του Ιωάννη Κοψίνη
Τα σοβαρότατα οικολογικά προβλήματα, τα τεράστια ποσοστά φτώχειας και ανεργίας, η δραματική αύξηση της εγκληματικότητας, η γιγάντωση της τρομοκρατίας, οι ενδείξεις για μια επερχόμενη παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, σκιαγραφούν την σύγχρονη προσωπογραφία του πλανήτη μας, προβάλλοντας την εικόνα ενός κόσμου που αργοπεθαίνει.
Αναρωτιέμαι ποιό άλλο ζώο πάνω στη γη θα έδειχνε τέτοια απάθεια μπροστά στο κίνδυνο του θανάτου. Αναρωτιέμαι σε ποιό σημείο της διαδρομής μας χάσαμε το πιο σημαντικό από τα ζωώδη μας ένστικτα΄ αυτό της αυτοσυντήρησης.
Από γενετική άποψη ο άνθρωπος είναι πιο κοντά στον πίθηκο αλλά σε επίπεδο ψυχολογικής και κοινωνικής συμπεριφοράς μοιάζει πολύ περισσότερο με τον λύκο με τον οποίο έχει κοινό τον ομαδικό τρόπο οργάνωσης του κυνηγιού . Στο εσωτερικό της αγέλης και στη προσπάθειά του να μπορέσει να επιβιώσει σαν τροφοσυλλέκτης , δημιουργούνται οι πρώτοι κοινωνικοί δεσμοί που την συγκεκριμένη περίοδο δεν χαρακτηρίζονται από κάποια μορφή στιβαρής ιεραρχίας.
Κατά την νεολιθική περίοδο όμως, όταν γεννιούνται οι πρώτοι οικισμοί, όταν ξεκινά η εκμετάλλευση της γης και αναπτύσσεται η κτηνοτροφία, παρατηρείται μια μεγάλη αλλαγή στην ανθρώπινη συμπεριφορά . Είναι η περίοδος που ανακαλύπτεται η θρησκεία, ενώ παράλληλα γεννιέται η θρησκευτική και κοσμική εξουσία. Επιπλέον η οργανωμένη παραγωγή και ο διαφορετικός τρόπος λειτουργίας των κοινωνικών ομάδων αυξάνει δραματικά τις ώρες εργασίας. [1]
Ο μακρινός μας πρόγονος έχοντας αφήσει πίσω τον νομαδικό τρόπο ζωής βρίσκεται άμεσα εξαρτημένος από τα φυσικά φαινόμενα και οι μάγοι αποτελούν τον μεσολαβητή ανάμεσα σε αυτόν και τις εξωτερικές δυνάμεις που καθορίζουν την ζωή του. Αυτό το γεγονός προσφέρει στους ιερείς-μάγους μια μεγάλη δύναμη στο εσωτερικό της ομάδας και τους επιτρέπει να ζουν παρασιτικά απολαμβάνοντας τεράστια προνόμια. Στην προσπάθεια να μην χαθούν τα δικά τους προνόμια αλλά και αυτά του αρχηγού της ομάδας θεσπίζονται τελετουργικά και κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς τα οποία μετατρέπουν τελικά τον άγριο λύκο σε ένα υποταγμένο σκύλο. (Είμαστε το μοναδικό ζώο στον πλανήτη που μπορεί να “υπερηφανεύεται” ότι εξημερώθηκε από το ίδιο του το είδος)
Η εξέλιξη των κοινωνικών ομάδων και η εξέλιξη της θρησκείας περπατούν χεράκι χεράκι και οι στενοί δεσμοί ανάμεσα σε οικονομικούς άρχοντες και θρησκευτικούς αρχηγούς παραμένουν αναλλοίωτοι ως τις μέρες μας.
Η θρησκεία γίνεται το δεκανίκι των αρχηγών και οι γραπτοί και άγραφοι νόμοι θεσπίζονται με σκοπό να διατηρηθεί και να εδραιωθεί η υπάρχουσα εξουσία.
Για τον χριστιανισμό, που κυριαρχεί σήμερα στον δυτικό κόσμο, ο άνθρωπος γεννιέται με την ασήκωτη κατάρα της αμαρτίας, φορτωμένος το τεράστιο βάρος του προπατορικού αμαρτήματος. Το γεγονός αυτό από μόνο του, αποδεικνύει πως είμαστε κληρονόμοι μιας ασθένειας που πρέπει να θεραπευτεί. Η κακή μας φύση λοιπόν είναι αυτή που καθιστά αναπόφευκτη και δικαιολογεί την ανάγκη ύπαρξης του Κράτους.
Ο “μαγικός” κόσμος που ζούμε είναι δημιούργημα της αριστοκρατίας του αίματος και της αριστοκρατίας του χρήματος.
Οι μεγάλες δυναστείες, αυτοκρατορίες, βασιλείες οργάνωσαν τον κόσμο με μοναδικό γνώμονα το συμφέρον το δικό τους και αυτών που τους στήριζαν.
Το ξέσπασμα όμως της βιομηχανικής επανάστασης, άλλαξε ριζικά την οικονομία φέρνοντας στην επιφάνεια την αστική τάξη μέσα σε μια περίοδο τεράστιων αλλαγών σε οικονομικό, κοινωνικό αλλά και θρησκευτικό επίπεδο.
Οι ρίζες που επί αιώνες άπλωνε η εκκλησία είναι ακόμα υπαρκτές αλλά τα τεράστια και θεαματικά άλματα της επιστήμης αρχίζουν να καθιστούν το έδαφος σαθρό. Η θρησκεία και ο μεταφυσικός φόβος φαίνεται να μην είναι πλέον ικανά να στηρίξουν την εξουσία και τον καπιταλισμό.
Το θέαμα και η τηλεόραση δείχνουν ότι έχουν την ικανότητα να αντικαταστήσουν το (έως εκείνη τη στιγμή ) τρομαγμένο ζώο με έναν ακίνδυνο παρατηρητή.
Και, η τηλεόραση δεν είναι μόνο μια οικιακή συσκευή. Δεν είναι απλά ένα κομμάτι της οικογένειας . Είναι ένα μέλος της και μάλιστα το πιο πιστό. Δεν εγκαταλείπει ποτέ την εστία και η ανικανότητά της να ακούσει αντισταθμίζεται από την υπέρμετρη φλυαρία της που δίνει απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις που (έχουμε την ψευδαίσθηση ότι) θα θέλαμε να θέσουμε. Οι σταρ και οι παρουσιαστές γίνονται μέλη της οικογένειάς μας και οι δεσμοί αίματος που μας ενώνουν καθιστούν κάθε πρότασή τους μια αλήθεια αναμφισβήτητη ενώ η στήριξή της κάθε είδους επιλογή τους αποτελεί αδιαπραγμάτευτη υποχρέωση των υπόλοιπων μελών. Η επιτυχία των πρωταγωνιστών σε οικονομικό, κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο αποτελεί νίκη της φαμίλιας μεγαλώνοντας με αυτό τον τρόπο το κύρος και το μέγεθος των ίδιων θεατών.
Η τηλεόραση είναι ένας Padre Padrone [2] μεταμφιεσμένος σε Mary Poppins [3]
Παθητικός θεατής όμως δεν γεννιέσαι. Γίνεσαι. Η παιδεία πρέπει να οργανωθεί με έναν τρόπο που θα αποκλείει την δημιουργία σκεπτόμενων πολιτών. Η εκπαίδευση πρέπει να εστιάσει αποκλειστικά στην δημιουργία εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού.
Η συνθήκη της Μπολόνιας, που ουσιαστικά σηματοδοτεί την έναρξη της προσπάθειας για την δημιουργία ενός Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, δείχνει ξεκάθαρα πως η Ε.Ε. επικεντρώνεται στην οργάνωση Πανεπιστημίων ελεύθερων στις ανάγκες της αγοράς με ένα τρόπο που απαξιώνει τα εθνικά διπλώματα, επιβάλει στους φοιτητές και στους μελλοντικούς εργαζόμενους σε μια συνεχή κατάρτιση καθοδηγούμενη από την εργοδοσία και ενισχύει την ιδιωτικοποίηση και το ξεχώρισμα των ιδρυμάτων της οικονομικής ελίτ.
Ο τρόπος όμως που προβλέπεται ότι θα πρέπει να λειτουργούν τα Πανεπιστήμια καθορίζει και τον προγραμματισμό της εκπαίδευσης σε πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο επίπεδο. Οργανώνεται με αυτόν τον τρόπο μια Παιδεία που βάζει μαθητές και καθηγητές σε έναν αγώνα ταχύτητας απέναντι σε μια τεράστια ύλη και επιβραβεύει την ικανότητα αποστήθισης των διαγωνιζομένων αφήνοντας στο περιθώριο την δημιουργική ικανότητα και την κριτική διάθεση των σπουδαστών.
Από το δημοτικό κιόλας οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με έναν τερατώδη και αντιπαιδαγωγικό όγκο ύλης και αυτό σε συνδυασμό με την υποχρέωση του δάσκαλου να καλύψει το πρόγραμμα, δημιουργεί μαθητές δύο ταχυτήτων με αποτέλεσμα ένας πολύ μεγάλος αριθμός παιδιών να απογοητεύονται πολύ γρήγορα και να εγκαταλείπουν.
Ο στόχος είναι ξεκάθαρος. Η εκπαίδευση πρέπει να παράγει είτε εξειδικευμένους (ηλίθιους) εργάτες είτε εξειδικευμένους (ηλίθιους) επιστήμονες. Και, εδώ είναι αδύνατον να μην μας έρθει στο μυαλό ο Εμμανουήλ Ροίδης που εμπνευσμένα δήλωνε ότι ” η ειδίκευση είναι η διοχέτευση της άγνοιας σε μια κατεύθυνση”.
Ο μαθητής και ειδικότερα ο απόφοιτος του Πανεπιστημίου δεν πρέπει να δεσμεύεται αποκλειστικά στην εκπαίδευση των δεξιοτήτων αλλά θα πρέπει να είναι σε συνεχή επαφή με την φιλοσοφική διάσταση της επιστήμης του, να έχει μια σφαιρική αντίληψη της γνώσης και να μην χάνει ποτέ την επαφή με το κοινωνικό γίγνεσθαι.
Ανεξάρτητα από το επιστημονικό αντικείμενο τα ανθρωπιστικά ιδεώδη θα πρέπει να αποτελούν τον κεντρικό άξονα ακόμα και αν αυτό πηγαίνει ενάντια στην εφαρμοσμένη έρευνα.
Βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας εποχής που ένας μεγάλος αριθμός επαγγελμάτων θα εξαφανιστούν και ένας τεράστιο πλήθος ανθρώπινου εργατικού δυναμικού θα αντικατασταθεί από τις μηχανές (ρομπότ). Η βιομηχανική επανάσταση τον 18ο αιώνα έπρεπε να αντιμετωπίσει το ίδιο πρόβλημα και να βρει λύση για τον τεράστιο αριθμό ανέργων που δημιουργούσε η χρήση των μηχανών. Βρισκόμασταν όμως σε μια τελείως διαφορετική περίοδο. Ο πλανήτης μας φάνταζε τότε σαν μια τεράστια αποθήκη φυσικών πόρων που περίμεναν να χρησιμοποιηθούν και επιπλέον, η αλματώδης αύξηση της παραγωγής δημιουργούσε την ανάγκη αύξησης του αγοραστικού κοινού. Ο ουσιαστικός λόγος που η άρχουσα τάξη δέχτηκε την μείωση του ωραρίου εργασίας ( χωρίς βέβαια να απαξιώνω τις εργατικές κινητοποιήσεις που από τα τέλη του 19ου αιώνα διεκδικούσαν το δικαίωμα στην 8ωρη εργασία)είναι πως συνειδητοποίησε ότι στα εκατομμύρια των εργατών μπορούσε να βρει τους καταναλωτές των προϊόντων που δημιουργούσε η υπερπαραγωγή και κατάλαβε ότι ένας εργάτης που δουλεύει από το πρωί έως το βράδυ δεν έχει τον ελεύθερο χρόνο που θα του δημιουργούσε την ανάγκη να καταναλώσει.
Στην εποχή μας όμως. που οι πόροι εξαντλούνται και η μανία του ανταγωνισμού και της υπερπαραγωγής δημιουργεί σοβαρά οικολογικά προβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο ακόμα και την ανθρώπινη ζωή, τι θα γίνει με τα εκατομύρια των ανέργων που θα πεινούν, θα διεκδικούν, και θα μολύνουν; Σε τι θα χρειάζονται πλέον όλοι αυτοί οι άνθρωποι;
Σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι επιτακτική η ανάγκη ενός κρατικού μηχανισμού με κοινωνικό πρόσωπο. Η χρήση των μηχανών είναι μ ια ευλογία γιατί μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο το πιο πολύτιμο αγαθο΄ τον ελεύθερο χρόνο. Μια ευλογία όμως που πολύ εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε κατάρα αν το κράτος – νομοθέτης δεν προχωρήσει σε μια δραματική μείωση του ωραρίου εργασίας ( για να αυξηθούν οι θέσεις εργασίας) και σε μια δίκαιη κατανομή του πλούτου.
Ήδη από το 1970, οι εργασίες της Λέσχης της Ρώμης κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι είναι αδύνατη η επ΄ άπειρον ανάπτυξη, ενώ στην περσινή σύναξη του Νταβός, τα αφεντικά του πλανήτη συμφώνησαν ότι οι οικολογικές συνιστούν ένα όλο και πιο σημαντικό τμήμα των απειλών για τον άνθρωπο.
Αυτή η διαπίστωση όμως, κατά βάση, αμφισβητεί την δυνατότητα αυτού του οικονομικού συστήματος να διατηρηθεί και να συνεχίσει να υφίσταται και αυτό γιατί ο ανταγωνισμός , η διαρκής παραγωγή και η ανάπτυξη αποτελούν βασικούς άξονες του καπιταλισμού.
Είναι αλήθεια ότι ο ανταγωνισμός αποτελεί μια φυσική δύναμη αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι η συνεργασία αποτελεί μια άλλη.
Σήμερα, ίσως να είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου είδους, που γίνεται τόσο ξεκάθαρο ότι το προσωπικό συμφέρον ταυτίζεται με το κοινωνικό.
Το Koyaanisqatsi [4] είναι μια ταινία σκηνοθετημένη από τον Godfrey Reggio . Αποτελεί ένα αριστούργημα του πειραματικού κινηματογράφου που μέσα από τον επιταχυμένο ρυθμό των time elapse και τα slow motion παρουσιάζονται θαύματα της φύσης σε αντιδιαστολή με τις μνημειακές αλλά τρομακτικές ανθρώπινες κατασκευές. Ο άνθρωπος αποξενωμένος από το φυσικό του περιβάλλον, θύμα της ίδιας της δύναμής του, κινείται μέσα σ ενα αφιλόξενο αστικό τοπίο δημιουργημένο από τον ίδιο. Η ταινία κυκλοφόρησε το 1982 αλλά αποτελεί την κραυγή απόγνωσης που πρέπει να δονεί τις φωνητικές χορδές κάθε σύγχρονου ανθρώπου.
Έχω την αίσθηση ότι ζούμε στη σκιά ενός τερατόμορφου γερασμένου γίγαντα που κατασπαράζει τα παιδιά του. Κουρνιάζουμε σε δύο δάχτυλα και κάτι απόσταση από τα αχαμνά του χωρίς να συνειδητοποιούμε πως από στιγμή σε στιγμή κινδυνεύουμε να πνιγούμε στα περιττώματά του.
