Στις 28 Φεβρουαρίου 1943 έγινε στην Αθήνα η κηδεία του εθνικού ποιητή Κωστή Παλαμά, που μετατράπηκε σε μεγάλη λαϊκή αντικατοχική εκδήλωση.
Μόλις λίγες μέρες νωρίτερα, στις 23 Φεβρουαρίου, είχε ιδρυθεί η ΕΠΟΝ, ως αποτέλεσμα της τεράστιας ανάπτυξης του εθνικοαπελευθερωτικού νεολαιίστικου κινήματος, ενώ την επόμενη πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεγάλη παλλαϊκή κινητοποίηση ενάντια στην πολιτική επιστράτευση και την αναγκαστική αποστολή ελλήνων εργατών στη Γερμανία.
Πάνω από τον τάφο του ποιητή, ο συνδεδεμένος τότε με το ΕΑΜ, Άγγελος Σικελιανός απήγγειλε το ποίημά του, κάλεσμα αγώνα για τη λευτεριά.
Με τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους να μην τολμάνε να έρθουν σε αντιπαράθεση με το συγκεντρωμένο πλήθος.
«Τράνταζε ο Σικελιανός. Το ποίημα δεν ξέρω αν είναι από τα μεγάλα του. Εκείνη την ώρα τάραξε τις ψυχές και πολλοί κλαίγανε. Έδωκε τον τόνο. Δεν υπήρχε θάνατος πια. Τελούνταν μπρος μας η αιωνοποίηση, η αποθέωση ενός θνητού. Τη θλίψη την αντικαθιστούσε η μια πνοή θριάμβου».
Είναι τα λόγια του Κωνσταντίνου Τσάτσου που περιγράφουν λιτά και παραστατικά τη μεγάλη στιγμή της Ελλάδας.
Όταν τελείωσε η νεκρώσιμη ακολουθία, ο Σπύρος Μελάς, ο Άγγελος Σικελιανός και νέα παιδιά σήκωσαν το φέρετρο και κατευθύνθηκαν προς τον χώρο της ταφής.
Την ώρα που θα εναπόθεταν το φέρετρο μέσα στη γη, πλησίασε ο αντιπρόσωπος του κατακτητή να καταθέσει στεφάνι.
Τότε, ο λογοτέχνης, Γιώργος Κατσίμπαλης, άρχισε να τραγουδά τον Εθνικό Ύμνο. Ακολούθησε
το συγκεντρωμένο πλήθος, «πρώτα δειλά – περιγράφει ο Κωνσταντίνος Τσάτσος – ύστερα η φωνή κατάκτησε όλον τον κόσμο, μυριόστομη. Ήταν η στιγμή η πιο συγκινητική.
Ο κόσμος τραγουδούσε και φώναζε με πάθος. Ζήτω η Ελευθερία!».
Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…
Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!
Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένα βουνό
με δάφνες αν υψώσουμε ως το Πήλιο κι ως την Όσσα,
κι αν το πυργώσουμε ως τον έβδομο ουρανό,
ποιόν κλει, τι κι αν το πει η δικιά μου γλώσσα;
Μα εσύ Λαέ, που τη φτωχή σου τη μιλιά,
Ήρωας την πήρε και την ύψωσε ως τ’ αστέρια,
μεράσου τώρα τη θεϊκή φεγγοβολιά
της τέλειας δόξας του, ανασήκωσ’ τον στα χέρια
γιγάντιο φλάμπουρο κι απάνω από μας
που τον υμνούμε με καρδιά αναμμένη,
πες μ’ ένα μόνο ανασασμόν: “Ο Παλαμάς!”,
ν’ αντιβογκήσει τ’ όνομά του η οικουμένη!
Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…
Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!
Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένας λαός,
σηκώνοντας τα μάτια του τη βλέπει…
κι ακέριος φλέγεται ως με τ’ άδυτο ο Ναός,
κι από ψηλά νεφέλη Δόξας τονε σκέπει.
Τι πάνωθέ μας, όπου ο άρρητος παλμός
της αιωνιότητας, αστράφτει αυτήν την ώρα
Ορφέας, Ηράκλειτος, Αισχύλος, Σολωμός
την άγια δέχονται ψυχή την τροπαιοφόρα,
που αφού το έργο της θεμέλιωσε βαθιά
στη γην αυτήν με μιαν ισόθεη Σκέψη,
τον τρισμακάριο τώρα πάει ψηλά τον Ίακχο
με τους αθάνατους θεούς για να χορέψει.
Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…
Βόγκα Παιάνα! Οι σημαίες οι φοβερές
της Λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον αέρα!
Γεννημένος τον Ιανουάριο του 1859 στην Πάτρα, με μεσολογγίτικη καταγωγή, ο Κωστής Παλαμάς υπήρξε διαρκώς παρών με το δημιουργικό του Πνεύμα στις Αγωνίες και τους Αγώνες του Ελληνικού Λαού από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνος ως το πρώτο μισό του 20ου. Ήταν η εποχή των μεγάλων Οραμάτων για τον Ελλαδικό Ελληνισμό.
Στεφάνι από τον ίδιο τον Χίτλερ
Κατά τον Πόλεμο του 1940 ο Κωστής Παλαμάς μαζί με άλλους Έλληνες λόγιους προσυπέγραψε την έκκληση των Ελλήνων Διανοουμένων προς τους διανοούμενους ολόκληρου του κόσμου, με την οποία αφ’ ενός μεν καυτηριάζονταν η κακόβουλη ιταλική επίθεση, αφ’ ετέρου δε, διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων.
Η φήμη του Κωστή Παλαμά υπήρξε Παγκόσμια. .
Ήταν ο Ποιητής του «Ολυμπιακού Ύμνου», του Ύμνου που συνοδεύει κάθε Ολυμπιακή διοργάνωση.
Και αυτή η φήμη έκανε τους κατακτητές, Ιταλούς και Γερμανούς, να στέκονται αποσβολωμένοι θεατές σε αυτό το ξέσπασμα.
Ο ίδιος ο Χίτλερ έστειλε προσωπικό στέφανο στη μνήμη του Κωστή Παλαμά, αεροπορικώς από το Βερολίνο!
Στην κηδεία του εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά, όταν όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά, το φέρετρο του έγινε λάβαρο, μια ρομφαία, ένα αιχμηρό σπαθί στο στήθος του κατακτητή.
Και ο σκλαβωμένος ελληνισμός όρθωσε το ανάστημα του και μετέτρεψε την κηδεία σε μεγάλη αντιστασιακή εκδήλωση.
Για κείνη τη μέρα, ο ανεψιός του (γιός της αδελφής του) διπλωμάτης Χρήστος Ξανθόπουλος –Παλαμάς, μου είχε δηλώσει το 1973: «Η ταφόπλακα της σκλαβιάς σηκώθηκε και η Ελλάδα δοκίμασε για πρώτη φορά τα φτερά της λευτεριάς. Στο νωπό χώμα του τάφου ζήσαμε στιγμές λυτρωμού, όταν αντήχησε ο εθνικός ύμνος που τραγούδησαν άνθρωποι ελεύθεροι, με ένα στόμα, μια ψυχή. Ο εχθρός μαρμάρωσε, το φονικό του όπλο έπεσε από τα χέρια και τσακίστηκε πάνω στην παράδοση, την ιστορία και τον Παλαμά. Το σκοτάδι αραίωσε και από τον ορίζοντα χάραξε το χαμόγελο μιας νέας αυγής…»
Ο Παλαμάς ξεψύχησε στις 3:20 το πρωί του Σαββάτου 27-2-43, στο σπίτι του (Περιάνδρου 5) στην Πλάκα.
Στο προσκέφαλο του η κόρη του Ναυσικά, με τη φίλη της ζωγράφο Διαμαντοπούλου, που με το κραγιόν της απέδωσε σε σκίτσα τις τελευταίες εκφράσεις του προσώπου του…
Δέκα μέρες πριν, έφυγε η γυναίκα του Μαρία στο διπλανό δωμάτιο, χωρίς να μάθει το θάνατο της!
Και τώρα, ο ίδιος παρέδωσε το πνεύμα, εξαντλημένος πάνω στο μικρό ράντζο.
Πρώτοι έφτασαν στο σπίτι, οι Κωστάκης Τσάτσος, Άγγελος και Εύα Σικελιανού και έστησαν, για να μάθουν οι Αθηναίοι το θλιβερό μαντάτο, στην προθήκη του βιβλιοπωλείου του Ελευθερουδάκη (Σταδίου και Καραγιώργη Σερβίας), μεγάλη φωτογραφία του ποιητή, ένα κερί αναμμένο ανάμεσα σε μαύρες ταινίες με τον στίχο « Ο Ακρίτας είμαι Χάροντα».
Και στο τζάμι κολλημένο το αγγελτήριο του θανάτου.
Οι Αθηναίοι πληροφορούνται συγκλονισμένοι τον θάνατο του Παλαμά.
Ο Τσάτσος, η Ναυσικά, και δυο κυρίες ανθοστόλισαν το φέρετρο, έντυσαν με φράκο τον νεκρό, που είχε προετοιμάσει η γυναίκα του (!) και περιποιήθηκαν τα άκοπα από καιρό γένια του.
Τότε εμφανίζεται ο γιός του Λέανδρος, με διαθέσεις να χαλάσει το πρόγραμμα της κηδείας που οργάνωσε ο Τσάτσος και διηγήθηκε αργότερα:
« Ο Λέανδρος, ένας ασυνεννόητος εγωιστής, αντιπαθέστερος και ιδιότροπος, ήρθε να δει τον πατέρα του, δώδεκα ώρες αφού έκλεισε τα μάτια! Με αυτόν μαλλιοτραβιόμουνα. Δεν ήθελε ν’ αφήσει το Σικελιανό να αποχαιρετήσει το νεκρό, ούτε εθνική εκδήλωση γιατί «δεν θα του δίνανε μετά οι Ιταλοί διαβατήριο!». Η σκέψη ότι η κηδεία του Παλαμά θα κανόνιζε το διαβατήριο του Λέανδρου μας εξόργισε…»
