εαυτό σας. Ενθαρρύνετε λοιπόν τον εαυτό σας να βιώσετε τα συναισθήματα της θλίψης και της απώλειας με όποιο τρόπο σας ταιριάζει καλύτερα: κάποιοι νιώθουν καλύτερα κλαίγοντας μόνοι τους, άλλοι συζητώντας πολύ αυτά που νιώθουν με δικούς τους ανθρώπους, υπάρχουν εκείνοι που μπορεί να βοηθηθούν γράφοντας σε χαρτί αυτά που νιώθουν κι εκείνοι που θα ωφεληθούν από μια ολιγοήμερη απομόνωση από την κοινωνική επαφή. Ο καλύτερος τρόπος είναι αυτός που δουλεύει για εσάς προσωπικά.
3. Σκεφτείτε πώς νιώθουν οι άνθρωποι που αγαπάτε.
Οι άνθρωποι που νοιάζονται για εσάς είναι σίγουρα πολύ χαρούμενοι και ανακουφισμένοι που είστε καλά. Όταν σκέφτεστε ότι δεν θα έπρεπε να είστε ζωντανοί, θυμηθείτε εκείνους που θα συγκλονίζονταν αν δεν είχατε επιζήσει. Μοιραστείτε το δώρο της επιβίωσης μαζί τους.
4. Προσφέρετε σε άλλους.
Μετατρέψτε την ενοχή σας σε δημιουργικό κίνητρο: στρέψτε την ενέργεια σας σε αυτούς που έχουν ανάγκη. Με αυτό τον τρόπο, μπορείτε να μειώσετε σταδιακά τις ενοχές που νιώθετε. Η επιβίωση σας αποκτά ξανά νόημα.
5. Φροντίστε τον εαυτό σας.
Φαίνεται ίσως αυτονόητο, αλλά δεν είναι: Τείνουμε να παραμελούμε τον εαυτό μας όταν ακριβώς το χρειαζόμαστε περισσότερο. Η σωματική και ψυχική φροντίδα είναι απαραίτητες για να επουλώσετε τις συναισθηματικές πληγές. Φροντίστε τη διατροφή σας, κοιμηθείτε καλά, δραστηριοποιηθείτε σωματικά και αναζητήστε υποστήριξη από το περιβάλλον σας και από ειδικούς.
Πενθήστε τις απώλειες σας, θυμηθείτε ότι δεν φταίτε, οι γύρω σας χαίρονται που είστε ζωντανοί και η επιβίωση σας μπορεί να βοηθήσει άλλους ανθρώπους.
Βιβλιογραφία:
ΜΑΖΙ – Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης
