Του Γιάννη Φωτιάδη
Στις 28/8/23, είχαμε, για ακόμη μια φορά, την ακριβότερη τιμή ρεύματος στην Ευρώπη (https://www.capital.gr/oikonomia/3734176/nea-auxisi-sti-xondriki-timi-tou-reumatos/). Σε τέτοιες περιπτώσεις η συνέχεια είναι γνωστή: το ακριβότερο ρεύμα οδηγεί σε ακριβότερες τιμές αγαθών. Τέτοιες πρωτιές έχουμε παντού. Για παράδειγμα, τον μήνα Ιούνιο, η Ελλάδα είχε, πανευρωπαϊκά, την μεγαλύτερη αύξηση στις τιμές των τροφίμων (https://www.kathimerini.gr/economy/562531702/protathlitria-ayxiseon-sta-trofima-i-ellada/). Ή, σχεδόν, τεράστια πρωτιά μπορεί να θεωρηθεί ότι τον Αύγουστο 2023 η Ελλάδα ήταν έβδομη, παγκόσμια, στην ακριβότερη βενζίνη. Αυτές οι πρωτιές καταρρίπτουν βέβαια τις δικαιολογίες της κυβέρνησης ότι ο πληθωρισμός είναι εισαγόμενος*1.
Η αιτία του κακού είναι οι ολιγοπωλιακές καταστάσεις στους διάφορους κλάδους της οικονομίας. Το γεγονός, δηλαδή, ότι λίγες ισχυρές επιχειρήσεις, στους βασικούς (και όχι μόνο) κλάδους της οικονομίας, ελέγχουν την κατάσταση και τις τιμές. Οι ολιγοπωλιακές καταστάσεις, βέβαια, που σημαίνουν ότι ΔΕΝ υπάρχει και ελεύθερη αγορά, δεν είναι προνόμιο μόνο της Ελλάδας. Αυτό είναι το καθεστώς στην παγκόσμια οικονομία*2. Το γεγονός, όμως, ότι στην Ελλάδα καταγράφονται πρωτιές, σαν τις παραπάνω, οφείλεται στο ότι τα ολιγοπώλια στην Ελλάδα είναι περισσότερο ασύδοτα απ’ ότι στις άλλες χώρες. Το ότι τα ολιγοπώλια είναι περισσότερο ασύδοτα στην Ελλάδα αποτελεί τίτλο ντροπής για τον κάθε έλληνα πολίτη, γιατί, πολύ απλά, ανάμεσα στα άλλα, σημαίνει και αυτό: οι πολίτες δεν έχουν διάθεση να αντιδράσουν στην μεταφορά εισοδήματος που συντελείται, από τις τσέπες τους στην τσέπη των μεγάλων επιχειρήσεων.
Θεωρητικά, οι ολιγοπωλιακές καταστάσεις ελέγχονται από την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Ωστόσο, για να μπορεί να ασκηθεί πραγματικός έλεγχος, θα πρέπει να συντρέχουν δυο βασικές προϋποθέσεις:
Πρώτον, ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού έχει το απαραίτητο πολυπληθές προσωπικό. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι απαραίτητο να έχει πολυπληθές προσωπικό γιατί αφενός μεν είναι πολυάριθμοι οι οικονομικοί κλάδοι που έχουν ολιγοπωλιακό χαρακτήρα και αφετέρου γιατί οι έλεγχοι και τα πορίσματα πρέπει να πραγματοποιούνται και να εκπονούνται συνεχώς και με ταχύτητα.
Δεύτερον, πρέπει να υπάρχει το απαραίτητο νομικό οπλοστάσιο.
Στην περίπτωση της Ελλάδας είναι ανύπαρκτες και οι δυο παραπάνω προϋποθέσεις. Στην πραγματικότητα, βέβαια, προβληματικές είναι οι προϋποθέσεις αυτές σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο λόγος είναι ότι οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις φροντίζουν να επηρεάζουν αποφασιστικά και να ελέγχουν, με διάφορους τρόπους, τις πολιτικές δυνάμεις και τις κυβερνήσεις. Το γεγονός όμως ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις εμφανίζονται περισσότερο ασύδοτες στην Ελλάδα, σημαίνει ότι ο επηρεασμός και ο έλεγχος που ασκούν στις πολιτικές δυνάμεις και στις κυβερνήσεις, στην Ελλάδα, είναι μεγαλύτερος. Επίσης, όπως ήδη σημειώσαμε παραπάνω, σημαίνει ότι οι Έλληνες πολίτες αδυνατούν, για διάφορους λόγους, να αντιδράσουν απέναντι σε αυτή τη κατάσταση.
Στο σημείο αυτό αξίζει να κάνουμε δυο βασικές παρατηρήσεις σε σχέση με τις ελλείψεις που υπάρχουν στο νομικό οπλοστάσιο, δείχνοντας το ελάχιστο, αλλά σημαντικό, που μπορεί να γίνει, αν υπάρχει η απαραίτητη πολιτική βούληση:
1. Πρέπει να υπάρξουν πολύ αυστηρές ποινές για τα στελέχη των επιχειρήσεων που συμμετέχουν σε συμφωνίες τιμών ή σε οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση συμφωνία μεταξύ των επιχειρήσεων που νοθεύει τον ανταγωνισμό. Αυτό το αδίκημα πρέπει να χαρακτηριστεί ιδιώνυμο και να έχει ποινική μεταχείριση ίδια με την τρομοκρατία. Ο λόγος είναι ότι τέτοιες συμπεριφορές στελεχών επιχειρήσεων, με τα αποτελέσματα τους, τρομοκρατούν την κοινωνία, δηλαδή τρομοκρατούν την καθημερινή ζωή κάθε πολίτη και οδηγούν σε αυξημένο άγχος, περαιτέρω σε ασθένειες και συμμετέχουν έτσι, τελικά και κυριολεκτικά, και στον θάνατο ανθρώπων. Πρέπει, επίσης, να υπάρχει δέσμευση και κατάσχεση της προσωπικής περιουσίας των στελεχών που διαπράττουν τέτοια αδικήματα στο ύψος της κοινωνικής βλάβης που έχουν προκαλέσει.
Το ποινολόγιο που προτείνω έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί είναι λάθος οι ποινές να στοχεύουν μόνο ή κυρίως τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε τέτοια αδικήματα. Ο λόγος είναι ότι όταν τα στελέχη των επιχειρήσεων δεν είναι αντιμέτωπα με αυστηρότατες προσωπικές ποινές, έχουν κάθε λόγο να παρανομούν αφού, με τα αυξημένα κέρδη των επιχειρήσεων στις οποίες ηγούνται, λόγω των παρανομιών τους, θα απολαύσουν αυξημένα μπόνους.*3
2. Οι πληροφοριοδότες, για τις επιχειρηματικές παρανομίες (οπωσδήποτε, συμπεριλαμβανομένης και της φοροδιαφυγής), πρέπει να αμείβονται πλουσιοπάροχα: με ποσοστό επί της οικονομικής ωφέλειας που θα έχει η κοινωνία από τις πληροφορίες που θα δώσουν. Επίσης, πρέπει να προστατεύονται με απόλυτο τρόπο.
Είναι σίγουρο ότι αν ισχύσουν τέτοιες ρυθμίσεις τα αποτελέσματα θα είναι εκπληκτικά.
ΠΕΡΙ ΣΥΡΙΖΑ
Θέλοντας πολύ ειλικρινά να συνεισφέρω στην συζήτηση εντός ΣΥΡΙΖΑ για τα πραγματικά αίτια της εκλογικής συντριβής του, θα πω το εξής, σε σχέση με τα παραπάνω:
Ο ΣΥΡΙΖΑ αρνήθηκε να αντιμετωπίσει στη ρίζα του το κακό των ολιγοπωλιακών καταστάσεων. Για παράδειγμα, έκανε σημαία του την μείωση του ΦΠΑ σε αγαθά στρατηγικής σημασίας, όπως το ηλεκτρικό ρεύμα και τα τρόφιμα. Όμως, οποιοσδήποτε έχει βασικές γνώσεις της οικονομίας γνωρίζει ότι, σε ολιγοπωλιακές καταστάσεις, το μέτρο αυτό μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα δεν αποδίδει και μάλιστα μπορεί τελικά να ευνοήσει τις μεγάλες επιχειρήσεις: μακροπρόθεσμα, αφού οι μεγάλες επιχειρήσεις μπορούν να καθορίζουν τις τιμές, τότε θα τείνουν να καλύψουν τη μείωση των τιμών που θα επέλθει, λόγω ΦΠΑ. Επομένως, η μόνη αποτελεσματική πολιτική είναι να βλάψεις την ικανότητα των μεγάλων επιχειρήσεων να καθορίζουν και να αυξάνουν τις τιμές. Πρέπει να υποστούν βλάβη οι ίδιοι οι μηχανισμοί των μεγάλων επιχειρήσεων που δρουν αντικοινωνικά.
Θα πουν στο ΣΥΡΙΖΑ ότι και η ΝΔ δεν έχει πολιτικές που καταστέλλουν την ικανότητα των μεγάλων επιχειρήσεων να κυριαρχούν πάνω στην κοινωνία. Αυτό ισχύει και μάλιστα σε υπερθετικό βαθμό. Όμως, εδώ, υπάρχει μια ΜΕΓΑΛΗ ΔΙΑΦΟΡΑ: είναι ο ΣΥΡΙΖΑ που παρουσιάζεται σαν προστάτης του πολύ μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας απέναντι στα μεγάλα συμφέροντα. Όταν, όμως, αυτό είναι λόγια και όχι αποτελεσματικές στρατηγικές, τότε, από άποψη ψυχολογίας, αισθάνεσαι σαν να σε κοροϊδεύουν. Κι τότε, και αυτό είναι ένα συνηθισμένο και απολύτως κατανοητό μοτίβο της ανθρώπινης εξελικτικής συμπεριφοράς, τείνεις να έχεις τη διάθεση να τιμωρήσεις, πριν απ’ όλα, αυτόν που σε ΚΟΡΟΙΔΕΥΕΙ. Και ο ΣΥΡΙΖΑ καλό θα ήταν, σιγά σιγά, να κατανοήσει ότι ελέγχεται από τους πολίτες για πολλές κοροϊδίες.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
*1 Εδώ, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η κυβέρνηση χρησιμοποιεί συνειδητά ή λιγότερο συνειδητά την ακρίβεια για να προσκομίσει στον εαυτό της ένα ιδιότυπο πολιτικό όφελος: Κρατώντας σταθερά τα ποσοστά του ΦΠΑ αποκομίζει, επί των αυξημένων ποσών, αυξημένα δημόσια έσοδα, που ένα μέρος τους το επιστρέφει με επιδόματα, δείχνοντας έτσι, όσο είναι αυτό δυνατό, φιλολαϊκό προσωπείο. Ωστόσο, όπως θα υποστηρίξουμε και αργότερα, αυτό που προτείνει η αντιπολίτευση, για μείωση ΦΠΑ, μόνο του, δεν μπορεί να λειτουργήσει υπέρ των πολιτών. Χρειάζεται να κτυπηθεί ο ίδιος ο μηχανισμός των υπερβολικών και μη εύλογων αυξήσεων στις τιμές. Διαφορετικά, τα όποια οφέλη, στις τιμές, από την μείωση του ΦΠΑ κινδυνεύουν να έχουν βραχυχρόνιο χαρακτήρα.
*2 Οι οικονομολόγοι έχουν περιγράψει το σύγχρονο κύμα αυξήσεων των τιμών παγκοσμίως, σαν ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΑΠΛΗΣΤΙΑΣ. Της απληστίας των επιχειρήσεων, πιο συγκεκριμένα. Μια περιγραφή του φαινομένου δίνεται στο παρακάτω δημοσίευμα:
«Απροσδόκητα υπερκέρδη άνω του 1 τρις δολαρίων κατάφεραν να αποκομίσουν οι 722 μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον κόσμο, από την άνοδο των τιμών της ενέργειας και των αυξανόμενων επιτοκίων, σύμφωνα με έρευνα.
Σύμφωνα με ανάλυση του Forbes και των φιλανθρωπικών
οργανώσεων Oxfam και ActionAid, που δημοσιεύει ο Guardian, οι εταιρείες κέρδισαν 1,08 τρις δολάρια με αυτόν τον τρόπο το 2021 και 1,09 τρις δολάρια το 2022. Τα συλλογικά κέρδη ήταν 89% υψηλότερα από τον μέσο όρο της προηγούμενης τετραετίας για την περίοδο 2017-2020.
Windfall profits are defined as those exceeding average profits in the previous four years by more than 10% =
Τα απροσδόκητα (ουρανοκατέβατα) κέρδη ορίζονται σαν εκείνα που υπερβαίνουν το μέσο κέρδος των προηγούμενων τεσσάρων ετών κατά 10%»
*3 Το ίδιο ποινολόγιο πρέπει να ισχύσει και για το αδίκημα της φοροδιαφυγής. Το ποινολόγιο πρέπει να επεκταθεί και σε εκείνους που εμπλέκονται και βοηθούν τη φοροδιαφυγή, π.χ. λογιστές. Από την άλλη, εφόσον η καταγγελία τέτοιων αδικημάτων, σύμφωνα με την επόμενη πρόταση, θα αποφέρει σημαντικά οφέλη, τότε οι εμπλεκόμενοι θα έχουν ισχυρότατο κίνητρο για καταγγελίες, αφενός μεν για να αποφύγουν τις εξοντωτικές τιμωρίες, αφετέρου για να αποκομίσουν, με την ίδια κίνηση της καταγγελίας, ισχυρότατα οφέλη.