Υ.Σ. “Αν οι αριθμοί δεν είναι όμορφοι, δεν ξέρω τι είναι όμορφο” έλεγε ο Paul Erdős. [5]
Ας αφεθούμε λοιπόν στην μαγεία τους…
311 εκατομμύρια τόνους έφτασε η ετήσια παραγωγή πλαστικού το 2014, έχοντας 20πλασιαστεί από το 1964. [6]
4.200 εκατομύρια τόνους υπολογίζεται ότι θα φτάσει η παραγωγή πλαστικού έως το 2050. [6]
8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν ετησίως στη θάλασσα. [6]
4 δισεκατομμύρια τόνοι ήταν οι μέσες ετήσιες απώλειες πάγου κατά την περίοδο 1975-2000. [6]
8 δισεκατομμύρια τόνοι εκτιμάται ότι είναι οι ετήσιες συνολικές απώλειες πάγου σήμερα. [6]
300 είδη θηλαστικών, πουλιών,ερπετών και αμφίβιων (χωρίς να υπολογίζονται έντομα και άλλα είδη ζώων) έχουν εξαφανιστεί από το 1500 έως σήμερα λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το 60% έχει εξαφανιστεί στην περίοδο από το 1970 έως το 2014. [7]
41.000.000 άνθρωποι ζούν κάτω από το όριο της φτώχιας στις ΗΠΑ με το ποσοστό της βρεφικής θνησιμότητας να είναι το υψηλότερο στον προηγμένο κόσμο [8]
100 εκατομμύρια δολάρια επένδυσε το Ιαπωνικό υπουργείο Δικαιοσύνης για να αναδιαρθρώσει τα σωφρονιστικά ιδρύματα ώστε να μπορούν να υποδεχτούν τους όλο και περισσότερους ηλικιωμένους κρατούμενους οι οποίοι λόγω των περικοπών των κοινωνικών επιδομάτων, οδηγούνται στην παραβατικότητα προκειμένου να πάνε φυλακή για να μπορέσουν να επιζήσουν. [8]
13.153.000 είναι ο αριθμός των ανέργων στην Ευρώπη σήμερα [8]
Το 2034 θα είναι το έτος που το κόστος αγοράς, συντήρησης και λειτουργίας των ρομπότ θα στοιχίζει φθηνότερα και από την εργατοώρα των Αφρικανών. [9] Το 30% των επαγγελμάτων που σήμερα εξασκούν άνθρωποι, υπολογίζεται ότι θα εξαφανιστούν μέσα στην επόμενη 10ετία! [5] Στο 50% υπολογίζεται ότι θα φτάσει η ανεργία λόγω της χρήσης των μηχανών [10]
2,1 τρισεκατομμύρια δολάρια είναι το ποσό που ανέρχονται τα έσοδα του οργανωμένου εγκλήματος παγκοσμίως. [11] .
1,6 τρισεκατομμύρια (ή το 2,7% του παγκόσμιου ΑΕΠ)από παράνομες δραστηριότητες νομιμοποιείται και απορροφάται από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. [11]
24 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο είναι τα κέρδη της αγοράς ναρκωτικών στην Ευρώπη.[12]
Σημειώσεις
Το Video – 3D animation είναι του extraweg (Oliver Latta)
[1] Οι ανθρωπολόγοι ισχυρίζονται ότι κατά την παλαιολιθική περίοδο ο άνθρωπος δεν αφιέρωνε περισσότερες από 3 ώρες την ημέρα για να καλύψει τις βασικές του ανάγκες.
[2] Ταινία του 1977 σε σκηνοθεσία Πάολο & Βιτόριο Ταβιάνι
[3] Ταινία του 1964 σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Στίβενσον
[4] Koyaanisqatsi σημαίνει “Ζωή Χωρίς Ισορροπία” στη διάλεκτο των ινδιάνων Hopi της Αριζόνα
[5] Ούγγρος μαθηματικός (1913-1996)
[6] Πηγή: National Reconnaissance Office
[7] Wwf nel Living Planet Report 2018,
[8] Έκθεση του ΟΗΕ
[9] Σύμφωνα με το Overseas development institute.
[10] Révolution-robot.fr
[11] Έρευνα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών
[12] Έκθεση της Europol
<iframe width=”650″ height=”430″ src=”https://www.youtube.com/embed/NK-56vFvaNY” frameborder=”0″ allow=”accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture” allowfullscreen></iframe>
